چرا مقایسه میان فیلم‌های Joker و John Wick‌ منطقی نیست؟

همان‌طور که احتمالا در جریان هستید، فیلم Joker باوجود تمام موفقیت‌ها و تعریف و تمجید‌هایی که دریافت کرد، انتقادات متعددی را هم در مقابل خود می‌بیند. ابتدا عده‌ای از خانواده‌های قربانی در تیرانداز‌ی‌های ایالات متحده نگرانی خود را نسبت به خشونت در جوکر اظهار داشتند و سپس ارتش آمریکا هم خطر احتمالی آن را به مردم گوشزد کرد. تاد فیلیپس، کارگردان فیلم هم سعی کرد با مقایسه فیلم خود با John Wick، از عنوان جوکر و خشونت‌های به تصویرکشیده‌شده در آن دفاع کند. اما آیا این مقایسه اصلا کار درستی بوده؟ واقعا می‌شود اثری چون جان ویک را با جوکر مقایسه کرد؟ برای پی بردن به این مسئله در ادامه این مقاله با ویجیاتو همراه باشید.

چندی پیش برخی‌ از خانواده‌هایی که طی یک تیراندازی مرگبار در ایالت کلرادو عزیزان خود را از دست داده‌اند، نامه‌ای به استودیو برادران وارنر نوشتند و از نگرانی خود نسبت به اثرات جوکر بر فضای عمومی جامعه گفتند. خیلی زود این موج انتقاد وسعت گرفت و ارتش آمریکا هم نسبت به این موضوع هشدار داد. سپس نوبت واکین فینیکس بازیگر و تاد فیلیپس کارگردان بود که از فیلم خود دفاع کنند؛ این دو طی مصاحبه‌های مختلفی سعی کردند به مخاطبان بگویند که جوکر قرار نیست حامی و تشدیدکننده خشونت در آمریکا باشد. بدون شک بسیاری از دفاعیات آن‌ها منصفانه و منطقی بوده اما چند روز پیش تاد فیلیپس حرف‌های عجیبی زد و به فیلم‌های دیگری که خشونت بیشتری دارند - از جمله جان ویک - اشاره کرد:

ببینید، جوکر همچنان در یک دنیای خیالی روایت می‌شود. شاید از خیلی جنبه‌ها به دنیای واقعی مرتبط باشد اما این یک کاراکتر خیالی است و داستان فیلم هم در دهه ۸۰ میلادی روایت شده. یکی از چیزهایی که خیلی مرا اذیت می‌کند بحث نژادی و تعصبی است؛ مردان سفید پوست! بعضا می‌بینیم که مردم می‌گویند: «اوه بله، همین الان جان ویک ۳ را دیدم، عجب فیلمی بود!» او یک مرد سفید پوست است که بیش از ۳۰۰ نفر می‌کشد و همه هم دارند از کشت و کشتارش لذت می‌برند و می‌خندند. چرا وقتی به جوکر می‌رسیم همه چیز اینقدر عجیب‌غریب و ترسناک می‌شود؟ واقعا دلیل این واکنش‌ها را نمی‌فهمم.

چرا مقایسه تاد فیلیپس اساسا غلط است؟

عنوان جان ویک در کمتر از پنج سال توانست به یکی از محبوب‌ترین فرانچایزهای اکشن در تاریخ سینما تبدیل شود و از سوی منتقدان هم مورد استقبال قرار گیرد. سه فیلم اول تا به امروز چیزی حدود ۶۰۰ میلیون دلار فروش داشته‌ و توانسته‌اند بخش حرفه‌ایِ زندگی کیانو ریوز را دوباره احیا کنند. نکته اساسی و مهمی که تاد فیلیپس به آن دقت نداشته، فضای حاکم بر جان ویک است. دنیای جان ویک یک اتمسفر کاملا متفاوت از دنیای واقعی دارد و عملا می‌شود آن را «جهان قاتلین» معرفی کرد. از سوی دیگر خشونت آن چنان زیاد است که به هیچ وجه نمی‌شود آن را به دنیای حقیقی خودمان نزدیک کنیم. تازه مشخصا همه می‌دانیم که بحث «منطق» در بسیاری از صحنه‌های جان ویک زیر سوال می‌رود. اینگونه است که هیچ کس در هیچ‌ کجای دنیا نگران ایجاد خشونت توسط جان ویک نیست.

