نقد سریال Midnight Mass – آزمایش ایمان به سبک ماوراءالطبیعه

سریال «Midnight Mass» یا عشاء ربانی نیمه‌شب جدیدترین سریال آمریکایی نتفلیکس در شاخه درام‌ و ترسناک است که توسط مایک فلانگان ساخته شده است. فلانگان که پیش از این با چند فیلم اقتباسی ترسناک از کتاب‌های استفن کینگ و البته سریال‌های وحشتناک خود چون «The Haunting of Hill House» و «The Haunting of Bly Manor» شناخته می‌شد؛ در کار جدیدش به سراغ واکاوی موضوعات مذهبی و به ظاهر عرفانی رفته است. برای آشنایی بیشتر با فضای این اثر، در ادامه با نقد سریال Midnight Mass همراه ویجیاتو باشید.

قصه گویی جذاب و چندلایه

سریال Midnight Mass یک مرد جوان را دنبال می‌کند که پس از گذراندن دوران حبس برای تصادفِ رانندگی در حال مستی و کشتن یک انسان، پس از چند سال به خانه خود در جزیره‌ای منزوی و دور افتاده در آمریکا باز می‌گردد. اما درست در همان زمانی که این پسر به جزیره برمی‌گردد، این شهر کوچک مذهبی با ورود یک کشیش جوانِ کاریزماتیک و مرموز که پس از گم شدن کشیش قبلی جزیره در سرزمین‌های مقدس (فلسطین)، جانشین او شده است، دستخوش تغییراتی عجیب می‌شود. در این بین همانطور که ما به تدریج در مورد همه اعضای این جامعه کوچک بیشتر می‌آموزیم، اتفاقات عجیب، هولناک و معجزه آسایی شروع به خودنمایی می‌کند که زندگی همه اعضای داخل جزیره را برای همیشه تغییر خواهد داد.

سریال Midnight Mass بهترین کاری است که مایک فلانگان به عنوان نویسنده در خلق یک داستان یا قصه اورجینال انجام داده است. فیلمنامه این سریال گویای اثری جذاب و کامل در تقاطع موضوعاتی چون ایمان و شک، زندگی و مرگ و احساسات غنی حاصل از آن‌ها است. این داستان در ژانر خود که یک درام ماوراءالطبیعه با نشانه‌های ترسناک است، بسیار پُخته عمل می‌کند. وحشت موجود در قصه این سریال نیز وحشتی متفکرانه و دیالوگ محور است که موضوعات خود را با قلم تیره و سنگین مایک فلانگان ترسیم می‌کند. اساساً داستان سریال Midnight Mass با اجراهای چندلایه تیم بازیگری و انحرافات تکان دهنده درون قصه کاملاً مبهوت کننده است.

در طی سالیان اخیر چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم، اکثر خطوط داستانی ژانر وحشت فراطبیعی همیشه به راحتی به دین منتهی شده است. شاید بهترین مثال در این زمینه فیلم «جن‌گیر» ساخته ویلیام فردکین باشد. اما در تمام این آثار شاکله اصلی قصه در چند چیز خلاصه می‌شود که به این شرح است: مدیتیشن‌های شگفت انگیز و هولناک در مورد خوب و بد، زندگی و مرگ و در نهایت درست و غلط! در واقع این ژانر مدت‌ها است که همان پرسش‌هایی را مطرح می‌کند که به طور سنتی با الهیات مرتبط است. البته بدون تردید مذهب و به خصوص مذهب مسیحیت در شاخه کاتولیک به واسطه وجود یک تاریخ مخوف در پُشت آن، همیشه علوفه کاملی برای تولید و واکاوی یک اثر وحشتناک مدرن فراهم می‌کند.

حالا در سریال عشاء ربانی نیمه‌شب یا «Midnight Mass» شخص مایک فلانگان با دست‌مایه قرار دادن دین به عنوان عنصر شاخص قصه‌اش، سعی کرده است این پرسش را ایجاد کند که چرا مردم به دنبال دین هستند؟! اما اساساْ پاسخ به این سوال می‌تواند متفاوت باشد. گاهی دین و مذهب به منزله داشتن یک راه و هدف است. گاهی اوقات دین، برای آرامش است؛ و گاهی اوقات انتخاب دین و مذهب، برای پاسخ به سوالات بزرگ است. سوالاتی مانند ما کی هستیم؟ چرا ما روی زمین قرار گرفتیم؟ وقتی از بین می‌رویم چه اتفاقی می‌افتد؟ و… شخص مایک فلانگان سعی کرده است در طول هفت قسمت این سوالات را از منظر مسیحیت کاتولیک و در بستر یک قصه فراطبیعی مورد بررسی و واکاوی قرار دهد.

