30 سالگی فیلم Universal Soldier – یک اکشن تاریک و خشن

30 سال پیش در چنین روز‌هایی، ژان کلود ون دام در یکی از شیطنت آمیزترین فیلم‌های علمی تخیلی تاریخ سینما نقش آفرینی کرد. «سرباز جهانی»، فیلمی به کارگردانی رولند امریش که محصول سینمای زمان خود است: یعنی سینمای دهه 90 میلادی. یک تریلر آینده نگر متوسط اما مسحورکننده که اکشن زیاد، ژان کلود ون دام و رقابت او در برابر دولف لاندگرن از ویژگی‌های بارز آن هستند. اما در این مطلب از ویجیاتو ما قصد داریم به مناسبت سی اُمین سالگرد فیلم Universal Soldier نگاهی کوتاه به آن داشته باشیم.

اوایل دهه 90 میلادی و پس از نمایش فیلم «ترمیناتور 2: روز داوری»، سرباز جهانی فرا رسید. این اثر یک اکشن علمی تخیلی با بودجه کمتر (البته هنوز نسبتاً سنگین) بود که شاهد استفاده از سربازان مرده احیا شده توسط یک آژانس دولتی برای مقاصد نظامی بود. سربازانی که روح و انسانیت از وجود آن‌ها خالی شده و اساساً تبدیل به سایبورگ‌هایی می‌شوند که به خنک‌سازی دائمی نیاز دارند تا قدرت جدید، استقامت و قدرت‌های بازسازی‌کننده‌شان را توجیه کنند.

فیلم‌ Universal Soldier از این نظر منحصر به فرد است که داستانی درباره قاتلان سایبورگ‌مانند را با هنرهای رزمی و چندین ستاره بزرگ سینمای اکشن ترکیب می‌کند. نمادهای اکشنی مانند ژان کلود ون دام و دولف لاندگرن در سراسر این فیلم ظاهر می‌شوند و مهر خود را بر نام سرباز جهانی می‌گذارند. از سوی دیگر طرفداران سینمای علمی‌تخیلی و هنرهای رزمی این فیلم را دوست دارند زیرا این اثر دو ژانر فرعی مجزا و عجیب و غریب را با هم ترکیب می‌کند که در واقع با گذشت زمان بهتر از پیش نیز شده است.

اولین قسمت از فرنچایز سرباز جهانی نوعی روبوکاپ یا پلیس‌آهنی برای فیلم‌های جنگی بود. این فیلم با کارگردانی رولاند امریش با تمرکز بر سربازان مرده جنگ ویتنام، مانند شخصیت لوک دِوروکس با بازی ژان کلود ون دام ایده علمی تخیلی خود را با چاشنی اکشنی خشن به مخاطب ارائه کرد و به موفقیت نسبتا خوبی دست یافت.

ون دام و دولف لاندگرن در «سرباز جهانی» دو سرباز از مرگ برگشته‌ی جنگ ویتنام هستند که شروع کننده‌ی یک فرنچایز اکشن و علمی‌تخیلی‌ با مشخصات منحصربه‌فرد بودند که شش قسمت ادامه یافت. آن‌ها به عنوان بخشی از برنامه‌ی نظامی فوق سری ایالات متحده که یونی سول نام دارد دوباره احیا می‌شوند و پس از مدتی دوباره احساسات خود را بازمی‌یابند و با عقاید و رفتارهای چند دهه‌ی گذشته‌ی خود دچار تعارض می‌شوند. «سرباز جهانی» یک شاهکار علمی و تخیلی نیست اما به وظیفه‌ی خود در رویارویی دو ستاره‌ی اکشن مسئولانه عمل می‌کند. در واقع کمتر کسی می‌توانست پیش‌بینی کند که سری سرباز جهانی چقدر می‌توانست با این ایده پیش برود اما این دو اسطوره تا سال‌های سال آن را پیش بردند.

نکته جالب پیرامون این اثر سینمایی آن است که یک کارگردان جذاب را به سینمای جهان معرفی کرد. در واقع شخص رولاند امریش کسی است که با تولید سرباز جهانی نامش به سر زبان‌ها افتاد. امروز وقتی صحبت از فیلم فاجعه‌ای به میان می‌آید، نام رولاند امریش اسمی است که بارها و بارها بر زبان‌ جاری می‌شود و دلیل خوبی هم برای تکرار آن وجود دارد. این کارگردان تعدادی از نمادین‌ترین و پیشگام‌ترین فیلم‌های این ژانر از «روز استقلال» تا «روز پس فردا» و فیلم «2012» را برای ما به ارمغان آورده است که هر کدام یک قدم بیشتر از گذشته به سمت سینمای پاپ کورنی پوچ برداشته‌اند.

