آموزش بازی‌سازی: ماد چیست و چطوری ساخته می‌شود؟

«برای اجرای بازی روی گزینه زیر کلیک نمایید». دووم ایرانی که ماد ساخته شده‌ای از Doom Eternal است، با این جمله آغاز می‌شود. فضای آن، فضایی متفاوت با گرافیکی متنوع است و از دیگر نسخه‌های منتشر شده دووم فاصله زیادی دارد. مادسازان ایرانی، دووم را تغییر داده‌اند و ایده‌ای را از آن پیاده‌سازی کرده‌اند که در ذهن خود پرورانده بودند.

جملاتی فارسی روی صفحه نقش می‌بندند و گاهی شما را به شک می‌اندازند که این بازی شاید در ابتدا در ایران ساخته شده است. اما هنوز کسی نمی‌داند که این مادسازان دقیقا از کجا شروع کرده‌اند و چرا به ساخت نسخه‌ای تغییریافته از این بازی رو آورده‌اند؟

ماد چه معنایی می‌دهد؟

«در حال بارگذاری اطلاعات مورد نیاز، لطفا صبر کنید..». بعد از اینکه دووم فارسی را با نسخه 64 بیتی شروع کردم، این عبارت روی صفحه نمایش ظاهر شده بود. ظاهرا داستان بازی تا حدودی تغییر یافته بود و دشمن‌های جدیدی به آن اضافه شده بود. اما نمی‌دانستم که دقیقا این ماد در کدام دسته از مادها قرار می‌گیرد؟

اصطلاح ماد یا مود مخفف کلمه انگلیسی «Modification» یا همان تغییری است که طرفداران و بازی‌سازان علاقه‌مند روی بازی‌ها انجام می‌دهند، بازی را اصلاح یا ویرایش می‌کنند و ایده خود را روی آن پیاده می‌کنند. مادها می‌توانند گاه فقط ظاهر بازی و گاه طرز کار کلی بازی را تغییر داده باشند که هرکدام از آن‌ مادها نیز انواع مختلفی دارند.

نسخه وانیلی

به هر نسخه خام یا تغییر نیافته هر نرم‌افزار یا بازی نسخه وانیلی می‌گویند. بعضی از بازی‌سازان پس از انتشار بازی خود، این اختیار را به مخاطبان می‌دهند که با استفاده از نرم‌افزارهای جانبی روی نسخه وانیلی، ماد بسازند. این تغییرات می‌توانند دو نوع اساسی و جزئی باشند و در اصل ماد، نسخه تغییر یافته از نسخه وانیلی هر بازی است.

ماد تبدیل کامل (Total conversion)

نوع اول، مادهایی هستند که بازی کاملا تغییر پیدا کرده است. این نوع مادها که به اصطلاح تبدیل کامل نیز نامیده می‌شوند، آرت‌استایل و جنبه هنری کاملا متفاوتی دارند، گیم‌پلی آن‌ها در دنیایی دیگر رخ می‌دهد و حتی گاهی سبک و ژانری متفاوت دارند. نمونه آن بازی بزرگ و معروف دوتا است که خود مادی از بازی وارکرفت و نقشه بازی استارکرفت بوده است.

زمانی که دوتا منتشر شد، سازندگان آن هرگز فکر نمی‌کردند که ماد آن‌ها بتواند اینقدر مخاطب به خود جذب کند و در آینده بازی‌ای مستقل از وارکرفت و شاهکار خطاب شود. این موضوع به خوبی اهمیت مادسازی را نشان می‌دهد. به‌جز این، بازی دیگری که امروز کمتر کسی است که آن را بازی نکرده باشد کانتر استرایک است که آن نیز مادی از بازی هف لایف بوده است.

ماد اصلاحات اساسی (Overhaul)

نوع دوم، مادهایی هستند که صرفا بازی را اصلاح می‌کنند و یا باگ‌هایی را که در ابتدا در بازی وجود داشته است، برطرف می‌کنند. در این نوع مادها، گاهی گرافیک و گیم‌پلی را بدون بازسازی دوباره ویرایش می‌کنند یا حتی موسیقی و مکالمات بازی را تغییر می‌دهند.

