گزارش ویجیاتو: آیا پایان یوتیوب فارسی نزدیک است؟

آیا دوره یوتیوب فارسی به سر رسیده است؟ این سوال طی روزهای گذشته ذهن بسیاری از یوتیوبرها و تولیدکنندگان محتوا در این پلتفرم را به خود مشغول کرده و حالا این کامیونیتی در وضعیتی قرار دارد که آینده را برای خود مبهم می‌بیند. یوتیوب با تغییرات جدید، حالا راحت‌تر کاربران ایرانی را شناسایی می‌کند که نتیجه‌اش، کاهش قابل توجه RPM (درآمد حاصل به ازای هر هزار بازدید) و در ادامه کاهش درآمد یوتیوبرهاست؛ طوری که حالا افراد بسیاری می‌گویند که فعالیت در این زمینه دیگر سودی ندارد. اما آیا واقعا به روزها پایانی فعالیت گسترده ایرانی‌ها در یوتیوب نزدیک شده‌ایم؟ در ادامه با گزارش ویجیاتو همراه باشید.

مصائب تحریم و حساسیت به آی‌پی‌های داخل ایران

شروع این اتفاق اواخر تابستان و زمانی رقم خورد که یوتیوب با حساسیت و دقت بیشتری، آی‌پی کاربران داخل ایران را شناسایی کرد و میزان نشت آی‌پی (IP Leak) بیشتر شد. نشت آی‌پی به این معناست که شما با وی‌پی‌ان به سایت‌هایی که امکان مراجعه به آنها در حالت عادی وجود ندارد دسترسی پیدا می‌کنید، اما همچنان آی‌پی شما را داخل ایران نشان می‌دهد. از آن‌جا که ایران جزو کشورهای تحریم شده توسط یوتیوب است، اگر یوتیوب مختصات شما را داخل ایران تشخیص دهد، به طور پیش‌فرض تبلیغاتی هم نخواهید دید و در نتیجه درآمد از طریق تبلیغات عاید صاحب آن ویدیو و کانال نخواهد شد.

سهم کاربرهای داخل ایران در ویدیوهای یوتیوب فارسی بیشتر از دو سال پیش به ۳۰ الی ۴۰ درصد رسیده بود و تا همین اواخر در بازه مذکور قرار داشت. اما از اواخر ماه آگوست یعنی اوایل شهریور، یوتیوبرها شاهد افزایش تدریجی این سهم در بازدیدکنندگان بودند. طی دو سه ماه این سهم بیشتر و بیشتر شد، تا جایی که یوتیوب حالا بین ۵۰ تا ۷۰ درصد بینندگان را از ایران تشخیص می‌دهد و حتی در برخی مواقع به ۸۰ درصد هم می‌رسد.

افزایش کاربران ایرانی، کاهش RPM و درآمد

همان طور که اشاره شد، این افزایش سهم کاربران ایرانی در یوتیوب، میزان درآمد مستقیم، درآمد تبلیغات و همچنین RPM را کاهش می‌دهد. اما RPM یا عبارت کامل آن Revenue Per Mile چیست؟ این معیار،‌ میزان درآمد کلی حاصل از یک ویدیو به ازای هر هزار بازدید است که شامل مجموع درآمد از تبلیغات، اشتراک عضویت یوتیوب، اشتراک پرمیوم و قابلیت‌های ویژه (Super Features شامل سوپرچت، سوپر استیکر و موارد مشابه) منهای سهم یوتیوب می‌شود. یوتیوبرها با توجه به میزان RPM در بازه‌های زمانی مختلف می‌توانند از وضعیت درآمدزایی کانال خود‌ آگاه شوند و بفهمند در چه وضعیتی قرار دارند. مقدار RPM به فاکتورهای مختلفی وابسته است و حتی در ماه‌های مختلف تغییر می‌کند. در واقع روند نمایش تبلیغات در ژانویه هر سال در حداقل مقدار خود قرار دارد و به مرور با نزدیک‌تر شدن به ماه‌های انتهایی سال میلادی، به‌خصوص نوامبر و دسامبر به حداکثر خود می‌رسد و یوتیوبرها فرصت خوبی برای افزایش درآمد خود نسبت به میانگین به دست می‌آورند.

اما متاسفانه در حال حاضر میزان RPM برای یوتیوبرهای فارسی زبان به طور وحشتناکی کاهش یافته است. چهره‌های متعددی در شبکه‌های اجتماعی از کاهش درآمد خود تا میزان ۸۰ درصد خبر داده‌اند که نشان می‌دهد این حساسیت جدید یوتیوب چه آسیب قابل توجهی به آنها وارد کرده است. اما چرا چنین اتفاقی می‌افتد؟ وقتی سهم کاربرانی که از یک منطقه غیر قابل پشتیبانی و حمایت (مثل ایران که تحریم شده) بیشتر از حد خاصی باشد، الگوریتم یوتیوب تصمیم می‌گیرد تا میزان تبلیغات روی ویدیو را به حداقل برساند یا حتی هیچ تبلیغی نمایش ندهد. چون این قشر دسترسی‌ای به محصولات داخل تبلیغ ندارند و نمی‌توانند آن را بخرند، بنابراین نمایش تبلیغات به آنها کار بی‌فایده‌ای است و یوتیوب ترجیح می‌دهد آن را به کاربری نشان می‌دهد که پتانسیل تبدیل شدن به مشتری را دارد. این اتفاقی است که در حال حاضر رخ می‌دهد؛ سهم کاربران با آی‌پی ایران برای ویدیوهای یوتیوب فارسی بیشتر شده و در نتیجه، این ویدیوها در اولویت نمایش تبلیغ قرار نمی‌گیرند. نتیجه چنین روندی، کاهش چشم‌گیر RPM و درآمد یوتیوبرهای فارسی زبان است.

