مینی‌سریال Chernobyl تا چه حد به وقایع تاریخی وفادار مانده است؟

مینی‌سریال Chernobyl محصول مشترک دو شبکه HBO و Sky Atlantic است و تا به امروز توانسته با عبور از سریال‌های پرطرفدار و بزرگی چون «بازی تاج‌و‌تخت» و «Breaking Bad» رتبه نخست سریال‌های تلوزیونی در IMDb را از آنِ خود کند. «چرنوبیل» روایت‌گر داستانی واقعی از یک فاجعه هسته‌ای در پریپیات، یکی از شهرهای اوکراین است. امّا سوال اینجاست که سریال مورد نظر تا چه حد به وقایع تاریخی پایند بوده است؟ آیا قسمت اعظم اتفاقات داستان حاصل تخیلات و یا بزرگنمایی نویسنده است؟ و یا تاریخ با دقت هرچه تمام‌تر به تصویر کشیده شده؟ برای پی بردن به این مسئله، در ادامه مقاله با ویجیاتو همراه باشید.

قسمت پنجم مینی‌سریال Chernobyl روز سوم ژوئن در HBO و ۴ ژوئن در Sky پخش شد. این سریال به‌خاطر واقع‌گرایی و دقت کم‌نظیر تاریخی‌اش به‌‌شدت مورد تمجید و استقبال منتقدان قرار گرفته است؛ البته که از نمایش قابل توجه بازیگرانی چون جرد هریس، امیلی واتسون و استلان اسکارشگورد هم نمی‌توان گذشت. نویسنده سریال آقای کریگ مازن و کارگردان آن یوهان رنک طی مصاحبه‌ای در شهر لندن، از اهمیت درستی جنبه تاریخی مینی‌سریال Chernobyl گفتند و اینکه چقدر در طول پروژه روی آن تاکید داشته‌اند.

آیا چرنوبیل در به تصویر کشیدن درست وقایع مورد نظر موفق بوده است؟

پاسخ بسیار ساده است؛ چرنوبیل از لحاظ تاریخی چنان دقتی دارد که همه را به شگفت واداشته است. تقریباً تمام آنچه در این مینی‌سریال مشاهده می‌کنید در فاجعه چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ رخ داده. از انفجارهای آغازین در نیروگاه گرفته تا اثراتی که آرام آرام تمام منطقه اطراف را دربر گرفتند. حتی تک‌تک اقدامات دولت شوروی برای کنترل اوضاع به‌وجود آمده، به درستی به تصویر کشیده شده‌ است. اگرچه، برخی نقاط دراماتیک و خیالی در سریال گنجانده شده -که بسیار محدود و ناچیز هستند- تا به جنبه‌های مختلف داستانی کمک کند. امّا وقایع کلیدی به هیچ وجه دچار تغییر یا تحریف نشده‌اند.

قسمت اعظمی از منابع و شخصیت‌های داستان کریگ مازن از کتاب (Voices of Chernobyl) اثر سوتلانا الکسیویچ الهام گرفته شده است. مازن در اولین قسمت از یک پادکست راجع به چرنوبیل، از تحقیقات گسترده خود برای نوشتن فیلم‌نامه گفت؛ وی بیش از دو سال روی منابع مختلف کار کرده تا دقیق‌ترین جزئیات فاجعه را به‌دست آورد. مازین می‌دانست که وقایع حقیقی چرنوبیل تا چه حد باورنکردنی و تلخ بود، برای همین تصمیم گرفت آن را به بهترین شکل ممکن به نمایش گذارد. او گفت:

من تصمیم گرفتم وقایع اتفاق افتاده در پریپیات را همانگونه که رخ داد، بیان کنم. چراکه واقعاً لازم نبود هیچ عنصر تأثربرانگیز یا دراماتیکی به آن اضافه شود؛ فاجعه چرنوبیل به خودی خود بی‌نهایت دراماتیک است. شاید باورتان نشود امّا برخی قسمت‌های داستان ما کمی سانسور شده و گاهاً اتفاقات چنان وحشتناک بوده که ما نمی‌توانستیم آن را به تصویر بکشیم.

مازن و رنک صحت تاریخی را بر هرچیز ارجح می‌دانستند و حتی فیلم‌برداری سریال در یکی از پرشباهت‌ترین مکان‌ها به چرنوبیل انجام شد. ایگنالینا، یک نیروگاه هسته‌ای واقع در لیتوانی است و به علت شباهت بسیارش به چرنوبیل، به آن خواهر چرنوبیل می‌گویند.

مازن افزود:

من و رنک حساسیت خاصی روی صحت تاریخی سریال داشتیم و تیم سازنده و همینطور بازیگران، این را به خوبی درک کردند. اودیل [مسئول انتخاب لباس سریال] تحقیقات زیادی انجام داد و لباس‌های مردم اروپای شرقی در آن زمان را با دقت هرچه تمام‌تر انتخاب کرد. سپس برای هزاران نفر لباس مناسب تهیه شد. در کنار آن، دنیل [گریمُر سریال] کاری شگفت‌انگیز کرد؛ ببینید، نمی‌شود گفت یک فرد صرفاً در معرض رادیواکتیو قرار می‌گیرد و یک سری چیز‌ها را تجربه می‌کند یا پوستش به شکل خاصی در می‌آید. این اتفاقات هرکدام مراحل خاصی دارد و در هرکدام از این مراحل، افراد به گونه‌های مختلفی تحت تاثیر قرار می‌گیرند. دنیل تک‌تک این مراحل و آثارشان بر روی انسان را مطالعه و بررسی کرد و آن اواخر چیزی از یک فیزیکدان کم نداشت!