پروژه مورد علاقه مایک فلانگان و شخصیت‌های جالب

مایک فلانگان در سال‌های اخیر به واسطه تولید آثاری شاخص در ژانر ترسناک به خیلی‌ از کابوس‌های ما دامن زده است. از خانه‌های قدیمی و جن زده بگیرید تا یک آینه شیطانی، یک قاتل نقاب‌دار و خیلی‌ چیزهای دیگر. به طور کلی توانایی فلانگان در تلفیق انسان‌های روانی با کابوس‌هایی که در زندگی واقعی ظاهر می‌شوند، یک چیز واضح در آثار او است. بنابراین به راحتی می‌توان گفت فلانگان در راه تبدیل شدن به یکی از استادان وحشت امروزی در سینمای جهان است. با این تفاسیر سریال «Midnight Mass» شخصی ترین و فلسفی ترین کار او تاکنون است. فلانگان شخصاً از این سریال به عنوان پروژه مورد علاقه خود یاد کرده است.

از طرف دیگر توجه به این نکته نیز حائز اهمیت است که Midnight Mass برخلاف دو سریال پیشین او که به نوعی اقتباسی بودند، بر اساس هیچ اثر کلاسیک داستانی ترسناک ساخته نشده است. این سریال یک کار کاملاً اورجینال است، و به گفته شخص فلانگان پروژه‌ای پرشور است که بیش از یک دهه روی آن کار کرده است. بنابراین، در اینجا فلانگان وحشت‌های فراطبیعی و همچنین لحظات وحشتناکی را که توسط خود انسان‌ها به وجود آمده است، واکاوی می‌کند و این دو را در یک مراقبه قابل تأمل در مورد ایمان، تعصب، اعتیاد، مسئولیت شخصی، اخلاق، مرگ و هدف در هم می‌آمیزد.

آثار ژانر وحشت با موضوع دین یک چیز پیچیده است و علیرغم تعداد زیادی فیلم و سریال که سعی کرده‌اند به این ژانر فرعی نزدیک شوند، اما تعداد کمی از آنها بوده‌اند که قادر به انجام یک نتیجه مثبت شده‌اند. حالا سازندگان سریال Midnight Mass بدون این که اعتقادات مذهبی را تحقیر کنند یا شخصیت‌ها را به کاریکاتورهای تک بعدی و بدون فایده تبدیل کنند، دست به کار جالبی زده‌اند. در حالی که در نگاه اول ممکن است به نظر برسد که این فقط یک داستان دیگر است که درگیر مسیحیت کاتولیک است، به زودی مشخص می‌شود مایک فلانگان می‌خواهد مخاطبانش تمایز بین ایمان و غیرت مذهبی را ببینند.

برای نمایش تمایز بین ایمان و غیرت مذهبی یک شخصیت در سریال وجود دارد که مخاطبان باید به آن توجه کنند؛ نام این شخصیت بیو کین است (سامنثا اسلویان). بدون تردید او آشکارترین شخصیت شرور این داستان است. بیو استعداد چشمگیری در چرخاندن بخش‌های کتاب مقدس مسیحیان برای مطابقت با دستور کار خود دارد. بنابراین وجود این شخصیت کنایه آمیز است، زیرا قرار گرفتن او در کنار شخصیت عادی اطرافش است که او را به موجودی شرور تبدیل می‌کند.

برای زنده ماندن این داستان فلانگان بازیگران قوی‌ای را گرد هم آورده است که در آن چند چهره آشنا وجود دارد که تماشاگران آثار قبلی این کارگردان از دیدن آنها خوشحال می‌شوند. اما سه اجرای اصلی این سریال کاملاً فراموش نشدنی هستند. این سه اجرای اصلی شامل سه شخصیت مرکزی داستان می‌شوند. اما شخصیت رایلی که داستان از دید او شروع به روایت می‌کند، عنصر بزرگ قصه است.