گریز ماد (Garry’s Mod) مثال خوبی برای این دسته از مادها است. بازی گریز ماد، بازی‌ای کاملا باز است که شما در فضای بازی امکان تغییر و اضافه کردن اجسام، کاراکتر و مکان‌های جدید را دارید و می‌توانید تغییرات خنده‌دار و جالبی را در بازی به‌وجود آورید و ساعت‌ها سرگرم شوید.

ماد بسته‌های الحاقی (Unofficial patch)

نوع سوم مادها که گاهی آن را بخشی از نوع دوم نیز به ‌حساب می‌آورند، ایجاد نسخه‌ای جدید برای بازی است. احتمالا مادهای بازی GTA را به‌وفور دیده‌ باشید. نوع سوم دقیقا همان پک‌ها و نسخه‌هایی هستند که نمونه آن در بازی‌هایی مانند جی‌تی‌‌ای و سیمز وجود دارد. در این نوع تغییرات، کاراکترها، فضاهای جدید، حیوانات و حتی اشیا جدید به بازی اضافه می‌شوند اما چیزی از گیم‌پلی اصلی تغییر نمی‌کند و اصلاحی روی بازی اصلی صورت نمی‌گیرد.

مادهای ایرانی؛ از دووم ایرانی تا نبرد خاورمیانه

«برای بارگذاری بازی ذخیره شده، کلید F9 را بزنید». منتظر بودم که ببینم این بازی در ایران چه تغییراتی کرده است. مطمئن بودم با توجه به سابقه‌ای که ایرانیان در ساخت مادها نشان داده‌اند، قرار نیست با بازی بدی روبه‌رو شوم. زبان فارسی شده بازی اولین چیزی بود که توجه مرا به خود جلب کرده بود.

از زمان‌های گذشته، حتی زمانی که صنعت بازی‌سازی در ایران به حد کافی رشد نکرده بود، مادسازان ایرانی همواره در حال ساخت نسخه‌های مادسازی شده از بازی‌های مختلف بوده‌اند. از نید فور اسپید گرفته تا جی‌تی‌ای سن‌آندرس و  جنگ‌های صلیبی.

تغییراتی که معمولا ایرانی‌ها به بازی اضافه کرده‌اند شامل اضافه کردن کاراکترها، اشیای ایرانی مانند ماشین‌های ایرانی، فضاهای ایرانی مانند حرم و فضاهای سنتی، دوبله کردن بازی به زبان فارسی و افزودن مکالمات جالب فارسی بوده است. معمولا اکثر این مادها مخاطبان زیادی را به خود سرگرم کرده‌اند و به‌خاطر فضای بومی‌سازی شده‌‌ای که داشته‌اند بسیار به حال و هوای ما ایرانی‌ها نزدیک بوده‌اند.

مثال‌های زیادی برای مادهای ایرانی وجود دارد. یکی از مادهایی که شاید کمتر کسی دیده باشد، نسخه مادسازی شده از بازی سابوی سرف (Sunway surf) است که در آن به‌جای پسر اسکیت‌باز، کلاه قرمزی قرار گرفته بود و از بین ماشین‌ها و وانت‌های آبی گذر می‌کرد! این بازی روی بازار منتشر شده بود و در زمان خودش بازی‌ای جالب و همزمان خنده‌دار به‌حساب می‌آمد.

همچنین ایرانی‌ها دوبله‌‌ای فارسی برای بازی استرانگ هولد (Strong Hold) منتشر کرده بودند که احتمالا شما آن را به اسم جنگ‌های صلیبی می‌شناسید. در زمان کودکی ما، این بازی آنقدر برای ما خاطرات خوب ساخته بود که حالا ما از اصطلاحات بازی حتی به عنوان تکه کلام‌ استفاده می‌کنیم. اصطلاحاتی مانند «اینجا قرار نمی‌گیرد»، «انبار خالی است» و «پیامی از طرف خلیفه»! اصطلاحاتی که شاید حتی با خواندن آن، صدایش در ذهنمان شروع به پخش شدن بکند.

از نمونه‌ مادهای ایرانی قدیمی که احتمالا خاطره‌های زیادی را برای عده زیادی رقم زده باشد، جی‌تی‌ای در تهران است. حتی نمی‌توانستید تصورش را بکنید تامی در جی‌تی‌ای وایس سیتی به تهران بیاید و بخواهد با پراید به دزدی و قتل عام در خیابان‌های تهران برود! ماشین‌های نیرو انتظامی با رنگ سبز به دنبال او بیفتند و شما برای فرار به فرودگاه بین‌المللی تهران بروید.

