نقد فیلم ما همه با هم هستیم؛ ول شدگان در هواپیما

کمال تبریزی را با کمدی‌های سیاسی‌اش می‌شناسیم. او کارگردانی است که چه بخواهد و چه نخواهد نامش با فیلم مارمولک گره خورده  و با اینکه سعی کرده تا بتواند با ساخت آثار دیگر خودش را از آن حال و هوا بیرون ببرد ولی در نهایت چندی پیش با ساخت مارموز، سعی کرد تا بار دیگر موفقیت مارمولک را تکرار کند. تبریزی اما با ساخت مارموز به جاده خاکی زد و نتوانست آنطور که قصد داشت به جایگاه قبلی خود بازگردد. کمال تبریزی مشکل همیشگی که گریبانگیر فیلمسازی‌اش شده این بوده که سراغ فیلمنامه‌های نادرستی رفته است؛ اتفاقی که در «همه با هم هستیم» نیفتاده است. با نقد فیلم همه با هم هستیم همراه ویجیاتو باشید.

تبریزی در فیلم «همه با هم هستیم» به یک بلوغ سیاسی رسیده و سیاسی‌ترین فیلم کارنامه هنری خود را ساخته است. او در این فیلم بیش از حد به تمثیل گرایی و نماد شناسی تاکید دارد و این موضوع هم نکته مثبتی برای فیلم شده و هم یک نکته منفی برای فیلم به حساب می‌آید. این نشانه‌ها برای مخاطب عام واکاوی نمی‌شوند و مخاطب خاص‌تر که به معنای آنها پی‌ می‌برد، صرفا از جریان داستان لذت می‌برد و حرف خاصی و تحلیل خاصی را دریافت نمی‌کند. ما صرفا تیپ‌هایی را می‌بینیم که حرف‌های گل درشتی می‌زنند و البته چند صحنه جذاب و طعنه آمیز برای روایت سیاسی قصه (مانند سیلی زدن به صورت مردی که نمی‌خواهد هواپیما سقوط کند و یا خوردن و خوردن بی وقفه کاراکتر مهران مدیری که بنظر می‌آید راس همه امور است) نیز چاشنی این داستان شده است.

«ما همه با هم هستیم» دو رو دارد. فیلمی دو رو که مانند سیاست کثیف بازی می‌کند و هم به میخ می‌زند و هم به نعل. فیلمنامه دو پهلوی این اثر باعث شده که هم بتوان آن را یک نامه طویل انتقادی به دولت خواند و هم یک طومار انتقادی به مردمان معترض و منتقد. نام قبلی فیلم که «ما همه با هم نیستیم» انتخاب شده بود، بسیار با مسماتر بود.

فیلم داستان یک هواپیما را تعریف می‌کند که مسافران آن آدمهایی هستند که از زندگی زده شده‌اند و قصد خودکشی دارند. آنها می‌خواهند این هواپیما سقوط کنند و برای این کار هم از خلبانی استفاده می‌کنند که پیش‌تر هم باعث کشتار جمعی عده زیادی از مسافرین شده است. او و کمک خلبانی کله شق تصمیم می‌گیرند این مردم ناامید را در هواپیمایی که قصد سقوط به آب‌های خلیج فارس دارد هدایت کنند. در این بین یک مسافر وجود دارد که اشتباهی وارد این جریان شده و تصمیم دارد که مردم را از خودکشی کردن منصرف کند. او برای این کار هم دروغ می‌گوید و هم وعده می‌دهد اما در بین برخی از خوش باوران این مردم، تبدیل به یک قهرمان می‌شود…

در همین خطوط داستانی فوق اگر دقت کنید می‌توانید نشانه‌های زیادی از تاریخ معاصر کشورهای زیادی را پیدا کنید. اما همین نشانه‌ها را می‌توان با برداشت دیگری هم نگاه کرد؛ علی (همان فردی که قصد خودکشی ندارد) با مردمانی در می‌افتد که ناامید هستند و بس. این مردم ناامید انگیزه هیچ کار دیگری ندارند و رهبر آنها نیز خلبانی است که دائما شل می‌کند و تکلیفش با خودش مشخص نیست. مردم معترض داخل هواپیما، با یک سری تکان هواپیما جا می‌زنند و برخی از آنها نیز خام حرف‌های علی می‌شوند. این مردم معترض به شرایط زندگی‌شان، این مردم که به آخر خط رسیدند، نمی‌دانند دارند چه می‌کنند.

