ارباب حلقه‌ها: نگاهی به تأثیر دنیای واقعی بر شکل‌گیری سرزمین میانه

۲۵ مارس، روز جهانی تالکین خوانی است و به همین مناسبت نگاهی دوباره به سرزمین خلق شده توسط این نویسنده نابغه داشته‌ایم؛ سرزمین میانه که وقایع دنیای جادویی ارباب حلقه‌ها در آن می‌گذرد. دنیای تالکین در ارباب حلقه‌ها قلمرویی فانتزی از موجودات عجیب و وردهای مرموز است اما باید بدانیم سنگ‌بستر سرزمین میانه ریشه در واقعیت جهان کنونی ما دارد.

دنیای ارباب حلقه‌ها ممکن است در جبهه‌ کاملاً متضاد واقعیت باشد و سرتاسر تخیلی به نظر برسد اما بخش اعظمی از سرزمین میانه تالکین برگرفته از فرهنگ‌ها، مکان‌ها و تجربیات واقعی کشورها است. باعرضه کتاب هابیت در سال 1937، تاریخ و شمایل سرزمین میانه آغاز شد و با انتشار ارباب حلقه‌ها، سیلماریلیون و سایر نوشته‌های تالکین که پس از مرگ او گردآوری و چاپ شد،دنیای او  به شکل وسیعی شاخ و برگ گرفت.

تالکین از طریق نثر خود، تصویری غنی و با جزئیات از سرزمین میانه ارائه می‌دهد که اکنون باگذشت تقریباً یک قرن از آغازش بیش‌ازپیش به محبوبیت دست‌یافته است.

علاوه بر این، تالکین تأثیری غیرقابل‌چشم‌پوشی روی سایر نویسندگانی که آثار فانتزی‌شان در صدر لیست پرفروش‌ترین کتاب‌ها قرارگرفته، داشته است نویسندگانی چون تری پرچت، جورج آر آر مارتین و تری بروکس و بخش اعظم این محبوبیت مداوم مدیون راه و روش شفافی است که تالکین در بستر داستان ارباب حلقه‌ها شکل داده است.

با توصیفات بیشتر، ضمایم دقیق و پایبند به جزئیات،  نمودارها، نقشه‌ها و چارت‌های بسیار، سرزمین میانه به قلمرویی تبدیل شد که بسیاری هواداران به شناختی از آن رسیده‌اند که حتی از کشور خود ندارند.

به دلیل حضور الف‌ها، جادوی تاریک و کوتوله‌های کوچک پر ولعی که اندازه وزنشان پیش از ناهار غذا می‌خورند، بسیاری در طی سال‌ها دنیای تالکین را دنیایی عجیب غریب و خیالی خطاب کرده‌اند اما این قضاوت درست نیست خصوصاً با چنین سطح تأثیرپذیری از دنیای واقعی که در تاروپود سرزمین میانه تنیده شده است. تالکین که پروفسور زبان و ادبیات انگلیسی بود اثرات تاریخی و فرهنگی بسیاری را در فانتزی خود دخیل کرده است که همگی آنها با هم حس واقعیت پذیری بیشتری به همراه دارد و ذهن مخاطبین را به خود جذب می‌کند. در این مقاله به چندی از بزرگ‌ترین تأثیرات دنیای واقعی بر روی سرزمین میانه می‌پردازیم.

مکان‌ها و فرهنگ‌های سرزمین میانه

تالکین در مجموعه نامه‌های منتشرشده‌اش اذعان می‌کند که سرزمین میانه مستقیماً آینه جغرافیای نسبی زمین است و اکثر مکان‌ها در داستان یک کشور یا قاره را در دنیای واقعی به نمایش می‌کشند و این موضوع در محل قرارگیری آنها بر روی نقشه و خصوصیات شاخص کشور یا قاره موردنظر قابل رؤیت است.

به‌عنوان‌مثال، شایر (شهر هابیت‌ها) همان کشور تالکین یعنی انگلستان است. باغ‌های ساده و دلپذیر، مسافرخانه‌های فراوان و سبک زندگی روستایی بیانگر تصویر کلیشه‌ای از انگلستان روستایی است خصوصاً در دهه سی میلادی و جستجوی سارومان در شایر بالأخص به تصویر کشنده گسترش صنعتی سازی که در اوایل و میانه‌های قرن بیستم صورت گرفت است. نویسنده خود شایر را به دوره ویکتوریایی روستای "وارویک شایر" نسبت می‌دهد و خاطرنشان شده است که محل تولدش سارهول منبع الهام بصری او برای هابیتون بوده است. این خصیصه در سبک زندگی ساده، محلی و مستقل هابیت ها می‌درخشد.