نید فور اسپید یکی دیگر از بازی‌هایی بود که ماشین‌های ایرانی به عنوان ماد به آن اضافه شده بودند و فضایی کاملا ایرانی را برای مخاطبان ساخته بود. حتی یادم است وقتی بچه بودیم اکثر سی‌دی بازی فروشی‌ها، نید فور اسپید ایرانی را به‌جای نید فور اسپید اصلی به ما می‌دادند و ما فکر می‌کردیم نید فور اسپید دیگر همین است!

جالب است بدانید که ماد برتر سال 1390 بازی‌ای به نام نبرد خاورمیانه است. مادی که توسط استودیو ایرانی اپیدمیک روی پی‌سی و از بازی کرایسیس ساخته شده بود. در این بازی تغییراتی مانند قابلیت کند شدن زمان صورت گرفته بود و محل و لوکیشین‌های جدیدی به بازی افزوده شده بود.

ابزارهای مادسازی چگونه به ما کمک می‌کنند؟

«تنظیمات تصویر: اندازه و ابعاد تصویر را مشخص کنید». قابلیت تنظیم تصویر و تغییر آن متناسب با صفحه نمایش خودتان، روی نسخه ماد دووم وجود دارد. این یکی از ابزاری است که مادسازان آن، برای دسترسی راحت‌تر و استفاده از خلاقیت‌های شما در بازی قرار داده‌‌اند.

برای معرفی ابزارهای مادسازی یک خبر خوب و یک خبر بد دارم. ترجیح می‌دهم ابتدا خبر بد را بگویم! برای شروع مادسازی شما لازم است تا حدودی با برنامه‌نویسی یا کار با انجین‌ها آشنا باشید. قسمت‌هایی از بازی وجود دارد که لازم است کدنویسی آن به‌طور کلی تغییر یابد و یا باگ‌های آن برطرف شود.

معمولا یادگیری زبان‌های جاوا، سی، سی پلاس پلاس و سی‌شارپ در این قضیه کمک می‌کنند. شما با استفاده از تغییر برنامه‌نویسی بازی می‌توانید حالت پرش، حرکت، گیم پلی و خیلی پارامترهای دیگر را تحت تاثیر قرار دهید و عوض کنید.

اگر تنها به تغییرات در گرافیک و ویرایش صداها بسنده کرده‌اید، لازم است با ابزارهایی مانند فتوشاپ، مایا (Maya)، میلک‌شیپ (MilkShape)، تری‌دی مکس (3DMax)، نرم‌افزارهای ویرایش صدا مانند ایبلتون (Ableton)، کیوبیس (Cubase)، اف‌ال استودیو (FL Studio) و دیگر نرم‌افزارهای ویرایش آشنا باشید. پس شما برای مادسازی نیاز به مهارتی حداقلی برای شروع دارید.

اما برویم سراغ خبر خوب! بعضی از بازی‌ها امکان ساخت ماد روی نسخه وانیلی خود را به مخاطبان داده‌اند. این ابزارها در بازی‌های مختلف می‌توانند فرق کنند، ابزارهایی که ساده‌تر از ابزارهای بازی‌سازی هستند و چالش کمتری برای مادساز دارند.

در گذشته وقتی بازی‌های سیمولاتور به بازار عرصه شدند، دست مخاطبان را برای ساخت مادهای متنوع باز می‌گذاشتند. نمونه آن بازی‌های یورو تراک سیمولاتور و سویلیزیشن (Civilization) است که در کنار آن‌ها ابزار مادسازی آن‌ها هم ارائه شده‌اند.

همچنین در نسخه‌های قدیمی بازی ویچر، بازی به شما این امکان را می‌داد که با استفاده از ابزار ردکیت (RedKit)، شما بر روی آن ماد بسازید یا برای مپ‌ها و انمی‌های بازی تغییراتی قائل شوید. همچنین می‌توانید از ابزار مادسازی بازی جنرالز (Generals) نیز استفاده کنید و برای آن ماد تولید کنید.

بازی فالوت نیو وگاس (Fallout New Vegas) نسخه‌ای از بازی بود که گیم‌پلی آن از بازی سوپرهات ماد شده بود. با استفاده از ابزار کریشن کیت (Creation kit) که خود نرم‌افزاری قوی و انجینی برای تولید ماد است، می‌توان برای بازی‌های فالوت 4 و اسکایریم و بازی‌های دیگری ماد ساخت.