شخصیت امیلی واتسون یعنی (Ulana Khomyuk) تنها کاراکتری بود که ساخته ذهن نویسنده است. او به این دلیل خلق شد تا نماینده صدها دانشمند و افراد مختلف دیگری باشد که در آن زمان سعی کردند روبه روی دولت شوروی بایستند و اروپا را از فاجعه نجات دهند. در آن زمان دولت شوروی سعی می‌کرد اتفاقات را طوری به مردم انتقال دهد که گویی فاجعه عظیمی رخ نداده است. واتسون در این باره گفت:

مازن این شخصیت را بوجود آورد تا نماینده صدها دانشمندی باشد که سعی کردند با تحقیق و افشاگری، پرده از راز اتفاقات چرنوبیل بردارند.

از سوی دیگر جرد هریس نقش Valery Legasov را ایفا می‌کند؛ وی در آن زمان یک شیمیدان متخصص بود که از سوی دولت شوروی برای بررسی اتفاقات نیروگاه اتمی، به عنوان مسئول پروژه انتخاب شد. استلان اسکارشگورد نیز به عنوان Boris Shcherbina ایفای نقش می‌کند. Shcherbina در ساعاتِ پس از فاجعه مسئول شورای وزیران بود و خواسته‌های دولت در رابطه با چرنوبیل را اجرا نمود.

مازن درباره Shcherbina گفت:

او تعادل روانی نداشت و همیشه برسر هرکس و ناکسی فریاد می‌زد؛ دقیقاً به چنین چیزی شهرت داشت. دولت شوروی برای وادار کردن افراد به انجام کارها از وی استفاده می‌کرد. استلان به خوبی از پس این شخصیت برآمده و عملکردش قابل تحسین است. او مسئول همه چیز است و معمولاً طرفداران از شخصیت وی بیزارند. هنگامی که نهایتاً مجبور به روبه‌رو شدن با حقیقت می‌شود و شکست خود را در می‌یابد، اوج هنرنمایی استلان را می‌بینیم.

پائول ریتر نقش Anatoly Dyatlov را بازی می‌کند که در هنگام وقوع فاجعه، ریاست نیروگاه را برعهده داشت. اَدام نگیتیس در نقش Vasily Ignatenko، از اولین آتش‌نشانانی بود که در محل نیروگاه اتمی حاضر شدند. وی خیلی زود، به علت شدت آثار رادیواکتیو جانش را از دست داد. نهایتاً، جسی باکلی، به عنوان همسر Ignatenko ایفای نقش کرد و طبق شواهد، درست مانند آنچه در سریال دیدیم به بیمارستان مسکو رفت تا هنگام مرگ درکنار همسرش باشد.

در مینی‌سریال Chernobyl، تنها چیزی که کاملاً درست نیست، لهجه بازیگران است. مازن، توضیح داد که این امر خواسته خودشان بوده، چرا که نمی‌خواستند بازیگران به لهجه روسی صحبت کنند:

ما دوست نداشتیم بازیگران به‌ نوعی حرف بزنند که شما مخاطبان دچار سردرگمی بشوید. دوست داشتیم همه چیز حس طبیعی داشته باشد... به همین خاطر ما سعی کردیم از زبان روسی بسیار محدود استفاده کنیم. حتی شعری که در قسمت دوم خوانده می‌شود هیچ ترجمه‌ای ندارد و تنها برای ایجاد آن حسِ مکانی و زمانی در فیلم گنجانده شده است. هنگام تخلیه شهر، وقتی آن زن به روسی صحبت می‌کند، شما معنی آن را نمی دانید امّا مطمئناً چیز در درون خود حس می‌کنید که برایتان غریب است. در نهایت این ارتباط میان شما و جهان چرنوبیل است که اهمیت دارد.

با وجود گذشت سال‌ها از حادثه چرنوبیل، هنوز آثاری از مواد رادیواکتیو و جهش‌های ژنتیکی در مردم منطقه مشاهده می‌شود. در این میان می‌توان به ناقص شدن نوزادان در دو دهه اخیر، از قبیل بی‌دست و پا متولد شدن اشاره کرد. مقیاس این فاجعه بسیار بیشتر از آن بود که مقامات دولتی آن را اعلام می‌کردند. از رآکتور شماره چهار فقط اتم سزیم و پلوتونیوم نبود که بیرون آمد بلکه دروغی خطرناک‌تر از آن‌ها بود که مقامات سابق شوروی آن را اعلام کردند.

بر اساس گزارش‌های اعلام شده مقامات شوروی میزان استاندارد تشعشعات اتمی که یک انسان می‌تواند تحمل کند را در عدد پنج ضرب کرده بودند، که این جرمی بسیار بزرگ است. از پانصد هزار نفری که با حادثه چرنوبیل مبارزه کردند، بیست هزار نفر مرده‌اند و دویست هزار نفر هم رسماً از کار افتاده اعلام شده‌اند. کسانی هم که زنده ماندند، از بیماری‌ها و سرطان‌های مربوط به تشعشعات اتمی رنج می‌برند. بسیاری از مردم اوکراین و حتی کشورهای همسایه به دلیل وجود ید رادیواکتیو به سرطان تیروئید دچار شدند.

قمست پنجم و آخر مینی‌سریال Chernobyl روز سوم ژوئن (مصادف با ۱۳ خرداد) از شبکه HBO پخش شد.