اما همین فیلم‌ساز آلمانی یعنی رولاند امریش 30 سال قبل و با سرباز جهانی رگه‌هایی از هرج و مرج و عناصری را نشان داد که می‌خواست زندگی حرفه‌ای خود را به عنوان یک فیلم‌ساز محبوب بر اساس آن بنا کند. در واقع سرباز جهانی به عنوان یک اثر اکشن علمی‌تخیلی، یک پله مهم بین شیوه‌های فیلم سازی اکشن پوپولیستی موجود در دهه‌های 1980 و 1990 را نشان می‌دهد. این یعنی اگر فیلم‌های اکشن دهه 1980 ظهور فاشیست‌های جدی را بر صحنه‌ سینما نشان می‌دادند، دهه 90 میلادی به مثابه تجلی فیزیکی همین عناصر در وسعت بزرگتر بود.

اگر بگوییم سرباز جهانی یک فیلم خوب با هر معیار سنتی است، به معنای درگیر شدن در کشش صفت‌ها است. با این حال، می‌توان این ادعا را داشت که این فیلم یکی از سرگرم‌کننده‌ترین بخش‌های جریان اصلی فیلم‌سازی اکشن هالیوود است که در 30 سال گذشته به نمایش درآمده است. برای مثال اگر «Robocop» کوکاکولا است، فیلم Universal Soldier نیز زمزم كولا است.

اما جفت شدن ژان کلود ون دام و دولاف لاندگرن به عنوان قهرمان و شرور داستان در این فیلم یک انتخاب جذاب و یک قاب ماندگار در سینمای اکشن است؛ به‌ویژه وقتی در برابر میزانسن رولاند امریش در نظر گرفته شود. این همکاری اولین مورد از مجموعه همکاری‌هایی است که تا به امروز در فیلم Minions: The Rise of Gru نیز ادامه دارد. اما اگر همین فیلمنامه فقط نیم دهه قبل از سال 1992 کارگردانی می‌شد، قاب دوربین بیشتر بر روی بدن قهرمان‌های هرکولی فیلم تمرکز می‌کرد و به جای یک خط داستانی با تمرکز بر شخصیت، عضلات این دو بازیگر را برجسته می‌کرد.

اما با توجه به شخص رولاند امریش در پشت دوربین و تولید این اثر در دهه 90 میلادی، این دو بازیگر توانای ژانر اکشن در این فیلم به عنوان مردان سرسخت و البته به عنوان ماشین کشتار یک سازمان نظامی با هدف‌های شوم مورد استفاده قرار می‌گیرند. در واقع بدن آنها ابزاری برای ارتکاب خشونت دولتی در بستر نظام سلطه طلب آمریکا است. این فیلم همچنین مملو از بی‌اعتمادی پس از ماجرای واترگیت به اقتدار آمریکا، به‌ویژه مجتمع صنعتی نظامی آن است.

بنابراین، لازم به ذکر است که هر چه در دهه 70 و 80 میلادی آرنولد شوارتزنگر یا سیلوستر استالونه آمریکا را به عنوان قدرت مطلق جهان معرفی کردند، اما سینمای اکشن دهه 90 میلادی شروع به زیر سوال بردن این تفکر در ذهن مردم آمریکا کرد. در نتیجه وجود چنین نظراتی در بدنه این اثر سینمایی می‌توانند فیلم را به یک شی فرهنگی جذاب تبدیل کنند که آخرین بقایای یک دهه رو به زوال را به نمایش می‌گذارند. در آمریکای پس از رونالد ریگان و قبل از حادثه 11 سپتامبر، جنگ طلبی دهه 80 میلادی به طرز ویژه‌ای کهنه به نظر می‌رسید. و سرباز جهانی نتیجه تولید یک اثر اکشن در همین سال‌های آمریکا است.

اما صرف نظر از اینکه کسی فیلم را دوست دارد یا نه، باید اذعان کرد که وجود فیلمی چون Universal Soldier مسئول تولید شدن نزدیک به دو دهه فیلم‌های پرفروش فاجعه‌ای جریان اصلی در هالیوود است. بدون تولید سرباز جهانی، جهان هرگز با رولاند امریش آشنا نمی‌شد، شخصی که امروز به عنوان مبتکر موج جدید فیلم‌های فاجعه‌آمیز که بر گیشه‌ها تسلط پیدا می‌کنند، شناخته می‌شود.

سرباز جهانی از آن دست آثاری است که به‌عنوان یکی از دست کم گرفته‌شده‌ترین فیلم‌های اکشن دهه 90، می‌توان از صحنه‌های اکشن‌های بی‌مووی‌گونه‌ی تماشایی آن لذت برد و از آدم‌کشی با اسلحه تا استفاده‌ی جذب‌کننده از هنرهای رزمی را لابه‌لای تک تک ثانیه‌های‌ آن یافت. اگر یک اکشن سرگرم‌کننده دوست دارید که چاشنی آن ستارگان اکشنی چون ژان کلود وندام افسانه‌ای و دولاف لاندگرن دوست داشتنی هستند، پس دیدن این فیلم را از دست ندهید. احتمالا این اثر یکی از مناسب‌ترین گزینه‌هیی است که می‌توانید در این آخر هفته، شانسی به سازندگانش بدهید.