اما چنین مسئله‌ای درباره فیلم Joker صدق نمی‌کند؛ جوکر یک فضای کاملا واقع‌گرایانه دارد و شخصیت اصلی هم به‌شدت قابل‌باور و واقعی به تصویر کشیده شده است. در واقع سبک کاری این فیلم به گونه‌ای نیست که بشود با یک خط مشخص آن را از دنیای حقیقی جدا کرد. تاد فیلیپس حتی با خارج کردن برخی شخصیت‌های کلاسیک مانند Killer Croc یا Mr. Freeze  حس واقعی‌تری به شهر گاتهام داده و مخاطب شاهد یک بخش از دنیای خیالی دی‌سی نیست. البته، این کار تازه‌ای نیست و سه‌گانه «شوالیه تاریکی» از کریستوفر نولان هم به شکلی خلق شده بود که به دنیای ما شباهت بسیاری داشته باشد. اما رویکرد جوکر به شکل تلخی پوچ‌گرایانه و تاریک است؛ پس مقایسه‌ای تاد فیلیپس انجام داده کاملا غیرمنطقی و نادرست به نظر می‌رسد و شاید از بسیاری از جهات، جان ویک و جوکر باهم در تضاد باشند.

از سویی، شخصیت جان ویک هم به شکل ملوس و قابل‌توجهی با جوکر تفاوت دارد. جان ویک تنها ۵ سال است که پا به عرصه سینما گذاشته و در مقابل، جوکر نزدیک به ۸۰ سالی می‌شود که در دنیای دی‌سی حضور دارد. تعداد طرفداران این «پادشاه دلقک‌ها» خیلی بیشتر است و تاثیر وی بر مخاطبنش هم بسیار عمیق‌تر. اگر بخواهیم دقیق‌تر بگوییم، جوکر سر تا پا درگیر آشفتگی و ضدیت اجتماعی است اما جان ویک صرفا یک سری کد حرفه‌ای و خاص دارد و به هرحال در چارچوب خودش عمل می‌کند.

بالاخره حق با چه کسانی است؟

در حال حاضر با مسئله آنچنان پیچیده‌ای مواجه نیستیم و تمییز میان خوب و بد در این جا واقعا سخت نیست. جوکر اولین اثری نیست که مورد تهاجم یک سری منتقد خاص قرار می‌گیرد و پیش از این بارها و بارها شاهد چنین اتفاقاتی بوده‌ایم. از سال‌ها پیش عنوان The Punisher زیر رگبار انتقادات بود چرا که به زعم خیلی‌ها این سریال خشونت را «گرامی می‌داشت»! حتی کمپین‌های متعددی هم علیه این سریال نتفلیکسی به راه انداخته شد. تازه این یک قسمت کوچک از ماجراست. در این موارد، بازی‌های رایانه‌ای هم در امان نیستند و همان‌طور که می‌دانید دونالد ترامپ بارها سعی داشته تمام خشونت‌ها و اتفاقات ناگوار در آمریکا را گردن این صنعت پویا و جذاب بیندازد.

از آنسو عده‌ای نیز گمان می‌کنند که این ماجرا دسیسه‌ای از سوی کمپانی‌های رقیب برای به هم زدن فروش جوکر دنیای دی سی است چرا که فیلم در جشنواره‌ها با اقبال بسیار خوبی مواجه شد و امکان فروش بالای آن نیز می‌رود.

در هر حال باید گفت کارگردان فیلم Joker تاد فیلیپس هم می‌توانست خیلی هوشمندانه‌تر از این‌ها عمل کند و بجای حمله به یک اثر به‌شدت محبوب مانند جان ویک، مثال‌های دیگری از خشونت در آمریکا را مورد هدف قرار دهد. به هرحال سیاست‌مداران همیشه سعی می‌کنند مسئولیت‌ها و مشکلات موجود را از خود دور کرده و به هرکس یا چیز دیگر نسبت دهند. بدون شک خشونتی که در جوکر مشاهده می‌شود، هیچ شباهتی به آنچه در جان ویک می‌بینیم ندارد. به این معنا که در فیلم‌های جان ویک این خون‌ریزی‌ها و قتل‌عام‌ها ذاتا فان و حاوی لذت است. مخاطب در هیچ صحنه‌ای حس نمی‌کند یک اتفاق فجیع انسانی در حال دخ دادن است. اما جوکر خود به خود خشونت‌هایش را دردناک و رنج‌آور نشان داده و وقتی انسانی آسیب می‌بیند، مخاطب دچار تاثر و ناخوشی می‌شود. علی‌رغم این موضوع، نباید فکر کنیم که جوکر آمده تا خشونت را ترویج کند؛ شکی نیست که برای درک یک اثر هنری، مخاطب هم باید فهم و شعور کافی را دارا باشد و جوکر قصد ترویج خشونت را ندارد.

فیلم مورد انتظار Joker به کارگردانی تاد فیلیپس روز جمعه 4 اکتبر (مصادف با ۱۲ مهر) به صورت جهانی اکران خواهد شد.