گوندور با برج‌های طویل و باعظمت، ارتشی بزرگ و تاریخی برگرفته از استعمار سرزمین‌های اطراف T به نظر می‌رسد ویژگی‌های خود را از امپراتوری روم شرقی به وام گرفته است (و آرنور امپراتوری روم غربی). بااینکه آراگورن با شخصیت‌های امپراتور کلیشه و سنتی فاصله بسیار دارد، گوندور و روم ایتالیا سیستم سختگیر رهبری را به‌کار گرفته‌اند که در آن تنها یک فرد بدون محدودیت بر تمام اراضی امپراتوری سلطنت می‌کند.

همچنین مشخص‌شده است که تاریخ نومه نوری گوندور روگرفتی از اسطوره رومی آینیاس است. افزون بر این، گوندور داستان و شاخصه‌های خود را وام‌دار بیزانتیوم است، ازجمله فانوس‌های هشدار آتش و افسانه بازگشت پادشاهی که سرزمین را به شکوه گذشته خود بازمی‌گرداند. به همین سبب مردم روهان با گوت ها ( اروپایی‌های شمالی که در برابر سیطره روم مقاومت کردند) مقایسه شده‌اند و تالکین خود الهام‌پذیری گوندور از بیزانس را دریکی از نامه‌های منتشرشده‌اش تأیید کرده است.

با توجه به شباهت گوندور، موردور با سیسیل تطابق پیدا می‌کند و بااینکه عده‌ اندکی معتقدند که این جزیره، لرد تاریک شروری را باهدف سیطره بر دنیا پنهان کرده است، جالب است بدانید سیسیل محل قرارگیری آتش‌فشانی پرخروش و فعال در کوه اتناست و شاید بتوان آن را خطرناک‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آتش‌فشان در دنیا تلقی کرد. هرچند به طرز عجیبی، تالکین در داستان خود یکی دیگر از آتشفشان‌های فعال سیسیل به نام آتش‌فشان استرومبولی را به‌عنوان معادل واقعی کوه نابودی نام‌برده است. سایر مکان‌های کمتر برجسته در دنیای تالکین نیز از معادل‌های واقعی در دنیا برخوردارند؛ به‌عنوان‌مثال هارادریم، از قاره‌ی وسیعی در جنوب الهام گرفته شده و با توجه به استفاده آن‌ها از فیل‌های باستانی و ساختار اجتماعی قبیله ایشان، این مکان همان آفریقای سرزمین میانه به نظر به حساب می‌آید.

جنگ جهانی اول در ارباب حلقه‌ها

تالکین جنگ جهانی اول را در قامت یک سرباز تجربه می‌کند و خودش در میدان جنگ حضور پیدا می‌کند، همین تجربیات در شکل‌گیری شاهکار هنری او نقش به سزایی داشتند. این یک مساله اتفاقی نیست که ارباب حلقه‌ها پیرامون "جنگی برای اتمام همه جنگ‌ها" جریان دارد. هرچند، تأثیرپذیری تالکین از جنگ تنها به سطوح اولیه و ابتدایی آن محدود نمی‌شود.

نوه‌ تالکین، سیمون تالکین بارها و بارها در مصاحبه‌های رسانه‌ای خود به وجود چندین پیوند میان وقایع هولناک جنگ جهانی و درگیری الف‌ها و انسان‌ها در برابر شری بزرگ اما غیرقابل‌دیدن اشاره کرده است.

مکانیزم‌های صنعتی که سارومان و سائورون برای ساخت و مجهز کردن ارتش‌هایشان استفاده می‌کنند را می‌توان به پیشرفت‌های تکنولوژیکی مرگباری که در طی جنگ جهانی اول صورت گرفت تشبیه کرد، درعین‌حال سیمون پیوند میان چهار هابیت اصلی را نماینده اتحاد و دوستی میان سربازانی که مجبور بودند شب و روز را در کنار هم بگذرانند توصیف می‌کند.

شاید به شکل بارزتر، عدم توانایی فرودو در بازگشت به زندگی عادی پس از وقایعی که در موردور بر او گذشت، انعکاسی از تلاش و مشقت‌های سربازان بازگشته از جنگ است که پس از اتمام جنگ سعی در بازگشت به زندگی عادی و روزمره دارند.

