جوکر ۲ – درام یا تراژیکمدی؟

هیچ اثری در هشتاد و یکمین جشنواره فیلم ونیز امسال به اندازه «جوکر: جنون مشترک» تاد فیلیپس مورد انتظار نبود. تماشاگران می‌خواستند در ادامه، تکرار معجزه فیلم اول را ببینند؛ اتفاقی که همان جا، در موسترا، در سال 2019 رخ داد. اولین قسمت جوکر سپس به معنای واقعی کلمه وارد جشنواره ونیز شد، به سرعت در سراسر جهان دیده شد، شیر طلایی را دریافت کرد و نامزد تمام جوایز فیلم پیشرو در جهان شد. با این حال، اسکار بهترین فیلم را دریافت نکرد و ظاهرا اکنون سازندگان آن تصمیم گرفتند برای بار دوم این قله را فتح کنند. و برای اطمینان، با دعوت از لیدی گاگا برای بازی در نقش هارلی کوئین و اضافه کردن یک جزء موزیکال به تصویر، دنبال رسیدن به هدف خود هستند.

به نظر می‌رسد که محاسبه صاحبان اثر این بوده است: حتی اگر اسکار نگیریم، حداقل درآمد بالایی کسب خواهیم کرد. اکنون قسمت دوم این اثر در ونیز منتشر شده و تا این لحظه نظرات ضد و نقیضی را به خود اختصاص داده است. در واقع تا زمان نوشتن این مطلب Joker: Folie à Deux به میانگین امتیاز54 متاکریتیک دست یافته است. اما ما فیلم را ندیده‌‌ایم و هنوز نمی‌توان آن را قضاوت کرد؛ ولی من می‌خواهم بر پایه شخصیت جوکر با اجرای واکین فینیکس در فیلم اول، انتظارات خود را از قسمت دوم این اثر بیان کنم. پس بیایید در این مطلب ویجیاتو به مناسبت اکران قسمت دوم در ونیز، دوباره نگاهی به فیلم سال 2019 بیندازیم.

پیش از هرچیز باید بگویم من همیشه شهرت واکین فینیکس را با امپراتور کومودوس سرکش، آنتاگونیست فیلم «گلادیاتور» اثر ریدلی اسکات مرتبط می‌دانم. اما بازی او به عنوان شاهزاده جرم و جنایت، یا همان رقیب همیشگی بتمن، اجرایی بود که هم من و هم مخاطبان را تحت تاثیر خود قرار داد. خود بازیگر چندین صحنه را بداهه ساخت تا جوکر تاد فیلیپس را به اثری دراماتیک تبدیل کند که بیننده را برای یک لحظه یا بیشتر به تأمل تشویق کند. آرتور فلک خسته از زندگی و یک کمدین ناتوان، به شدت به دنبال عشق و پذیرش است. زندگی او تصویری غم انگیز از مردی است که با یک بیماری سخت دست و پنجه نرم می‌کند. جوکر فینیکس کاملا برعکس فیلم‌های قبلی بر پایه این شخصیت است.

همه می‌دانند که سه نوع جوکر وجود دارد: یک تجسم کتاب کمیک با اجرای جک نیکلسون، دو خدمتکار هرج و مرج با بازی هیث لجر و سه آرتور تراژیک و کمیک با بازی جذاب واکین فینیکس. البته من از تقلید گانگستری جرد لتو صرف نظر می‌کنم زیرا این اجرا زمانی برای جلب نظر مخاطب و حتی شکل‌گیری مناسب را دریافت نکرد. اما «جوکر» تاد فیلیپس فیلمی جدی در زمینه وقایع زندگی آرتور فلک است. شغل او که مرتب در آن مورد تمسخر قرار می‌گیرد به بهتر شدن حالش کمکی نمی‌کند. این یعنی افسردگی عمیق همچنان برای این شخصیت مهم ترین نکته است. حتی در این روند مراجعه به روانپزشک بی‌نتیجه است. بنابراین، بازگشت به زندگی در جامعه عادی مصداق میوه‌ای تقریباً ممنوعه در ذهن قهرمان است. قابل ذکر است که مشکل اولین فیلم جوکر در قابل پیش بینی بودن آسان آن نهفته است. این یعنی هر بار ما می‌توانیم بگوییم که آرتور چه زمانی از این فشار روانی منفجر خواهد شد.

