نقد فیلم پنج سپتامبر (September 5) | سپتامبر سیاه
روایتی تعلیق‌آمیز ولی محدود، از یک روز تاریخی در المپیک مونیخ
مراسم المپیک، جدا از اینکه زمینه‌ای فراهم می‌کند تا بزرگترین ورزشکاران از سراسر جهان در رشته‌های مختلف روبروی هم قرار بگیرند، مفهومی دیگر هم دارد. این مراسم به معنای صلح جهانی‌ست و برگزاری آن به معنای اشتراک در مفاهیمی بالاتر چون نوع‌دوستی، همکاری و جوانمردی در عرصه‌ی بین‌الملل است. در مدت زمان چند هفته‌ای که این مراسم ورزشی برگزار می‌شود، کشورها اختلافات سیاسی خود را کنار می‌گذارند و در صحنه‌ای برابر به همکاری و رقابت با یکدیگر می‌پردازند. پنج حلقه‌ی المپیک به شکلی سمبلیک این معنا را در خود دارد؛ یعنی تمامی انسان‌ها فارغ از نژاد و ملیت خود می‌توانند با هم برادر باشند. المپیک ۱۹۷۲ مونیخ هم از این قائده مستثنی نبود تا اینکه به روز پنج سپتامبر آن سال رسیدیم. در ادامه با ویجیاتو همراه باشید تا فیلم 5 September را مورد بررسی قرار بدهیم.
تیم فلبام، یادآوری این روز تاریخی را فرصت مناسبی دید تا فیلم جدیدش یعنی 5 September را بر اساس آن بسازد. فیلمی تعلیق‌آمیز در ژانر درامای تاریخی که در آن بازیگرانی چون پیتر سارسگارد، جان ماگارو و بن چاپلین ایفای نقش کرده‌اند. این شخصیت‌ها در استودیوی شبکه‌ی ای‌بی‌سی کار می‌کنند و مسئول خبرنگاری اخبار زنده از دهکده‌ی المپیک هستند. آن‌ها در این روز مهم وظیفه‌ی خطیری داشتند. حال، بگذارید بپرسیم: مگر در پنج سپتامبر ۱۹۷۲ چه اتفاقی افتاد؟
در این روز اقامت‌گاه ورزشکاران اسرائیلی مورد حمله‌ی تروریستی قرار گرفت و برای یک روز تمام دنیا را به بهت و حیرت فرو برد. «سازمان سپتامبر سیاه» مسئول این حمله و گروگان‌گیری تیمی از ورزشکاران و مربیان یهودی بود. اختلافات سیاسی و تاریخی به شکلی ملموس در دهکده‌ی المپیک مونیخ قابل مشاهده بودند. به عبارت دیگر، در کشوری که تنها چند سال قبل‌تر یهودی‌ها قتل عام شدند حالا یک گروگان‌گیری هم روی می‌داد. کشور آلمان خودش را در وضعیتی بغرنج پیدا می‌کند و بزودی انگشت‌های اتهام به سویش روانه خواهند شد!
این فیلم دیدگاه خاصی را برای روایت اتفاقات انتخاب می‌کند و دقیقاً به همین علت است که ارزش سینمایی مطلوبی دارد. تمام داستان در استودیوی خبری ای‌بی‌سی در دهکده‌ی المپیک مونیخ روایت می‌شود؛ مکانی که زودتر از هر جای دیگری در جهان اخبار مربوط به این اتفاقات را به پخش جهانی رساند. اینکه واقعاً چه اتفاقی افتاده بود و در چند قدمی آن‌ها چطور جنایتی در حال روی دادن بود، همانقدر برای بیننده مبهم و مهیج می‌شود که برای خبرنگارانی که در صحنه حاضر هستند.
ساعاتی پس از نیمه‌شب پنجم سپتامبر سال ۱۹۷۲، صدایی شبیه به شلیک گلوله در دهکده‌ی المپیک شنیده می‌شود. برخی از افراد استودیو متوجه این صداها می‌شوند و برخی نه. دقایقی بعد تماس‌هایی صورت می‌گیرد و تأیید می‌شود که صداها، صدای شلیک گلوله بوده است. تعلیق آغاز می‌شود، موسیقی آرام ولی تنش‌زایی در پس زمینه‌ی فیلم شنیده می‌شود. همه‌چیز به یکباره تغییر می‌کند؛ مکانی که نمادی از صلح جهانی پنداشته می‌شد، حالا تبدیل به جایی ناامن شده است. استودیوی ای‌بی‌سی مسئول پوشش زنده‌ی اتفاقات است؛ روز کاری خبرنگاران تبدیل به بلبشویی از رفت و آمدها در میان ناامنیِ پیش‌آمده می‌شود تا بتوانند به سریع‌ترین شکل ممکن اخبار را به گوش جهانیان برسانند. نه‌صد میلیون نفر گوش به زنگ نشسته‌اند!
کارگردانی و فیلم‌نامه‌ی نوشته شده توسط تیم فلبام در یک کلام خیره‌کننده است. به ده دقیقه نمی‌رسد که زل‌زده به مانیتور می‌نشینید و فیلم 5 September را تا به انتها دنبال می‌کنید؛ انگار که خودتان هم یکی از اعضای تیم ای‌بی‌سی هستید! تعلیق موجود در اتفاقات این روز، به لطف تنشی پیوسته و همیشه‌حاضر در طول فیلم، در بالاترین حد ممکن است. فیلم‌هایی که اینطور بتوانند شخصیت‌ها را در بطن اتفاقاتی حیاتی به نمایش بگذارند، کمیاب‌اند. روایتِ اتفاقات هم لحظه‌ای از پا نمی‌افتد و ترتیب آن به صورتی‌ست که هم وضعیت پشت صحنه‌ی استودیو به خوبی منتقل می‌شود و هم وضعیتِ پیش‌آمده در دهکده‌ی المپیک.
