نقد فیلم Sinners | موسیقی بلوز، گناه ما

صدای دلنشین موسیقی می‌تواند توالی خطی زمان را بهم بزند. از گذشته برخیزد، حال را تغییر دهد و آینده‌ای متفاوت شکل بدهد. موسیقی می‌تواند تعصبات هزار ساله و احساساتی چون کینه، بغض، ریا و انتقام را در انسان‌ها کنار بزند و بجایش نوعی سرخوشی جایگزین کند، نوعی درمان که با داروهای شیمیایی و علم مادی ممکن نیست. در یک کلام موسیقی روح دارد و با عالم ارواح در ارتباط است؛ اما بزرگان فن و علم و دین می‌گویند که شیطان را هم با خودش بیدار خواهد کرد، موجب گناه می‌شود و باید از آن دوری کرد. رایان کوگلر در فیلم جدیدش یعنی Sinners از این مفهوم بهره برده تا تاریخ اقلیت آفریقایی-آمریکایی را از دریچه‌ای نو بنگرد. در ادامه با ویجیاتو همراه باشید تا این فیلم را بررسی کنیم.

 روایت نُت‌های گناه‌آلود

ایالت می‌سی‌سی‌پی، در سمت جنوبی این رودخانه‌ی عظیم، شاهدی بر فجایع تاریخی بزرگی بوده است که سیاه‌پوستان از سر گذرانده‌اند. به دهه‌ی ۱۹۳۰ می‌رویم، شهر کلارکسدیل، شهری در قلب حاکمیت قوانین جیم کرو و نابرابری‌های نژادی؛ دوره‌ای که در آن بدترین جنایات صرفاً به خاطر رنگ پوست رخ می‌داد و بدترین محدودیت‌ها اجرا می‌شد؛ دوره‌ای که سیاه‌پوست بودن به معنی حیوان بودن بود یا شاید کمی بالاتر از آن، شهروندی درجه چندم؛ دوره‌ای برای ایجاد یک هویت قومی و مستقل برای آن‌ها، دوره‌ای که باید فریاد آزادی و وجو بلند و صریح به گوش می‌رسید. در این دوران، یک منبع برای امید و سرخوشی این اقلیت وجود داشت؛ موسیقی بلوز یا جزئی‌تر بگوییم: بلوزِ دلتای می‌سی‌سی‌پی. فیلم Sinners با این ستینگ، با نواختن نت‌هایی که در حال و هوای سرکوب بوی آزادی می‌دادند، داستانش را روایت می‌کند.

داستان را می‌توان به دو قسمت تقسیم کرد: قسمت ابتدایی آن که همه‌چیز به برگزاری مهمانی بزرگ برادران دو قلوی تویین منتهی می‌شود و قسمت نهایی آن که این مهمانی مسیری غافلگیر کننده به خود می‌گیرد. داستان در ابتدا با محوریت این دو برادر، اسموک و استک، در کنار پسرعموی نوجوان آن‌ها یعنی ساموئل پیش می‌رود. برادران تویین پس از سال‌ها زندگی در شیکاگو و ایالت‌های شمالی به کلارکسدیل و می‌سی‌سی‌پی بازگشته‌اند؛ حالا آن‌ها با داشتن تجربه‌ی زندگی در ایالت‌های لیبرال دوست دارند که در خانه‌ی خودشان سرمایه‌گذاری کنند، پول دربیاورند، رشد کنند و گنگسترهای برتر باشند. دست‌یابی به این هدف، آن‌ها را به دیدار با گذشته، روبرو شدن با سنت‌های مذهبی و لمس واقعیتِ هویت آفریقایی-آمریکایی سوق می‌دهد.