«رایلی» با بازی زک گیلفورد سایه‌ای دلخراش از مردی است که جوانی‌اش با تصادفی غم انگیز گره خورده است. تصادفی که در‌ آن دختری جوان کشته شده است. رایلی که به واسطه این حادثه احساس گناه می‌کند، ظاهراً بقیه عمر خود را رها کرده و خود را مستحق خوشبختی نمی‌داند. در واقع او خود را فاقد هدف می‌داند. از طرف دیگر همکار مکرر فلانگان در اکثر آثارش و همسر واقعی او یهنی کیت سیگل نیز در نقش ارین یکی از شخصیت‌های اصلی را بازی می‌کند، که به دلایل خاص خود به جزیره بازگشته است و اکنون به عنوان معلم مشغول به کار است.

او و رایلی سابقه مشترکی دارند، و در حالی که آنها به آرامی شروع به اتصال مجدد می‌کنند، مشخص می‌شود که هر دو شخصیت یک درگیری درونی و ذهنی دارند که برایشان یک علامت سوال بزرگ است. البته وجه تمایز این دو شخصیت این است که تسلیم شدن چیزی نیست که ارین به آن علاقه داشته باشد، مهم نیست که اوضاع چقدر سخت یا تاریک است. او اساساْ شخصیت مقاوم تری از خود نشان می‌دهد.

اما سرانجام ما شخصیت حیاتی و مهم «همیش لینکلیتر» را در نقش پدر پال داریم. او با نمایش تصویر مغناطیسی خود از پدر پال، هر صحنه‌ای را که در آن قرار دارد مال خود می‌کند. در نتیجه هر سه شخصیت مرکزی سریال اجراهای قدرتمند و احساسی را ارائه می‌دهند که نمی‌توانید چشم خود را از آنها بردارید؛ و هر سه شخصیت بیش از آنچه در ابتدا به نظر می‌رسید درگیر کننده و جذاب هستند.

البته نباید فراموش کرد مکان در پروژه‌های فلانگان همیشه به اندازه شخصیت‌های درون آنها برای روایت‌ مهم بوده است. بنابراین سریال عشاء ربانی نیمه‌شب هم تفاوتی با دیگر آثار فلانگان ندارد. این سریال که در شهر غم انگیز و منزوی جزیره کروکت اتفاق می‌افتد، موقعیت خود را به عنوان یک مکان غم انگیز و مستأصل ترسیم می‌کند. این دهکده ماهیگیری کوچک که از نظر اقتصادی به دلیل نشت نفت تخریب شده و تنها با قایق یا کشتی قابل دسترسی است، تحت تأثیر کشیش کاریزماتیک و معمایی یعنی پدر پال قرار می‌گیرد.

وجود یک انسان مسلمان در طرف روشن داستان

سریال Midnight Mass دارای هیولا، طوفان، گربه‌های مرده، خاموشی، جنایت، مرگ و وحشت عمومی است. اما اگر به همه اینها نگاه کنید، این واقعاً داستانی است در مورد اینکه چگونه همسایگان ما نیز می‌توانند هیولا باشند و غریبه‌ها، چه خیالی و چه واقعی چون یک انسان مسلمان در غرب ممکن است هیولا نباشند. در این سریال، مایک فلانگان به اعماق روان انسان می‌رسد تا داستانی درباره انسان‌ها و افسانه‌ها، سنت‌ها و خرافات، دین و غیرت بگوید.

ایده اینجا این است که بسته به میزان سرمایه ایمان شما، به شما سود و مرتبه داده می‌شود. اما سریال عشاء ربانی نیمه‌شب فقط بحث بین مومنان و بی ایمانان نیست. در اینجا شخص ثالثی در بحث وجود دارد؛ این شخص که مسلمان است یک پرسش را مطرح می‌کند. پرسشی که درستی ایمان را نشانه رفته است. مایک فلانگان به راحتی می‌توانست این مجموعه را در اطراف قوم نشینان جزیره کروکت طراحی کند و آنها را در برابر ساکنان غیر معتقد و مبتنی بر علم قرار دهد.⁩ در عوض، او یکی از شخصیت‌ها را مسلمان می‌کند. شخصیت کلانتر حسن به نسبت دینش سریال را دچار چالش می‌کند.

راهول کوهلی نقش کلانتر حسن را بازی می‌کند، که اخیراً به جزیره آمده است و به همراه پسرش علی، تنها افراد غریبه در این جامعه هستند. مواردی از نژادپرستی گاه به گاه پیرامون او وجود دارد (مردم شهر او را شریف یا همان کلانتر صدا می‌زنند، اما منظورشان از شریف در ظاهر عمر شریف است) و حتی پیشنهاد گاه به گاه برای شرکت در مراسم یکشنبه کلیسا را به او می‌دهند. دلیل حضور حسن در جزیره کروکت، که بعداً در این مجموعه مورد بررسی قرار می‌گیرد، مربوط به 11 سپتامبر، مسلمان بودن و نژادپرستی است. اما دلیل فلانگان برای قرار دادن او در آنجا بسیار متفاوت است.