فیلمنامه فیلم «ما همه با هم هستیم» بسیار گنگ شروع می‌شود و ذره ذره سعی می‌کند تا به یک جمع بندی برسد. فیلم از همان ابتدا نمادگرایی را آغاز می‌کند و تلاش دارد که حرف‌هایش را در لا به لای این نمادها به مخاطبش بزند. برخی از این حرف‌ها به مخاطب می‌رسد و برخی در زیر وصف و خیالات نویسندگان فیلمنامه (که تعدادشان به سه نفر هم می‌رسد) گم می‌شوند.

اکثر کاراکترهای فیلم اسم ندارند و همانطور که از کلیت فیلم برمی‌آید، کارگردان قصد دارد تا هر یک از شخصیت‌ها را تبدیل به یک نماد از قشری خاص کند؛ یک سینماگر، دخترهای شوخ و شنگ، یک مادر مهربان، یک دیوانه، یک زن از دنیا بریده و… در بین معترضان تقریبا هیچ آدم عاقلی نیست و همین موضوع می‌تواند تا حد زیادی حرف‌های انتقادی کارگردان را زیر سوال ببرد چرا که از دیدگاه فیلم او، مردمان منتقد وضعیت عقلانی چندان سالمی ندارند.

بزرگترین مشکل فیلم اما نه تمثیل گرایی بیش از حد فیلمنامه است و نه گنگ شروع شدن آن که نیم ساعتی می‌طلبد تا داستان روی چرخش بیفتد؛ بلکه ناتوانی فیلم در خلق طنز است. آخرین اثر کمال تبریزی می‌خواهد در کنار حرف‌های درشتی که می‌زند بار طنز هم داشته باشد و متاسفانه خبری از طنز نیست. ما همه با هم هستیم در خلق موقعیت طنز ناتوان می‌ماند و با اینکه سعی دارد یک فیلم پاستوریزه و به قول تهیه کننده اثر، یک فیلم پاک برای خانواده‌ها باشد اما در کمال تعجب نمی‌تواند در ورطه این پاکی یک صحنه بامزه درست و حسابی بیافریند. فیلم در بسیاری از لحظات که سعی می‌کند بامزه باشد تبدیل به فیلمی لوس و خنک می‌شود که بیننده‌ها را صرفا درگیر مفاهیم سیاسی خود می‌کند. رفته رفته جو فیلم سنگین می‌شود و بخاطر ناتوان بودن فیلمساز در حفظ ریتم داستان، فیلم در لحظات میانی خود به اثری کشدار تبدیل می‌شود و البته خوشبختانه این نقص در اواخر فیلم تا حدی رعایت می‌شود.

استفاده از بازیگران زیاد و چهره‌های گوناگون دنیای بازیگری در همه نقش‌ها یکی از ترفندهایی بوده که کارگردان سعی داشته به کمک آن بتواند بینندگان را به دیدن ادامه فیلم مجاب کند. باید اعتراف کرد این ترفند تا حدی جواب داده و دیدن ستاره‌های گوناگون در نقش‌های مختلف باعث شده که چشم تماشاگر خسته نشود اما تقسیم این نقش‌ها به طرز ناشیانه‌ای صورت گرفته و کاملا واضح است که برخی سکانس‌ها برای دیده شدن فلان بازیگر نوشته شده است.

ما همه با هم هستیم یک فیلم سیاسی است که به نظر نمی‌آید چندان زیر تیغ سانسور رفته باشد چرا که حرف‌هایش را تمام و کمال می‌زند اما این حرف‌ها طوری بیان می‌شود که به مذاق بسیاری از تماشاگران خوش نمی‌آید. کمال تبریزی جهانی را ساخته که در آن نقش‌های مختلف جامعه ایران سعی دارند تا بدون دلیل خاصی، هواپیمایی که سوارش هستند را به سقوط وادارند و این بی انگیزگی باعث شده که کاراکترها کودن‌تر از حد معمول هم به نظر بیایند. لیلا حاتمی، نقش زنی را دارد که این افراد را برای زنده نگه داشتن شرکت هواپیمایی‌اش گرد هم آورده و نقش این عامل خارجی، بیش از حدی که در واقعیت سیاسی جامعه ایران وجود دارد پررنگ نشان داده شده است.

