نقد فیلم Cobweb | تار عنکبوت

آیا «تار عنکبوت» بهترین فیلم ترسناک سال است؟! قبل از ارائه پاسخ این پرسش باید بدانید تار عنکبوت فیلمی ناراحت‌کننده و گاهی منزجر‌کننده است؛ اما برای رسیدن به نکات بیشتر پیرامون این اثر با بررسی و نقد فیلم Cobweb همراه ویجیاتو باشید.

داستان فیلم «تار عنکبوت» در مورد چیست: تار عنکبوت پیتر هشت ساله را دنبال می‌کند، پسری خجالتی که بی امان در مدرسه مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرد. اما بدتر از آن، او هر شب با صدای ضربه‌هایی به دیوار اتاق خوابش می‌ترسد و از خواب بیدار می‌شود. در این بین، پدر و مادرش سعی می‌کنند او را متقاعد کنند که این صداها فقط برآمده از تخیل افسارگسیخته اوست که بهترین‌ها را از او می‌گیرد. اما، پیتر به زودی متوجه می‌شود که والدینش ممکن است اسرار تاریکی را که او حتی جرات تصور آن‌ها را هم نداشته باشد، پیش خود حفظ کنند.

---

من فکر می‌کنم تار عنکبوت یک فیلم کوچک سرگرم‌کننده با اتمسفر خوبی از وحشت است؛ البته نه لزوماً جو یا اتمسفر یک فیلم ترسناک بزرگ. اما گاهی کوچک بودن و داشتن یک پیش‌زمینه داستانی مناسب بهتر از داشتن بودجه سنگین یا جلوه‌های بصری شدید است. اکنون این فیلم مصداق چنین تعریفی است؛ یعنی کوچک اما خوش‌ساخت. کارگردان این اثر سینمایی یک فیلمساز جوان است که در کارنامه او می‌توان چند مینی سریال را مشاهده کرد. اما این فیلمساز با ژانر وحشت بیگانه نیست.

اگر کاری باشد که ساموئل بودین بداند چگونه انجام دهد، ایجاد تنش و تعلیق است و همچنین این فیلمساز منتظر لحظه مناسب برای ترساندن ما به عنوان یک مخاطب است. پس از مینی سریال «Marianne»، او دوباره این کار را در «تار عنکبوت» انجام می‌دهد، که از فیلمنامه‌ای بسیار خوش ساخت در دو پرده استفاده می‌کند تا داستانی را بسازد که ممکن است ابتدا شبیه به داستان‌های دیگر به نظر برسد، اما بعداً در پرده پایانی اصالت آن آشکار می‌شود.

این فیلم از همان ابتدای خود لحظات سرد و تاریکی را به نمایش می‌گذارد و مسیرهای غیرمنتظره‌ای را طی می‌کند که همیشه با اجرای عالی کارگردان و تیم بازیگری خوب و همچنین یک دوربین بسیار تخیلی و پویا پشتیبانی می‌شود. البته در این شکل از آثار سینمای وحشت، همیشه برخی جزئیات کوچک با بقیه کار مطابقت ندارند. برای مثال شیوه برخورد گروهی از شخصیت‌ها در مواجه با خطر و عدم تماس با پلیس، علامت سوال بزرگ این فیلم است. البته یک نتیجه گیری شتابزده نیز کمی پایان کار را از فرم مطلوب فیلم دور می‌کند.

باید بدانید این اثر نوعی از فیلم است که بیش از هرچیز، ابتدا از استراتژی درون داستان خودش سود می‌برد. منظور من از استراتژی آن است که من به عنوان مخاطب در طول تماشای فیلم نمی‌دانم باید منتظر چه چیزی باشم. این روند هم به شدت تعلیق را افزایش می‌دهد و هم گذر از داستان را بسیار لذت بخش‌تر می‌کند. به من اعتماد کنید من اهل هیاهو نیستم و هر کلمه را صادقانه به شما می‌گویم، اگر این فیلم را تماشا کنید شما در نیمه اول فیلم با یک اثر درام روانشناختی روبرو می‌شوید، اما سپس این درام وارونه می‌شود. اینجاست که تعلیق از هسته موضوعی داستان فوران می‌کند و شما را مجذوب رسیدن به یک پاسخ می‌کند.

داستان این فیلم یک هفته قبل از هالووین شروع می‌شود و در یک شهر خواب آلود آمریکایی که به راحتی می‌تواند هادونفیلد از فرنچایز «هالووین» باشد، اتفاق می‌افتد. در واقع ما فقط منتظریم تا مایکل مایرز از پشت بوته بیرون بیاید و شروع به کشتار کند. اما این اتفاق نمی‌افتد و بیشتر «تار عنکبوت» در فضای داخلی یک خانه قدیمی اتفاق می‌افتد، یعنی خانه‌ای که پیتر پسر تنها و به ظاهر گوشه‌گیر در آن زندگی می‌کند.