آپدیت‌هایی که به ضرر برخی یوتیوبرها تمام می‌شود

یوتیوب برای هر منطقه سیستم درآمدزایی متفاوتی در نظر می‌گیرد. برای مثال هزینه‌ای که شرکت‌های آمریکایی برای تبلیغات یوتیوب می‌پردازند بیشتر از کشورهایی مانند آلمان یا انگلیس است. اخیرا طی یک بروزرسانی و در راستای بالا بردن بازخورد تبلیغات برای شرکت‌ها، یوتوب تصمیم به به‌روزرسانی سیستم نمایش تبلیغاتش گرفته. این بروزرسانی شاید منجر به بهبود شرایط برای تبلیغ‌دهنده شده باشد، اما اختلال زیادی در درآمدزایی یوتیوبرها ایجاد کرده. 

سناریویی را تصور کنید که طی آن ۶۰ درصد بینندگان کانال شما از ایران شناسایی شده‌اند و برای ۴۰ درصد باقی‌مانده، تبلیغات از کشوری نمایش داده شده که RPM پایینی دارد. این سناریوی تلخیست که گریبان‌گیر بسیاری از یوتیوبرهای ایرانی شده. نه تنها درصد بیشتری از مخاطبان از ایران شناسایی می‌شوند، بلکه درآمد حاصل از بازدید افرادی که آی‌پی صحیحی داشته‌اند هم کاهش پیدا کرده. 

آریا کئوکسر: کار برای یوتیوبرهای ایرانی تمام است

بسیاری از یوتیوبرهای مطرح در این هفته، واکنش خود به این اتفاق را در پلتفرم‌های مختلف منعکس کرده‌اند و گفته‌اند با این کار، عملا درآمدی از یوتیوب نخواهند داشت. مطرح‌ترین و برجسته‌ترین این واکنش‌ها را «آریا کئوکسر» یوتیوبر و استریمر مطرح و قدیمی کامیونیتی گیمینگ فارسی در استریم دیشب خود در پلتفرم Kick نشان داد.

کئوکسر طی این استریم اشاره کرد که یکی از ویدیوهایش با بیشتر از ۴۰۰ هزار بازدید، تنها ۴۰۰ دلار درآمد کسب کرده است. او گفت که اگر قبلا یوتیوب به ازای هر هزار بازدید ۱۱ دلار به صاحب ویدیو پرداخت می‌کرد، حالا این مقدار به ۱ دلار و حتی کمتر رسیده است. او ادعا کرد که در صورت تداوم این وضعیت، کار برای یوتیوبرهای ایرانی تمام خواهد شد و دیگر درآمدی نخواهند داشت. کئوکسر در همان استریم از راه‌اندازی کانال انگلیسی زبان خود خبر داد که هم‌اکنون اولین ویدیوی آن هم در دسترس است.

این اتفاق برای کانال یوتیوب ویجیاتو هم صدق می‌کند. دو تصویر زیر سهم کاربرهای ایرانی در سال‌های ۲۰۲۴ و ۲۰۲۵ را نشان می‌دهد و می‌توانید ببینید چه قدر بین درصد این قشر تفاوت وجود دارد.

آیا یوتیوب فارسی به پایان کار خود رسیده است؟

این اولین باری نیست که یوتیوب نسبت به تشخیص آی‌پی‌های ایران حساسیت بیشتری نشان می‌دهد، اما آپدیت جدید آن را به سطحی رسانده که دیگر میزان درآمد کسب شده از ویدیوها برای سازندگانش نمی‌صرفد. آیا تاثیر اتفاق رخ داده دائمی خواهد بود؟ برای رسیدن به جواب قطعی باید یک الی دو ماهی منتظر بمانیم تا ببینم آپدیت‌های بعدی یوتیوب چه تاثیر روی میزان RPM خواهد گذاشت. طی سال‌های قبل شاهد شوک‌هایی مثل همین افزایش جریان نشت آی‌پی، تغییرات الگوریتم، حذف سابسکرایبرها و افت بازدیدها بودیم و شاید این جریان کنونی هم مقطعی باشد، اما در عین حال نمی‌توان منکر آینده مبهمی شد که چنین اتفاقی ایجاد کرده است.

پس از دوران جنگ ۱۲ روزه هم میزان استفاده کاربران ایرانی از وی‌پی‌ان‌ها با رشد قابل توجهی روبرو شد. بنابراین این احتمال را هم می‌توان مطرح کرد که کاربران طی شش ماه گذشته،‌ سراغ وی‌پی‌ان‌هایی رفته‌اند که میزان نشت آی‌پی آنها از قبل بیشتر است و همین مسئله، روی وضعیت کنونی یوتیوب فارسی هم تاثیر می‌گذارد.

اما در نهایت، تمام کانال‌های یوتیوب فارسی زبان با زنگ خطر بسیار بزرگی مواجه شده‌اند که آینده کاری آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهند. بسیاری از یوتیوبرها به این کار به چشم منبع اصلی درآمد نگاه می‌کردند و حالا در معرض از دست دادن شغل خود هستند. اگر وضعیت کنونی پایدار بماند، یوتیوب فارسی عملا به بن‌بست می‌رسد و افراد فعال باید سراغ فعالیت جایگزین مثل راه‌اندازی کانال به زبان انگلیسی، مهاجرت به پلتفرم‌های دیگر، تمرکز روی استریم یا حتی خروج کامل از این حوزه بیفتند.