دیدن فیلم ما همه با هم هستیم کاملا بسته به نوع گرایش سیاسی شما، می‌تواند حس متفاوتی در بیننده ایجاد کند. کمال تبریزی فیلمی ساخته که در آن اعتراضات و انتقادات مردمی را به تصویر کشیده و به ستوه آمدن این ملت را دستمایه آخرین ساخته خود کرده است؛ او با وجود اینکه انتقادهای شدیدی نسبت به موانع ایجاد شده برای این انتقادات دارد، اما کمان پیکان انتقادش تقریبا هیچ چیز و هیچ کس را در مصونیت نگه نمی‌دارد. توگویی فیلم تکلیفش با خودش هم مشخص نیست و معلوم نیست می‌خواهد طرف چه کسی را بگیرد؛ البته شاید بی‌طرفی حرفی بوده که فیلمساز به دنبالش بوده ولی بی‌طرفی در ما همه با هم هستیم بسیار بد معنا شده است.

فیلم ما همه با هم هستیم از منظر فنی، مشکلات خاصی ندارد و نمی‌توان چندان به آن خرده گرفت. کارگردان از پس این ماموریت خود برآمده و کارنامه طولانی فیلمسازی تبریزی در اینجا به کار آمده است. او توانسته از همه بازیگران یک بازی قوی بگیرد و حتی گلزار که عموما نمی‌تواند نقش آفرینی مناسبی از خود به جای بگذارد در این فیلم مثل همیشه نچسب نیست. کارگردان توانسته قاب‌های تصویر مناسبی نیز برای روایت داستان خودش نشانمان دهد و فیلمبرداری و تدوین کار مشکل خاصی ندارد. موسیقی فیلم نیز بی‌نظیر است و با ریتم آن همخوانی بسیار مناسبی دارد. مشکلات فیلم از دل فیلمنامه آن خارج می‌شود (که در آن مسائل بعضا بی‌ربطی همچون رابطه عاشقانه علی با یکی از مسافران وجود دارد) و از بلاتکلیفی فیلم در موضع گیری سیاسی خود.

ما همه با هم هستیم در میان آثار سینمایی ساخته شده در چند سال اخیر سینمای ایران، حرف‌های خوبی برای گفتن دارد و خوشبختانه یک اثر تکراری نیست. فیلم با اینکه نمی‌تواند یک کمدی یا طنز موفق آمیز باشد اما حرفی برای گفتن دارد، حرفی که هرچند ناقص و سکته زده به مخاطب منتقل می‌شود اما بهتر از هیچی و پوچ بودن بسیاری از ساخته‌های اخیر سینمای ایران است. کمال تبریزی با فیلم ما همه با هم هستیم پیشرفت کرده و توانسته بهتر از چند سال گذشته در سینما خودش را نشان دهد اما هنوز به اینکه بتواند خود را در این سینما احیا کند چند کیلومتری فاصله دارد.

بد نیست مراسم فرش قرمز یا همان افتتاحیه فیلم ما همه با هم هستیم اشاره داشته باشیم؛ مراسمی که بزرگترین افتتاحیه یک فیلم سینمایی در تاریخ سینمای کشورمان به شمار می‌آمد و قریب به ۲۵۰۰ نفر در آن حضور داشتند. جدا از سیل عظیم مردم مشتاق به تماشای آخرین اثر کمال تبریزی، جمعی از اساتید و بازیگران و حتی ورزشکاران کشورمان نیز در این مراسم حضور داشتند که مورد تشویق حضار قرار گرفتند و البته غیبت معنادار برخی ستاره‌های فیلم همچون مهران مدیری و لیلا حاتمی نیز برای طرفداران کمی ناامید کننده بود.

پی نوشت: امیدوارم فیلم تبریزی سرنوشتی همچون آخرین فیلم عبدالرضا کاهانی پیدا نکند و با یک مارکتینگ دقیق و حساب شده به اکران در بیاید. فیلم خانم یایا با تکیه و مانور روی کمدی بودن فیلم مردم را به سینماها کشاند و تماشاگران را نا امید به بیرون از سالن می‌فرستاد و از همین رو نقدهای بسیار بسیار منفی پیدا کرد. فیلم ما همه با هم هستیم بیشتر از آنکه یک کمدی، طنز، طنز سیاسی یا هرچه که می‌خواهید اسمش را بگذارید باشد؛ یک فیلم سیاسی است که طنزش علی رغم تلاش فیلمنامه و بازیگران، درست از آب در نیامده است.