از دیگر ابزارهای مادسازی میتوان به سورس اس‌دی‌کی (Source SDk) اشاره کرد که تا به‌ حال با استفاده از آن برای بازی‌های پورتال 2، الین سوارم (Alien swarm)، لفت 4 دد (Left 4 Dead) و کانتر مادهایی ساخته‌اند که بازی کردن آن‌ها خالی از لطف نیست.

بازی The Binding of Isaac، یک عنوان روگلایک و نقش آفرینی، در آرت‌استایل دو بعدی است که به مخاطب امکان ساخت ماد روی آن و افزودن دشمن، اسلحه‌های متنوع و کاراکترهای جدید را می‌هد.

ام‌کریتور (MCreator) ابزار قدرتمند دیگری برای ساخت ماد است. برای استفاده از آن کافیست در سایت آن‌ها اکانت بسازید و آن را نصب کنید. ام‌کریتور ابزار مادسازی برای بازی خلاقانه ماینکرفت است که شما می‌توانید با استفاده از آن، اشیای دیگری را به بازی بیفزایید.

از ابزارهای دیگر مادسازی میتوان به کانتنت کریشن (Content Creation)، سی‌ال‌ای‌او (CLEO)، نکسوس مادز، گیم بانانا، ماد دی‌بی و کارگاه استیم اشاره کرد که شما می‌توانید با جستجو در سایت آن‌ها، این ابزار را دانلود کنید و شروع به مادسازی کنید.

مادها چه کمکی به بازی سازی کرده‌اند؟

«برای ذخیره نمودن بازی خودتان، دکمه F5 را در هنگام بازی بزنید». این جمله‌ایست که اگر بازی دووم ایرانی را متوقف کنید، روی صفحه نمایش نمایان می‌شود. وقتی به سازندگان این بازی فکر می‌کنم، سوالاتی ذهنم را مشغول می‌کنند. حالا آن‌ها کجا هستند، به مادسازی ادامه می‌دهند و یا حالا استودیو بازی‌سازی خودشان را راه‌اندازی کرده‌اند؟

ابزارهای مادسازی کم‌هزینه‌تر، در دسترس‌تر و آسان‌تر هستند. گاهی امکانات زیادی را به مادسازان می‌دهند و به آن‌ها اجازه می‌دهند که خلاقیت خود را روی آن‌‌ها پیاده کنند. پس مادسازی می‌تواند رزومه‌ای خوب برای کسی باشد که تازه به بازی‌سازی وارد شده است.

البته بازی‌سازی کاری پیچیده‌تر و سخت‌تر از مادسازی است. مادسازی بیشتر برای تغییرات به‌کار می‌رود و کمتر مادهایی هستند که از تبدیل کامل استفاده کنند و بازی را از اول طراحی کنند. اما باز هم این امکان بسته به مهارت‌های شما وجود دارد که شما بازی ماد شده خود را از اول طراحی کنید.

مادسازان می‌توانند بازی‌های ماد شده خود را به‌عنوان رزومه در کارنامه خود قرار دهند و با استفاده از ماد مهارت‌های خود را افزایش دهند. بازی که از پیش طراحی شده باشد و فقط نیاز به تغییرات جزئی داشته باشد، راه خوبی برای شروع بازی‌سازی است.

خیلی از بازی‌سازان امروز، چه در ایران و چه در کشورهای دیگر روزی مادسازی بوده‌اند که مهارت‌های برنامه‌نویسی، دیزاین و طراحی گرافیکی خود را با مادسازی بالا برده‌اند و امروز در بازی‌سازی افرادی قدرتمند و ماهر هستند.

مادسازی چه معایبی دارد؟

«شما کشته شدید!» این عبارت پس از مواجه شدن با اولین انمی‌های دووم ایرانی که موجوداتی فضایی با بدنی نصفه و نیمه و بال‌های رنگی هستند، مرا به‌شدت مایوس می‌کند. اما آن را ادامه می‌دهم تا جواب سوالم را به‌خوبی دریافت کنم: مادسازی چه معایبی دارد؟

برای این سوال جواب کاملی را نمی‌توان ارائه داد. زیرا بسته به دیدی که به مادسازی داشته باشید، جواب این سوال می‌تواند تغییر کند. مادسازی به‌طور کلی تاثیری منفی بر روی صنعت بازی ندارد و کمتر پیش می‌آید که بازی‌سازان را اذیت کند، اتفاقا می‌تواند باعث شود آن‌ها، ساعت‌ها با مادهای خنده‌داری که مخاطبان برای بازیشان ساخته‌‌اند بخندند و سرگرم شوند.