کلانتر حسن با بازی راهول کوهلی یک مسلمان گمشده نیست که دین خود را در طول این هفت قسمت پیدا کند. در حقیقت، آنچه می‌توانیم در مورد او بگوییم این است که او یک مومن نسبتاً متدین است. ما او را با نماز خواندن خودش و پسرش تماشا می‌کنیم. ما می‌دانیم که او جزیره را ترک می‌کند تا هر جمعه به مسجد در سرزمین اصلی برود. ما می‌بینیم که او و پسرش فقط در رویداد‌های داخل شهر نان می‌خورند (عدم مصرف نوشیدنی الکلی). در واقع مایک فلانگان و راهول کوهلی تصویری بسیار ظریف از این شخصیت ارائه می‌دهند. کلانتر حسن، کلانتر مسلمان یک شهر کوچک نیست. او کلانتر یک شهر کوچک است که مسلمان است.

به تصویر کشیدن یک آمریکایی مسلمان یک نگاه تازه به موضوعی است که در سال 2021، واقعاً دیگر نباید موضوعی دم دستی باشد. با این حال، هنوز هم هست. چرا که بقیه جهان به عنوان دنباله روی فرهنگی هالیوود کماکان مسلمان را یک هیولای تروریست می‌دانند. باید به آرامی ببیند که آمریکا چگونه تصویر یک مسلمانان را در طول تاریخ خود مخدوش کرده است.

مسلمانان در هالیوود ابتدا به عنوان تروریست خطرناک در آثار مطرحی چون سریال (24) و فیلم «True Lies» معرفی و مورد واکاوی سطحی قرار گرفتند، و سپس به عنوان انسان مهاجری که تفکر تروریستی دارد، معرفی شدند. اساساْ مسلمانان افرادی توهین آمیز و تهدیدآمیز بودند. اما سرانجام در یک سریال قابل بحث مسلمان یک شخصیت واقعی است که اتفاقاً یک مسلمان مومن و با ایمان است.

راهول کوهلی در نقش کلانتر حسن شخصیتی متفاوت از مسلمانان روی پرده را به نمایش می‌گذارد. او به صراحت می‌گوید شخصیتی است که اتفاقاً مسلمان است. و این واقعیت به همان اندازه شگفت آور است و به خودی خود چیزی است که ارزش خوشحالی دارد. در اینجا، فلانگان و کوهلی شخصیتی با زندگی درونی پیچیده خلق کرده‌اند که همزمان با آمریکایی و مسلمان بودن مبارزه می‌کند و درک و ارتباط روشنی نیز از ایمان خود دارد.

کلانتر حسن ایمان دارد. ایمان به قدرت برتر، ایمان به ناشناخته‌ها، ایمان به خدا و معجزات خدا در تمام ادیان مقدس. اما این ایمان همچنین به او می‌گوید آنچه در آن کلیسای مورد نظر داستان می‌گذرد معجزه‌ای نیست که به نظر می‌رسد همه می‌خواهند آن را باور کنند. بنابراین، کلانتر حسن سریال مایک فلانگان فقط یک مرد است که سعی می‌کند درست عمل کند. و این یک نکته روشن در قصه سریال است.

چرا سریال Midnight Mass برای تمام مخاطبان جذاب نیست؟

سریال Midnight Mass ممکن است برای مخاطبان مختلف متفاوت باشد. این سریال به شکل فوق العاده دارای دیالوگ‌های سنگین است و زمان می‌برد تا شخصیت‌ها از طریق داستان‌های شخصی و گفتگو و بحث‌های فلسفی (که بسیاری از آنها حول دین و اعتقاد متمرکز شده‌اند) شکل بگیرند. فلانگان از نشستن شخصیت‌های خود در کنار هم و یا بحث طولانی آن‌ها در مورد این که چه اتفاقی می‌افتد؟ نمی‌ترسد.

در واقع این اثر دارای یک فیلمنامه دیالوگ محور است، مملو از مونولوگ‌های فلسفی و مذهبی سنگین و بلندمدت که به نظر می‌رسد پایانی ندارند. گویی شخصیت‌ها دائماً در حال دست و پا زدن هستند. بنابراین من این احساس را دارم که این روش آهسته سوز مطمئناً برخی از بینندگان را که فقط به دنبال تجربه یک ترس جامپ اسکر یا پاپ کورنی هستند را ناامید می‌کند. در نتیجه آن‌ها این سریال را جذاب خطاب نخواهند کرد.