پیتر در مدرسه توسط همسالانش مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرد، اما در خانه والدین سخت‌گیرش، مامان کارول و پدر مارک (لیزی کاپلان، آنتونی استار)، واقعاً او را زیاد جدی نمی‌گیرند، یعنی او مورد توجه قرار نمی‌گیرد. اما با‌ آمدن یک معلم جایگزین در مدرسه، توجهات به پیتر بیشتر می‌شود. اینجاست که خانواده او نیز بیشتر به پیتر و رفتار او متمرکز می‌شوند. در واقع از همان ابتدا معلوم است در این خانه و خانواده یک جای کار می‌لنگد. و این معمایی است که شما می‌خواهید به سادگی حل شود.

تار عنکبوت نمونه بسیار محکمی از مدل ژانر وحشت است که در آن چند صحنه وحشتناک خیلی سریع نشاد داده می‌شود و می‌رود، اما در مجموع فیلم ترجیح می‌دهد ترس را در فضایی ناآرام، شوم و غیرقابل درک از محیط نگه دارد. برای مثال از پوسیدن کدو تنبل‌های هالووین در باغ خانه درون فیلم بگیرید تا راز صدای درون دیوارها، این نکات ریز فضایی از وحشت را بدون نمایش چیزی شبیه به جامپ‌اسکر تولید می‌کند. فیلمساز در این اثر به گونه‌ای پدر و مادر را در پرده‌ای از رمز و راز می‌بافد که بیننده سؤال می‌کند که آنها چه کسانی هستند و واقعاً انگیزه آنها چیست.

در این لحظات پر از سوال یک لحظه کلیدی نیز وجود دارد که فیلمساز پرده دوم داستان خود را شروع می‌کند، زمانی که شخصیت پیتر روی پله‌های داخل خانه ایستاده و زیر سایه بزرگ پدر و مادرش پوشیده شده است، یک شات عالی از فیلمبردار فیلیپ لوزانو وجود دارد که این سوالات شوم را بیشتر می‌کند. اما ناگهان فیلم به سمت پاسخ‌گویی می‌رود. پس در این لحظات کارگردانی و فرم نیز به درستی به کمک هدایت داستان به سمت یک مسیر هدفمند، کار بزرگی می‌کنند.

اما یک مشکل بسیار جدی در سینمای معاصر، نداشتن حوصله روایی است، چیزی که به نوبه خود به عدم اعتماد فیلمسازان و تهیه کنندگان به عموم مردم مربوط می‌شود، که امروزه دیگر حوصله دیدن یا صبر برای پرداخت یک موضوع را به فیلم‌ها نمی‌دهند. نقصی که آنها را از حفظ تمرکز برای مدت طولانی یا صرفاً ترکیب لذت بردن از شکل‌گیری توطئه‌های واقعاً پیچیده دور می‌کند.

البته، این موضوع اغلب با ناتوانی اکثر کارگردانان قرن بیست و یکم در ساختن داستانی منسجم در یک ریتم روایی واحد، سرچشمه می‌گیرد. برای مثال: در سینمای جریان اصلی، مقدمه‌ها یا خواب آلود هستند، یا از اساس چیز خاصی نیستند که مخاطب را پای کار بنشاند.

اما تار عنکبوت از همان سکانس اول خود هدف دارد؛ این یعنی فیلمساز داستانی را در اختیار ما قرار می‌دهد که دوست داریم آن را دنبال کنیم. اما چگونه؟! فیلم با رویکرد جذاب «پسر درونگرا که در مدرسه از قلدری رنج می‌برد» شروع می‌شود، سپس به درامی از کودک آزاری و بیگانگی یک پدر با خانواده و فرزندان در هماهنگی آشکار با فیلم «درخشش» استنلی کوبریک تبدیل می‌شود، و در نهایت فیلم با یک چرخش ناگهانی به یک کابوس تاریک هیولایی بدل می‌شود که تصور آن در ابتدا سخت است.

البته به دلیلی که در ابتدای بررسی گفتم، فیلم کامل نیست. دوتایی بودین و دولین به عنوان کارگردان و نویسنده، همانطور که اغلب در سینمای امروزی اتفاق می‌افتد، ایده‌های روشنی دارند اما نمی‌دانند چگونه باید آنها را به سرانجام برسانند.

به همین دلیل است که در پایان داستان، تیم تولید برای نمایش وقایع عجله دارند و در عرض ده دقیقه، آنچه که می‌توانست بسط و گسترش بهتری در روایت داشته باشد، به طرز عجیبی خلاصه می‌شود. در واقع هیچ پاسخی به ماهیت نهایی فیلم در پرده آخر داده نمی‌شود، و این به هیچ وجه نکته‌ خوبی نیست.

اما لحن کلی و دنیای ترسناک «تار عنکبوت» احتمالا برای طرفداران آثار ژانر ترسناک کافی است تا از زمان سپری شده خود پای این فیلم احساس رضایت کنند. ولی در جواب سوال ابتدای این بررسی که آیا «تار عنکبوت» بهترین فیلم ترسناک سال است، باید بگویم: تار عنکبوت تاکنون فیلم ترسناک سال است؛ اما چرا این را با وجود یک پایان نامناسب در فیلم می‌گویم؟! چون بدون نیاز به جامپ‌اسکر فضایی از تعلیق را با دوربین، موسیقی و یک خانه قدیمی به بهترین شکل ایجاد می‌کند.