تحلیل شخصیت سائورون در سه‌گانه ارباب حلقه‌ها

وقتی به شرور اصلی ارباب حلقه‌ها (Lord of the Rings) فکر می‌کنید، به احتمال قوی یک چشم بزرگ و آتشین در ذهنتان تداعی می‌شود. چراکه نه؟ چشم سائورون یکی از مشهورترین و خاطره‌انگیزترین نمادهای سه‌گانه تالکین است که حتی تصویر آن روی جلد چندین ادیشن مختلف از کتاب‌ها نقش بسته. این چشم حتی به کرات در اقتباس‌های سینمایی پیتر جکسون به نمایش درمی‌آید.

در نتیجه، آنقدرها هم عجیب نیست اگر یکی از طرفداران معمولی سرزمین میانه و آثار تالکین فکر کند سائورون همان چشم سوزان و ترسناک است. گرچه، این چیزی نیست که خالق ارباب حلقه‌ها در نظر داشته. پیتر جکسون و همکارانش برای فیلم سه‌گانه Lord of the Rings تغییرات بسیار مهمی در شخصیت سائورون به‌وجود آوردند و از آن زمان، تصویر مخاطبان از این کاراکتر شرور نیز دگرگون شده است.

چشم سائورون یک استعاره است

اگر سائورون فقط یک چشم شیطانی و عجیب نیست، پس دقیقا چه ماهیتی دارد؟ آیا تالکین هیچ‌گاه ظاهر این شخصیت را در کتاب‌هایش توصیف کرده است؟ و این چشم مشهور چه زمانی و از کجا وارد ماجرا می‌شود؟ این مورد هم درست مثل اکثرا مسائل در سرزمین میانه، پیچیده و در هم تنیده به‌نظر می‌رسد.

تالکین به وضوح می‌گوید زمانی که ایسیلدور «حلقه» را از دست «ارباب تاریکی» (Dark Lord) جدا می‌کند، تنها بدن و جسم فیزیکی وی از بین می‌رود. روح او همچنان زنده می‌ماند و (بر اساس خط زمانی بسیار دقیق و پرجزییات سرزمین میانه) وی طی هزار سال بعدی مشغول ترمیم و ریکاوری می‌شود تا بتواند در هیبتی تازه بازگردد. از این زاویه، می‌توان گفت سائورون به معنای واقعی کلمه سایه‌ای از خودِ پیشینش محسوب می‌شود اما مهم‌تر از آن، وی یک انسان‌نما نیز هست.

مشخصا، تالکین غنا و آرایه‌های ادبی فراوانی در Lord of the Rings قرار داده و تلمیحات مختلفی درباره سائورون و تصویر «چشم بزرگ» او در کتاب‌ها وجود دارد. با این حال یکی از بندهای خاص کتاب The Return of the King (ارباب حلقه‌ها: بازگشت پادشاه) می‌گوید بالای برج باراد-دور واقعا یک چشم سوزان قرار گرفته، حداقل به صورت موقتی.

با تمام این اوصاف، اگر سائورون گهگاه شکل یک چشم بزرگ را به خود بگیرد، دلیل نمی‌شود این تنها شکل و هیبت او باشد. در The Two Towers (ارباب حلقه‌ها: دو برج) گالوم به یاد می‌آورد که دست چهار انگشتی سائورون را با چشمان خودش دیده، که اینگونه میفهیم شخصیت سائورون فقط و فقط یک چشم بزرگ نیست.

حالا چگونه «چشم سائورون» به چنین مسئله بزرگی تبدیل شده؟ به این موضوع مثل بازاریابی سرزمین میانه فکر کنید. «چشم بزرگ» تصویری است که ارباب تاریکی برای نمایش خود و ارتشش استفاده می‌کند، که رنگ و بوی دانایی و بینایی مطلق به او می‌دهد. به عنوان پروپاگاندا، چشم سائورون قدرتمندترین سمبل تمام سرزمین میانه محسوب می‌شود و تاثیر آن بر اساس قدرت نگاه سائورون بنا شده (چه به صورت استعاری و چه حقیقی). گرچه در نهایت، این یک سمبل است.

چه کسی به سمبل‌گرایی احتیاج دارد؟

گرچه موردی که بالاتر ذکر کردیم درباره فیلم‌های Lord of the Rings صدق نمی‌کند. در اینجا جکسون سائورون را تقریبا به صورت انحصاری در قالب یک چشم سوزان نمایش می‌دهد (غیر از آن فلش‌بک کوتاه به دوران دوم) و هیچ جنبه استعاری و سمبلیک از آن وجود ندارد.

در فیلم Fellowship of the Ring، سارومان مدعی است که سائورون اصلا نمی‌تواند فرم فیزیکی به خود بگیرد. این حرف اثبات می‌کند جکسون بر آن باور است که بهترین تلاش سائورون به همان چشم ختم شده؛ کارگردان مذکور نهایتا با نسخه گسترش یافته فیلم نیز تمام تردیدها را از بین می‌برد. وی در آنجا مستقیما به تفسیر خالی از سمبل خود از چشم سائورون می‌پردازد و می‌گوید تالکین با ساخت ویلنی (شخصیت منفی) که یک چشم بزرگ است و نمی‌تواند تاثیر مستقیمی روی داستان بگذارد، کمی او را به دردسر انداخته.