البته این مورد تا جایی ادامه دارد که مادسازان از بازی اصلی سواستفاده نکنند و تحت کنترل قرار بگیرند. مادسازان به‌صرف قصد درآمدزایی از آن را نداشته باشند و فقط از جانب خودشان به ماد توجه نکرده باشند. حالتی که از ماد برای راحت کردن کار خود استفاده می‌کنند و بازی ماد شده را با قیمتی بالا برای فروش قرار می‌دهند. در این مورد مادها می‌توانند مشکل‌زا شوند و کفر بازی‌سازان اصلی بازی را درآورند.

خیلی از بازی‌سازان امروز مخالفت شدیدی با مادسازی دارند و دلیلش هم زیان‌هایی است که مادها تا به حال به بازی‌ها رسانده‌اند. وقتی در بعضی از بازی‌ها بتوانید جان یا پول بی‌نهایت داشته باشید، سیستم‌های طراحی شده داخل بازی بهم می‌خورند و درآمد بازی‌سازان را از بین می‌برند.

گاهی این مادها بازتابی منفی در بردارند که می‌توانند شرکت‌های سازنده را نیز درگیر کنند. مثلا عدم پیروی از قانون یا ساخت مادهای غیر مجاز که می‌تواند حتی ضرری چند میلیون تومانی به سازندگان برساند یا آن‌‌ها را وادار به پاسخ‌گویی در مقابل قانون بکند.

خیلی از مادها ممکن است وسیله‌ای برای هک کردن یا جاسوسی در سیستم شما باشند. شاید با نصب آن‌ها نسخه اصلی بازی شما را به خطر بیندازند و یا برای سیستم شما مشکل ایجاد کنند. این ناامنی می‌تواند یکی از بزرگ‌ترین مشکلات مادها یا هر بسته الحاقی باشد.

از طرفی دیگر، ساخت ماد برای مادسازان می‌توان چالش برانگیز باشد و افرادی که آن نسخه‌ها را بازی می‌کنند حس ناهماهنگی و عدم رضایت داشته باشند. مثلا شاید اضافه کردن خرس پو به بازی اسکایریم صدای مخاطبانی که روی بازی تعصب دارند را دربیاورد و بگویند چرا این بازی جدی را با ماد خود به‌سخره گرفته‌اند.

چالشی که برای مادسازان وجود دارد محدودیت در ساخت است. آن‌ها می‌توانند بازی را هرطور که بخواهند تغییر دهند اما نه همیشه! گاهی ممکن است برای اینکه در گرافیک بازی به مشکل نخورند، مجبور شوند خیلی از المان‌های اصلی بازی را حذف کنند یا ماد خود را به‌گونه‌ای تغییر دهند که با بازی هماهنگ شوند. اما در کل ساخت ماد بیشتر در جنبه شوخی به‌کار می‌رود و کمتر مادهایی هستند که قابلیت‌های کاربردی به بازی بیفزایند.

بیشتر بخوانید:

• یکی از مادهای بازی Skyrim شخصیت‌های آن را نابینا می‌کند
• ویجی لاگ: چگونه روی GTA V ماد نصب کنیم؟
• ۵ ماد گرافیکی که GTA V را به GTA VI تبدیل می‌کنند

در نهایت، مادسازی گامی بزرگ در صنعت بازی‌سازی به‌حساب می‌آید. مادسازان می‌توانند افرادی قدرتمند به‌حساب ‌آیند و حتی می‌توانند با رزومه خود وارد شرکت‌‌های جهانی بازی‌سازی شوند. اگر به ساخت بازی علاقه دارید، می‌توانید با ساخت ماد شروع کنید! شاید نسخه‌ای که قرار است شما از یک بازی منتشر ‌کنید، نسخه‌ای قوی‌تر حتی از بازی اصلی باشد و بازی شما در راس شاهکارهای ماد جهان قرار بگیرد.