تالکین خود اصرار ورزیده که جنگ‌های دنیای واقعی به‌طور مستقیم با وقایع یا خطوط داستانی مشخصی در ارباب حلقه‌ها همبستگی نداشته است و استفاده از تمثیل در کارهایش را به‌طور کامل رد کرده است اما مقایسه‌های مضمونی صورت گرفته گویای همه‌چیز است و ارتباطات دیگری نیز درگذر دهه‌ها به‌دست‌آمده است.

به‌عنوان‌مثال باتلاق‌های مردگان و معدن‌های موریا بسیار شبیه به اسناد ثبت‌شده از سنگرهای جنگ جهانی اول است (گذر از آنها تقریباً غیرممکن و با روح کشته‌شدگان درآمیخته است) و اولین داستان‌های تالکین درباره اژدهایان کمی بعد از معرفی تانک‌ها به جنگ بود که باعث افزودن لایه‌ای جدید به جریان انتقادی ارباب حلقه‌ها باهدف قرار دادن صنعتی سازی شد.

می‌توان گفت واضح‌ترین نشانه‌ای که در آن تجربیات شخصیتی تالکین را در ارباب حلقه‌ها می‌توان دید در توصیفات دل‌خراش نویسنده از صحنه‌های نبرد است یا وقتی‌که فرودو در بخش پایانی سفر خود به کوه نابودی است. تالکین از هر پنج حس استفاده می‌کند تا تصویری شفاف و به‌یادماندنی خلق کند و توصیفات او را مانند گوشه و کناره‌های تاریک سرزمین میانه، می‌توان به سنگرهای سُم نیز نسبت داد.

زبان‌های تالکین

با علاقه‌ای چشمگیر به زبان در تمام طول عمر خود، جای تعجب ندارد که تالکین وقت بسیاری را صرف خلق زبان‌های منحصربه‌فرد برای نژادهای مختلف ارباب حلقه‌ها کرده است و یکی از برجسته‌ترین آنها زبان کوئنیاست.

کوئنیا زبانی باستانی که توسط الف‌ها استفاده می‌شود، اغلب اوقات به لاتین تشبیه می‌شود و علت این تشبیه بیشتر به این خاطر است که در سرزمین میانه به‌ندرت به این زبان سخن گفته می‌شود نه ساختار و فرم آن. نزدیک‌ترین منبع الهام برای کوئنیا زبان فنلاندی است که به همین سبب ریشه تأثیرات اسکاندیناوی را در ارباب حلقه‌ها عمیق‌تر می‌کند.

مانند زبان فنلاندی در دنیای واقعی، کوئنیا از لغت بندی پیوندی و قوانین مشابه دستور زبانی استفاده می‌کند، همچنین این دو زبان ازنظر آوایی بسیار به هم نزدیک‌اند. با رکود محبوبیت زبان کوئنیا در میان الف‌های سرزمین میانه این زبان با زبان عامیانه‌تر سیندارین جایگزین شد که هواداران اغلب به خاطر آوا و نحوه جمله‌بندی آن را به زبان ولزی تشبیه می‌کنند.

الف‌ها به کنار، اکثر شخصیت‌های ارباب حلقه‌ها به زبان وسترون که زبان مشترک و عام شناخته می‌شود سخن می‌گویند. این زبان، از دیدگاه روایی انگلیسی است اما وسترون به‌خودی‌خود زبانی خاص است.

تالکین متخصص زبان انگلیسی قدیم بود و این مهم نقش بزرگی در واژگان به‌کار گرفته‌شده در ارباب حلقه‌ها ایفا کرد. واژه انگلیسی Middle-earth "سرزمین میانه" را می‌توان به‌واژه انگلیسی قدیمی Middangeard ریشه‌یابی کرد. زبان انگلیسی قدیم به‌طور گسترده از طریق حروف روون نوشته می‌شود که مشابه آن را می‌توان در ارباب حلقه‌ها دید اما این زبان بیشتر توسط مردم روهان استفاده می‌شود و سبک زندگی سنتی آنها را نسبت به سخن‌گویان زبان وسترونی برجسته‌تر می‌کند.

یکی از بهترین مهارت‌های تالکین استفاده از این الهامات دنیای واقعی در غنای هرچه بیشتر تجربه خواننده، بدون آنکه آنها را در درک داستان مجموعه یک ضرورت قرار دهد، بوده است.