دیگر نکته‌ای که باید درمورد فیلم اول جوکر گفت این است که: فیلیپس به‌عنوان کارگردان و فیلمنامه‌نویس جوکر، می‌توانست آزادی خلاقانه‌ای روی این اثر داشته باشد. اما چرا؟ چون جوکر به عنوان یک شرور کتاب‌های مصور هرگز خاستگاه خود را در سینما نداشت. این چیزی بود که در مورد او خنده‌دار بود. از سوی دیگر تاد فیلیپس مجذوب سینمای دهه 1970 بود و فکر می‌کرد ارزش ساختن فیلمی در این فضا درباره جوکر وجود دارد. همچنین کارگردان الهام خود را از کتاب کمیک کالت Joker: The Killing Joke که توسط آلن مور ساخته شده است، پنهان نمی‌کند. تاد فیلیپس بارها در زمان نمایش قسمت اول جوکر گفت «چیزی از آن جنبه کمیک مورد نظرش وجود دارد، و ان همان موتیف یک کمدین شکست خورده» است. اما آیا شما به عنوان مخاطب می‌دانید خود جوکر در کمیک‌های بتمن از کجا آمده است؟! جواب روشن است، فیلم صامت The Man Who Laughs(مردی که می‌خندد) محصول 1928 را تماشا کنید.

بیایید یک دلقک ایجاد کنیم

اما در روند تولید فیلم جوکر فیلمنامه آن در سال 2017 آماده شد. سپس فیلمبرداری و خلق شخصیت اصلی آغاز شد. فیلیپس به طور مداوم با فینیکس مشورت می‌کرد و گرفتن برخی از صحنه‌ها چندین هفته بیشتر طول می‌کشید تا فیلمبرداری شود زیرا سازندگان فیلم اغلب چیز جدیدی به آن اضافه می‌کردند. برای مثال آن صحنه به یاد ماندنی جلوی آینه کار بداهه خود بازیگر است. او آنقدر آن را دوست داشت که کارگردان تصمیم گرفت آن را در نسخه نهایی نگه دارد.

در نتیجه باید گفت نقش جوکر واکین فینیکس یک تلاش مشترک است. این یعنی جوکر او کاملا متفاوت از مورد هیث لجر است که پس از مرگش اسکار دریافت کرد. لجر تنها سه ماه برای این نقش تمرین کرد و آماده شد و تقریباً تا زمان فیلمبرداری در انزوای کامل باقی ماند. اما اکنون سال‌ها پس از مرگ او در مورد تاثیر بیش از حد این نقش بر روان بازیگر اظهار نظرهای فراوانی می‌شود. در مقابل واکین فینیکس با تلاش و فیزیک خاص آرتور فلک را به عنوان فردی در موقعیتی شدید روانی خلق کرد. فلک هنگام مراقبت از مادر مسن خود از سندرم استکهلم رنج می‌برد. من برای خوانندگانی که هنوز جوکر را تماشا نکرده‌اند، از اسپویل‌های بیشتر دریغ خواهم کرد.

اما باید بدانید این فیلم ثابت کرد که رویکرد درست، وابستگی ژانر را حتی برای شخصیت‌های دنیای کمیک تعیین می‌کند. کریستوفر نولان نیز در گذشته با کارگردانی سه گانه شوالیه تاریکی این موضوع را ثابت کرد. جوکر 2019 فاصله گذاری اجتماعی از افرادی مانند آرتور را مستند می‌کند. وقتی سرنوشت او را تماشا می‌کنیم، متوجه می‌شویم که قهرمان این فیلم یعنی جوکر، آدم بدی نیست. او به دنبال کمک است اما نمی‌تواند آن را پیدا کند. او نمی‌تواند روابط سالم ایجاد کند (حتی اگر بخواهد)، اما رویای کمدین حرفه‌ای بودن را زندگی می‌کند. او که روی موری (رابرت دنیرو) متمرکز شده است، برای رویارویی با واقعیت پیش پا افتاده و اغلب ناسپاس این موقعیت تلاش می‌کند. در نتیجه پیام آن فیلم ساختن نه تنها شخصیت جوکر، بلکه ساختن یک ایده رهایی بخش است که در نماهای پایانی اثر تاد فیلیپس جسورانه بر آن تاکید شده است.

