نقد فیلم زهر مار – جواد رضویان در مقام کارگردان چه حرفی برای گفتن دارد؟

جواد رضویان را در دهه هفتاد برای اولین بار با مجموعه «سیب خنده» شناختیم اما او با موفقیت های خود در مجموعه های طنز مهران مدیری از «پاورچین» تا «درحاشیه دو» به اوج محبوبیت میان اقشار گوناگون مردم رسید. «زهرمار» اولین اثر هنری جواد رضویان در سینمای ایران است، اثری که هم راستا با روحیات هنری کارگردان آن شکل شمایل کمدی به خود گرفته است. اما به هیچ وجه «زهرمار» را نمی توان در زمره فیلم های کمدی حتی با در نظر گرفتن حداقل های استاندارد این ژانر قرار داد. در مطلب نقد فیلم زهر مار به چرایی این موضوعات می‌پردازیم. با ویجیاتو همراه باشید.

ایراد اساسی و قابل تامل فیلم «زهرمار» هم دقیقا از همین موضوع نشأت میگیرد، در «زهرمار»  همه چیز از مراحل پیش تولید گرفته تا مراحل تولید و تا قبل از رسیدن فیلم به پرده سینما، تحت ادعا و عنوان طنز به مخاطب معرفی می شود، پوستر، تیزر ، لوکیشن و گریم بازیگران کاملا گواه این ادعاست، اما دریغ از یک موقعیت ساده کمیک در سراسر فیلم.

پس تکلیف تماشاگری که برای دیدن یک فیلم کمدی به سالن سینما رفته است چه می شود!

متاسفانه «زهرمار» حتی ایده  نو و خلاقانه ای هم در انتخاب سوژه و ایجاد فضای کمدی یا کمدی اجتماعی (به ادعای عوامل آن) ندارد. تقابل بین یک شخصیت مذهبی و یک شخصیت ولنگار اجتماعی بارها و بارها سوژه و تم اصلی طنز بسیاری از آثار کمدی در سینما قرار گرفته است. در نتیجه وقتی پیمان عباسی به عنوان فیلمنامه نویس و جواد رضویان در مقام کارگردان به دنبال سوژه ای تکراری از این دست آثار می روند، توقع و خواست مخاطب سینما از فیلم به مراتب بالا رفته و خود به خود انتظار دیدن یک نگاه نو، متفاوت و خلاقانه به آن سوژه آشنا به وجود می‌آید.

مشکل اصلی فیلم «زهرمار» مطابق بسیاری از آثار این روزهای سینمای ایران فیلمنامه ضعیف آن است، فیلمنامه نیم بند «زهرمار» چنان مغشوش و فاقد انسجام است که در پایان فیلم مخاطب را با انبوهی از سوال و سردرگمی رها میکند. پیمان عباسی فیلمنامه اش را با شخصیتی به نام رهی با بازی سیامک صفری شروع می کند، مخاطب در همان ابتدا با مشکلات، فلاکت و درماندگی رهی  از فقر تا زندانی شدن همسرش به جرم قتل و ناتوانی او در پرداخت دیه همزاد پنداری میکند. اما در عین ناباوری به یکباره فیلم شخصیت و کاراکتر او را رها می کند، بنابر این توجه و نگاه تماشاگر از همان لحظه کاملا سردرگم و مشوش می شود. کمی بعد شخصیت حشمت با بازی سیامک انصاری را می بینیم، اولین نکته ای که در همان ابتدای دیدن کاراکتر حشمت نظر تماشاگر را جلب می کند، چهره و گریم متفاوت سیامک انصاری است او تقریبا هیچ شباهتی به انصاری همیشگی ندارد، شخصیتی که او ایفا می کند با اغلب کاراکتر هایی که از او دیده ایم متمایز است. یک مدّاح مذهبی و محبوب که سودای برگزیده شدن در انتخابات شورای شهر را در سر دارد. اما  مشخصا این پارامترها به تنهایی کافی نیست و به دلیل ضعف فیلمنامه، چهره و گریم حاج حشمت کاراکتر او را فراتر از معیار های تیپیکال نمیبرد و عمق لازم را بدست نمی‌آورد.