در نیمه‌ی ابتدایی فیلم Sinners تمرکز تا حد زیادی بر روی جو تاریخی و واقعیات مربوط به این اقلیت نژادی در ایالت‌های جنوبی آمریکاست؛ به کرات شاهد سکانس‌هایی از بردگی و سرکوب آن‌ها از سوی سازمان‌هایی چون دین هستیم. برادران تویین به مثابه‌ی یک تغییر و چرخش در این روند وارد صحنه می‌شوند؛ آن‌ها به عنوان شخصیت‌هایی بدنام و گنگستر، پس از سال‌ها زندگی در شیکاگو توانسته‌اند پولدار شوند. حالا برگشته‌اند و به دنبال ساختن مکانی برای عیش و نوش سیاه‌پوست‌ها، رشد موسیقی بلوز و هنر اقلیت خود هستند؛ آن‌ها در میان تمام تنش‌ها و فشارهای بیرونی آمده‌اند تا جایی برای رهایی برادران هم‌رنگ و هم‌خون خود به دور از فشارهای کاری، سرکوب‌های اجتماعی و دینی بیافرینند. اولین کسی هم که با خود می‌برند، پسرعموی جوان و بااستعداد آن‌ها در گیتار زدن است که ساموئل نام دارد.

مهمانی شیطان یا رقص آزادی؟

نیمه‌ی دوم فیلم را نمی‌توان به همین سادگی تحلیل کرد، چرا که با اضافه شدن المان‌های ماورایی کلیت داستان و سادگی آن به چالش کشیده می‌شود، دیگر نمی‌توان صرفاً با اتکا به حقایق تاریخی آن را نگریست و جنبه‌های سمبلیکش خیلی بیشتر می‌شوند. یک ومپایر سفیدپوست که از دست بومی‌ها می‌گریزد، ارتشی از مردگان می‌سازد که مهمانی را به آشوب می‌کشند. اضافه کردن این ترکیب شاید باعث پیچیده‌تر شدن داستان شود ولی نمی‌توان انکار کرد که ترکیب المان‌های وحشت، ماورایی، ست‌پیس‌های اکشن و اجراهای موسیقی نمایشی عجیب اما دلنشین بوجود آورده‌اند.

برای فهمیدن نکات استعاری ریزی که رایان کوگلر در فیلم‌نامه‌ی خود به آن‌ها جان داده است، شاید نیاز باشد که فیلم را بیش از یک‌بار دید و شاید نیاز باشد که اطلاعاتی از تاریخ موسیقی بلوز در دلتای می‌سی‌سی‌پی کسب کرد. همین مورد در عین غنی کردن داستان، کمی آن را پیچیده هم می‌کند. با همین منطق، شاید تقابل برادران تویین در سکانس‌های انتهایی داستان را بتوان ارجاعی به ترندهای تاریخی سیاه‌پوستان در تاریخ آن‌ها در نظر گرفت ولی بدون اطلاعات کافی از جنبش‌های فرهنگی و هنری مربوط، صرفاً یک سکانس اکشن سینمایی جذاب پیش روی ماست. لایه‌های معنایی متعددی در فیلم Sinners وجود دارد که البته باعث پیچیدگی قصه هم شده‌اند.

در میان تمامی استعاره‌های فیلم، شاید موسیقی بیش از هر چیز دیگری نمایان‌گر محتوایی باشد که در فیلم جاری‌ست و به نام اثر یعنی Sinners هم معنای دیگری می‌دهد. پدر ساموئل، یک کشیش با عقاید سرسخت سنتی‌ست که پیشِ روی رشد پسرش می‌ایستد و مسیری که او طی می‌کند را گناه‌آلود می‌خواند؛ به همین ترتیب، گیتار او می‌شود آلت شیطان که سبب گناه می‌شود. موسیقی گناه می‌آفریند و عیش و نوش جایی‌ست که شیطان لانه دارد. اما فیلم‌نامه می‌خواهد به نتایج دیگری بیننده را رهنمود کند؛ جایی که مهمانی برگزار می‌شود، یک تقاطع تاریخی برای اقلیت سیاه‌پوستان آمریکایی‌ست که آن‌ها را از بند قوائد ظالمانه، تعصب‌های دینی و تفکرات قدیمی رها می‌کند؛ در این مهمانی مردم کلارکسدیل برای اولین بار می‌توانند خارج از سایه‌ی سفید پوستان و گروه‌های نژادپرست مثل کو کلاکس کلن، سرخوش و آزاد باشند. شیطان نیز در این تقاطع تاریخی حضور پیدا می‌کند، در قالب ومپایرهای سفیدپوست آمریکایی؛ البته اینکه بخواهید آن را واقعاً شیطان، یعنی موجب گناه بدانید بستگی به شما دارد. فیلم این پرسش را مطرح می‌کند: مهمانی شیطان یا رقص آزادی؟