اما این قسمت‌های دراماتیک و تأمل برانگیز شما را فریب ندهد؛ چرا که مطمئن باشید همین گفتگو‌ها در نهایت به اوج وحشتناکی می‌رسند و با شگفتی‌های متعددی در طول راه مواجه می‌شوند. اولین چیزی که باید بدانید این است که Midnight Mass واقعاً وحشتناک نیست. اما از عناصر ژانر وحشت استفاده می‌کند. عناصری مانند ترس‌های جامپ اسکر، چیزهایی که در شب شما را دچار مشکل می‌کند و قتل! اما با وجود این موارد سریال واقعاً وحشتناک نیست. فراموش نکنید ممکن است هر از گاهی ارواح واقعی وجود داشته باشند، اما وحشت واقعی از بار انسان بودن ناشی می‌شود.

بنابراین، با شعله ور شدن ذوق مایک فلانگان برای کنار هم قرار دادن یک تیم تولید عالی، همه چیز سریال شکوفا می‌شود. از قاب‌های دیدنی و فیلمبرداری عالی بگیرید تا انتخاب دقیق لوکیشن و طراحی لباس جالب، همه این سریال را به اثری دلپذیر بدل می‌کند. من دائماً تحت تأثیر جزئیات پیچیده این سریال قرار می‌گرفتم، و اگرچه ممکن است گاهی اوقات کمی آشفته به نظر برسد، اما هنوز هم تمام عناصر به زیبایی کنار هم قرار گرفته است.

کلام پایانی

سریال Midnight Mass چیزهای زیادی برای ارائه به بینندگان خود دارد. از نظر موضوعی و عاطفی غنی است، هدف آن نه تنها کشف نیروهای فراطبیعی است که ممکن است در سایه‌های اطراف ما کمین کنند، بلکه تاریکی درون خود بشریت را نیز مورد واکاوی خود قرار می‌دهد. مایک فلانگان که خود با تربیت و فرهنگ کاتولیک بزرگ شده است، تلفیقی فریبنده و قابل تامل از وحشت، اعتیاد و ایمان را به ما ارائه می‌دهد که شبیه هیچ کاری نیست که قبلاً انجام داده است. او در این اثر شخصی می‌شود، آسیب پذیر می‌شود و با این کار بهترین و مهمترین کار خود را تا به امروز را خلق می‌کند.

البته این سریال شاید ترسناک ترین کار فلانگان نباشد، اما تک گویی‌های تأثیرگذار و عمق ارائه شده به هر یک از شخصیت‌های آن بی نظیر است. وقتی خون و خونریزی در فینال جذاب سریال شروع به جریان می‌کند و بدن‌ها روی هم انباشته می‌شوند، قلب شما نیز به عنوان مخطابی که آن‌ها را دوست دارید می‌شکند. بنابراین ژانر وحشت با ترکیب سوالات عمیق در مورد معنویت یکی از بهترین سریال‌های چند سال اخیر را شکل می‌دهد.

رویکرد آهسته و شخصیت محور Midnight Mass به یک جامعه مذهبی که سعی در توضیح موضوعات غیرقابل توضیح دارد، به یک طنین احساسی دست می‌یابد که این سریال را بیشتر در رده‌ای از آثار چون سریال «The Leftovers» قرار می‌دهد تا سریالی چون داستان ترسناک آمریکایی. با این اوصاف اگر سریالی عمیق و شخصیت محور دوست دارید که در ژانر ترسناک به موضوعات معنوی و فلسفی بپردازد؛ سریال عشاء ربانی نیمه‌شب بهترین پیشنهاد است.

نقد جدیدترین سریال‌های تلویزیونی را در ویجیاتو بخوانید:

• نقد سریال آنها – دیگران می‌آیند
• نقد سریال Panic – نوجوانان علیه چالش‌های مرگبار
• نگاهی به مجموعه آنتولوژی Solos – یک جاه‌طلبی دیگر از آمازون
• نقد سریال زخم کاری – مکبث بومی، نوآر ایرانی و یک فم فتال اصیل
• نقد فصل اول سریال Sweet Tooth – دورگه‌های کوچک به کره زمین پا می‌گذارند
• معرفی سریال Squid Game – نمایش بدون سانسور خشم
• معرفی سریال Only Murders in the Building – یک کمدی جنایی شیرین