با تمام این اوصاف، چنین تفاسیر غلطی هم نتوانسته‌اند ضربه بزرگی به فیلم‌های پیتر جکسون وارد کنند، چراکه (با مشاهده و بررسی Weta Digita) چشم سائورون همچنان حس تهدید و ترسی که تالکین توصیف کرده را با خود به همراه دارد. تنها یک نگاه به آن چشم آتشین و بزرگ کافی است تا متوجه شوید با خطری بزرگ و ذاتی شیطانی طرف هستید. از سوی دیگر این تصویرسازی از شخصیت اصلی خیلی خاطره‌انگیزتر و متفاوت‌تر از آثار دیگر بوده است.

گرچه اقتباس و تصویرپردازی جکسون از سائورون نقص‌های خاص خودش را دارد. یکی از مشهورترین این موارد چیزی است که هواداران «فانوس دریایی سائورون» می‌خوانند. در برخی صحنه‌های The Return of the King، از جایی که چشم سائورون قرار دارد نوری به اطراف تابیده می‌شود و او به نوعی دارد محیط اطراف موردور را اسکن می‌کند. این تصویرسازی واقعا عجیب است. حتی زمانی که این نور به فرودو و سم می‌تابد، آن‌ها نهایتا موفق به فرار می‌شوند!

پایین آوردن بزرگ‌ترین ضدقهرمان و شخصیت منفی سه‌گانه ارباب حلقه‌ها تا حد یک فانوس دریایی بی‌اثر می‌توانست خطر بزرگی برای فیلم‌های جکسون باشد. با این حال اکثر طرفداران - حتی کسانی که کتاب‌های تالکین را زیر و رو کرده‌اند - با نمایش نه‌چندان درست جکسون از سائورون مشکل آنچنانی ندارند.

سائورون بیشتر از آن چیزی است که در ظاهر می‌بینیم

در پایان کار، تا زمانی که ارباب تاریکی نقش خود را به درستی در سه‌گانه ارباب حلقه‌ها بازی کند، واقعا مهم نیست سائورون چه شکلی به خود می‌گیرد. وی چه یک چشم سوزان و چه یک روح تاریک و سرگردان باشد، کارکردش ثابت می‌ماند: ایجاد یک خطر بزرگ برای همگان تا روایت کلی پیش برود.

از نظر داستانی، شخصیت‌های اصلی Lord of the Rings مستقیما با سائورون روبه‌رو نمی‌شوند (گرچه این مورد نزدیک بود در نسخه‌های اولیه فیلم جکسون رخ دهد). در عوض، او یک حضور ترسناک، تهدیدگر، همیشگی و شوم در تمام صحنه‌ها دارد. خطر اصلی او، به عنوان یک ویلن، میزان تهدیدی است که برای شخصیت‌های دنیای ارباب حلقه‌ها ایجاد می‌کند؛ او می‌تواند با استفاده از «حلقه یگانه» قدرت گذشته خود را به‌دست آورد و توقف‌ناپدیر شود. و این چیزی است که شاید یک چشم سوزان و هراس برانگیز بهتر از هر تصویرسازی دیگری به مخاطب منتقل کند.

تمام انتظاری که ما از «چشم سائورون» داریم این است که نشان دهد شخصیت مذکور به شکلی دیوانه‌وار و ظالمانه به دنبال حلقه و بازپس‌گیری قدرت خود است. و خب در بیشتر دقایق سه‌گانه ارباب حلقه‌ها، این حس به ما دست می‌دهد. نقصان و برخی اشتباهات کوچک در تصویرسازی او نیز به راحتی در عظمت و تهدید حاصل از حضور او گم می‌شود. این نمایش متفاوت بارها در آثار دیگر مورد استفاده یا اقتباس قرار گرفته تا نشان دهد با چه شخصیت‌پردازی تاریخ‌سازی روبه‌رو هستیم.

طرفداران با تعصب تالکین شاید معتقد باشند که تغییرات ایجاد شده در شخصیت سائورون توسط جکسون حق مطلب را به خوبی ادا نکرده و مهم نیست فیلم‌های Lord of the Rings چقدر موفق و محبوب هستند. اما باید بدانیم یکی از زیبایی‌های حضور در بین طرفداران تالکین و ارباب حلقه‌ها این است که تمام افراد همیشه هم‌نظر نیستند.

بیشتر بخوانید:

• نخستین تصویر رسمی و تاریخ پخش سریال ارباب حلقه‌ها رونمایی شد
• موسیقی سریال The Lord of the Rings احتمالا توسط هاوارد شور ساخته می‌شود
• بررسی واقعیت فیلم تالکین؛ فیلم تا چه حد به وقایع تاریخی وفادار باقی مانده است؟
• سریال The Lord of The Rings هابیت‌های رنگین پوست دارد