نویسنده با انتخاب این زاویه دید، خواسته که نزدیک‌ترین مکان و زمان ممکن برای دسترسی به حقایق را نشان بدهد. به عبارت دیگر، جای دیگری بهتر از استودیوی پوشش اخبار زنده وجود نداشت که بتوان سریع‌تر در آن به واقعیت اتفاقات پیش آمده دسترسی پیدا کرد. و همچنین، مکان دیگری هم وجود نداشت که قرار باشد در آن تحریف یا نوعی تفسیر خاص مشاهده کنیم. زمانی که اخباری به شکل زنده پوشش داده می‌شود، خودِ واقعیت فارغ از هر دیدگاهی می‌باشد که اهمیت دارد؛ سپس تفاسیر از پی می‌آیند و دیدگاه‌های متفاوتی به آن واقعه نگاه می‌کنند. پس می‌توان گفت که با این فیلم به جایی می‌رویم که در آن میتوانیم واقعیتِ اتفاقات روی داده در پنج سپتامبر ۱۹۷۲ در امپیک مونیح را به بهترین و سریع‌ترین شکل ممکن لمس کنیم.
حالا این واقعیت چه بود؟ سازمان سپتامبر سیاه، برای انتقام‌گیری از وضعیت پیش‌آمده برای مردم فلسطین و ضربات وارد آمده به آن‌ها توسط اسرائیل، به اقامت‌گاه این تیم حمله می‌کند. همین‌جاست که جهان‌بینی کلی فیلم و دیدگاهی که نسبت به این واقعه دارد، لو می‌رود و همین مهم‌ترین نکته منفی فیلم 5 September می‌باشد. با وجود اینکه به پیش‌زمینه‌ی روابط آلمان و یهودی‌ها در طی ۲۷ سال قبل، یعنی از زمان پایان جنگ جهانی دوم تا المپیک مونیح، اشاراتی می‌شود و شخصیت‌های سیاسی بر روی آنتن می‌روند تا درباره‌اش صحبت کنند، چیزی از وضعیت جبهه‌ی مقابل یعنی فلسطینی‌ها گفته نمی‌شود. ابداً نمی‌توان یک عمل تروریستی را توجیه کرد، ولی لااقل نویسندگان فیلم می‌توانستند که یک‌سویه به این اتفاق نپردازند.
تنها گفته می‌شود که علت اصلی این گروگان‌گیری درخواست برای آزادسازی دیگر افراد فلسطینی بوده. همین؟ تنها یک سرچ و رجوع به وقایع تاریخی کافی‌ست تا بیننده‌ی آگاه بداند که واقعیت چیزی بیشتر از این‌ها بوده و بعد از اتفاقات المپیک مونیخ، فجایع دیگری هم رخ داده که اسرائیل در آن‌ها دست داشته. در واقع مثل این است که یک فصل از کتابِ درگیری‌های بین دو جبهه‌ی یهود و عرب را بخوانیم بدون آنکه به فصول قبلی یا بعدی ارجاعی شود! البته اگر هم ارجاعی وجود داشته باشد برای تشدید احساس همدردی نسبت به وضعیت یهودها در قرن بیستم است. بسیار بیشتر از این‌ها می‌توان درباره‌ی اتفاقات سیاسی قرن قبل گفت، ولی بهتر است که سکوت کنیم و برای این مطلب به همین مقدار بسنده کنیم که فیلم در نشان دادن کلیت ماجرا ضعیف عمل می‌کند. این امر مهم‌ترین نکته‌ی منفی فیلم 5 September می‌باشد و به‌کلی جذابیت تکنیکی آن را به حاشیه می‌راند.
اگر یک فیلم به شکلی بسیار باکیفیت ساخته شود، اما در ارائه‌ی محتوای خود یک‌جانبه عمل کند آیا نمی‌توان آن فیلم را بخشی از ایدئولوژی حاکم دانست؟ آیا 5 September چیزی جز یک پروپاگانداست؟ فرض کنید که تنها یک برگه از کتاب تاریخ را مورد توجه قرار بدهیم، کاری به برگه‌های قبلی و بعدی نداشته باشیم و همین یک برگه را به شکلی احساسی، با روایت سینمایی خاص و باوسواس بسیار به نمایش بگذاریم. در قدرت سینمایی این فیلم شکی نیست ولی برای رسیدن به درکی جامع‌تر از نبرد فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها به چیزی بسیار بیشتر از این فیلم نیاز دارید. به عبارت دیگر، فیلم 5 September در همان استودیوی اخبار ای‌بی‌سی زندانی می‌شود و از آن فراتر نمی‌رود!
فرض کنید که تنها یک برگه از کتاب تاریخ را مورد توجه قرار بدهیم، کاری به برگه‌های قبلی و بعدی نداشته باشیم و همین یک برگه را به شکلی احساسی، با روایت سینمایی خاص و باوسواس بسیار به نمایش بگذاریم. فیلم 5 September در همان استودیوی اخبار ای‌بی‌سی زندانی می‌شود و از آن فراتر نمی‌رود!
دیدگاه‌ها و نظرات خود را بنویسید
مطالب پیشنهادی
مطالب مرتبط از نگاه دیجیاتو
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.