تمامی شخصیت های فیلم «زهرمار» از اصلی ترین آنها تا شخصیت های فرعی همگی بر پایه و مبنای چند دیالوگ ساخته می شوند، در نتیجه نه تنها هیچکدام آنها شخصیت پردازی درستی ندارند بلکه هدف از وجود بعضی از شخصیت ها و دغدغه های داستانی آنها برای تماشاگر حتی تا انتهای فیلم گنگ، نامفهوم و ناشناخته باقی می ماند. بطور مثال مشخص نمی شود که چرا حاج حشمت می خواهد کاندیدای شورای شهر خود شود و یا هدف اطرافیان او همچون مهیار با بازی برزو ارجمند و پدر او با بازی محب اهری برای رساندن حشمت به این کرسی چیست و چه منفعتی از آن خواهند برد. اگر از تمامی اینها نیز بگذریم همچنان یک سوال باقی می ماند و آن اینکه دقیقا اهمیت این موضوع و چالش سیاسی در روند فیلمنامه چیست. متاسفانه رضویان حتی در به تصویر کشیدن ستاد انتخاباتی حاج حشمت به کاریکاتوری ترین شکل ممکن عمل کرده است.

در ابتدا گفتیم فیلم با سکانسی از شخصیت رهی و مشکلات پیرامون او شروع می شود و قاعدتا تماشاگر با او همزاد پنداری میکند، در نتیجه انتظار میرود در ادامه شاهد تلاش رهی برای حل مشکلات باشیم اما فیلمنامه شگفت زده مان میکند ، آنجا که رهی با حشمت روبرو می شود، گویی مشکلات رهی فراموش میشوند و جای خود را به کینه  مسخره و دشمنی سی سال پیش او از حشمت میدهد که باعث اخراج رهی از مدرسه شده است. جالب اینجاست که حتی تا پایان فیلم سرانجام سرنوشت رهی و همسرش برای تماشاگر بی جواب می ماند. کمی به جلوتر میرویم، آنجا که لیلی با بازی شبنم مقدم وارد داستان می شود، بازی شبنم مقدم مثل همیشه عالی و درخور توجه است اما پیرامون شخصیت او نیز به مانند دیگر شخصیت های فیلم سوالات زیادی در ذهن همه ما وجود دارد که هرگز به آن ‌ها پاسخ روشنی داده نشده است، اینکه انگیزه پدر لیلی در به گروگان گرفتن نوه خود چیست؟ و یا اصلا مشکل این پدر و دختر بر سر چه موضوعی است؟.

«زهرمار» به ادعای فیلمنامه نویس و کارگردان آن یک کمدی اجتماعی است، اما در واقع تصور اینکه «زهرمار» می تواند یک کمدی با دغدغه های بزرگ و یا کوچک اجتماعی باشد بسیار واهی و دور از ذهن است، شاید این تصویر باسمه ای از اجتماع، سیاست، هیئت، حسینه و  هر آنچه خارج از آن در لوکیشن های مختلف نشان داده میشود، نشان از عدم شناخت کافی رضویان از اجتماعی است که آن را مورد نقد قرار داده است. چنین تصورات آشفته در فیلم چگونه می تواند یک کمدی اجتماعی با نقد مدنی منسجم و واقعی از جامعه در درون مفاهیم خود جای دهد.

متاسفانه در فیلم «زهرمار» از لحاظ فنی نیز ضعف کارگردانی و البته بی سلیقه گی جواد رضویان کاملا مشهود است، از دوربین بلاتکلیف، قاب بندی های نادرست و دوبله کردن صدای بعضی از شخصیت های فرعی (که بسیار توی ذوق میزند) گرفته تا پخش کلیپ موسیقی رپ بدون هیچ منطقی در یک سوم پایانی فیلم.

شاید تمامی این ایراد ها و ضعف ها نشان از آزمون و خطا کردن جواد رضویان در اولین اثر سینمایی او باشد، پس باید امیدار باشیم و  منتظر تا در آینده شاهد آثاری پخته تر با نگاهی تاثیر گذار و البته کمدی از این کارگردان و بازیگر خوش نام سینما و تلویزیون ایران باشیم.