حتی این جوکر واکین فینیکس به کلی با برداشت‌های کمیک این شخصیت تفاوت دارد؛ این یعنی آرتور فلک تا حد ممکن از این شخصیت پردازی دور است. به نظر من پرداخت شخصیت و زندگی و تحول او با تراژدی‌های یونان باستان بسیار سازگارتر است. در واقع اقدامات فلک فاقد آن هویت جوکر معمولی است؛ در مقابل او به روش خودش قربانی واقعیتی می‌شود که در آن زندگی می‌کند. به هر حال، او اولین قتل‌هایش را برای دفاع از خود انجام می‌دهد. اما آنها تأثیر مستقیمی در زندگی او ایجاد می‌کنند و همچنین بر وضعیت شهری که در بحران فرو رفته است نیزتأثیر می‌گذارند.

با این نگاه، ناگهان عمل آرتور که برای شخص مورد نظر در اصل نوعی دفاع از خود بود، تبدیل به نقطه عطفی برای او می‌شود و شخصیت فلک دلقک به نمادی از مبارزه فقرای شهری علیه تشکیلات سیاسی تبدیل می‌شود. این یعنی ناگهان فردی که تا همین اواخر مطمئن نبود اصلاً وجود دارد چنین اعتمادی به دست می‌آورد و با آن عزت نفس کلی او افزایش می‌یابد.

یا شاید چند دلقک؟!

خب همه می‌دانیم Joker: Folie a' Deux هرگز قرار نبود بیرون بیاید. تاد فیلیپس می‌خواست یک فیلم با بازی این شخصیت کالت بسازد. اما همه چیز پس از استقبال خارق‌العاده از جوکر در سراسر جهان تغییر کرد. در نوامبر 2019، واکین فینیکس مصاحبه‌ای با رولینگ استون انجام داد، جایی که او این واقعیت را پنهان نکرد که با کمال میل برای دومین بار به بازی در نقش جوکر می‌پردازد.

هالیوود ریپورتر در همان زمان با نوشتن در مورد ساخت یک دنباله، گرمای این بحث را افزایش داد. تاد فیلیپس به این شایعات پرداخت و تصریح کرد که با برادران وارنر صحبت کرده است. در مورد یک دنباله احتمالی، اما هنوز تصمیمی گرفته نشده است. وجود این فیلم در ژوئن 2022 تایید شد و چندی بعد اخبار نقش لیدی گاگا در قامت هارلی کویئن را فاش کرد. اکنون باید دید که آیا کارگردان در این فیلم دنباله به گذشته آرتور می‌پردازد یا بر روی رنگ‌های عشقی متمرکز می‌شود که توسط روان پریشی این شخصیت تحریک شده است.

جالب است بدانید قسمت اول جوکر با بودجه 60 میلیون دلاری ساخته شد. اما این مبلغ برای Folie a Deux به 200 میلیون دلار رسیده است. پس با این محتوا و نکاتی که در فیلم اول دیده‌ایم، بیایید انتظار تجسم اثری بهتر را داشته باشیم. اما پرسش مهم پیرامون این دنباله آن است که آیا سازندگان فیلم چگونه سبک موزیکال را با درام درون آن ترکیب خواهند کرد؟ یا بهتر است بگویم آن‌ها چگونه با محتوای موزیکال بیننده را مورد توجه قرار خواهند داد؟!

شاید سبک موزیکال برای مخاطب عام در جهان چندان محبوب نباشد، اما مدیریت آن در فیلم یک نکته به شدت ضروری است. از سمت دیگر انتظار می‌رود جوکر ۲ تا دو ساعت و هجده دقیقه طول بکشد. دیگر سوال من از پس این مدت زمان این است که چگونه می‌توان وقت فیلم را به طور موثر مدیریت کرد تا از سبک و فرم خام بیش از محتوا اجتناب شود؟! باید برای رسیدن به پاسخ این پرسش‌ها تا پاییز صبر کرد.

اما چیزی که روشن به نظر می‌رسد این است که سازندگان جوکر پس از فیلم اول آنقدر روح مخاطب را تسخیر کردند که امکانات زیادی برای گسترش این داستان به دست آن‌ها رسیده است. در واقع تیم تولید می‌توانسته به جهات مختلفی برود و داستان را برای رسیدن به چند دلقک روان پریش همچون آرتور توسعه دهد. به هر حال، فیلم «جوکر: جنون مشترک» دقیقا یک ماه پس از نمایش در ونیز یعنی در 4 اکتبر اکران عمومی خواهد شد. پس در حالی که منتظر اولین نمایش و هضم محتوای درون این دنباله هستیم، از شما دعوت می‌کنم که در نظرات به ما بگویید فیلم اول دقیقاً به خاطر چه چیزی به یادگار مانده است؟!