فیلم Sinners از مفاهیم سنتی فاصله می‌گیرد و هر چه به پایان فیلم نزدیک‌تر می‌شویم دیدگاهش را بهتر بیان می‌کند. ومپایرهای سفیدپوستِ گیتار به دست که در غنای روح هم ناتوان نیستند، مهمانی برادران تویین را بهم می‌زنند تا با کشتن‌شان، آن‌ها را مال خود کنند. علتی که ومپایرها را به اینجا کشانده صدای موسیقی ساموئل بوده. آن‌ها را می‌توان سمبلی از حاکمیت کاپیتالیسم و سرمایه‌داریِ آمریکایی بر حوزه‌ی موسیقی و خصوصاً بلوز دانست. در دهه‌ی ۱۹۳۰ این سبک رشد چشمگیری پیدا می‌کند و صدای بیانگر هویت جمعی سیاه‌پوستان می‌شود؛ هنری که آن‌ها از طریقش خودشان را ابراز می‌کنند. اما باید پرسید رشد این موسیقی بدون لیبل‌ها، رادیوها و کمپانی‌های موسیقی که به دست سفیدپوستان اداره می‌شد، ممکن بود؟ به عبارت دیگر، بدون آن ومپایرها که درباره‌ی آزادی و برابری صحبت می‌کنند؟ فیلم Sinners در زیرلایه‌های خود به این تلاقی و تلفیق تاریخی می‌پردازد.

این فیلم پر است از معانی این چنینی که تا ثانیه‌ی آخر در لفافه تاریخ را با معانی مربوط مورد بررسی قرار می‌دهند. موسیقی، دین، جنگ، جنبش‌های فرهنگی، تاریخ آمریکا، مفاهیم و معانی انسانی و… همگی با استعاره و بدون استعاره در طول فیلم به وفور پخش شده‌اند که بررسی یک به یک آن‌ها یک مقاله‌ی دیگر می‌طلبد.

فرصتی برای کوگلر و جردن

کوگلر پس از ساختن فیلم‌های فرنچایزی مثل Creed و Black Panther قصد داشت که با The Sinners از این سیکل خارج شود و مهارت‌های آفرینش فردی خودش را بسط بدهد. او مشخصاً توانایی‌ها و تجربه‌های خود در ساختن سکانس‌های اکشن و ست‌پیس‌های هیجان‌انگیز را به اینجا هم آورده است و خصوصاً می‌توان آن را در نیمه‌ی دوم فیلم متوجه شد. اما حالا که او مستقل از بندها و محدودیت‌های بلاک‌باستری دست به خلق فیلمی زده است، بیش از هر چیز علاقه‌اش به موسیقی بلوز و ریشه‌های هویتی نژادی‌اش در طول فیلم هویدا هستند. او توانسته فیلمی بسازد که علاوه بر سرگرم‌کننده بودن، به مفاهیم عمیق‌تر و مهم‌تری می‌پردازد.

همچنین نباید از سکانس‌های همخوانی موسیقی غافل شد که با ظرافت بویی از سلوک جادوگری و خرافاتی می‌دهند که آفریقایی‌ها با خود به آمریکا آوردند. کوگلر در سکانس‌هایی که موسیقی اوج می‌گیرد توانسته این باورها را در تقاطع واقعیت و وهم به تصویر بکشد، با زمان بازی کند، از گیتار چارلی پتون به دی‌جی کنترلرها پل بزند. کارگردانی او در این صحنه‌ها، فاصله‌ی بین گذشته و آینده را محو می‌کند؛ همانطور که موسیقی در باورهای وودو توانایی آن را دارد.

مایکل بی. جردن شاید بهترین بازی دوران کاری خودش را در نقش برادران تویین انجام داده باشد. او که همیشه در فیلم‌های کوگلر به عنوان شخصیتی مهم حضور داشته است، در اینجا توانسته این دو برادر دو قلو را در قالب گنگستر‌هایی کاریزماتیک که در گناه و فساد غرق هستند تصویرسازی کند. بطور کلی سطح بازیگری بالاست چرا که ارتباط بین آفرین شخصیت‌ها، فیلم‌نامه و کارگردان بالاست و درک مشخصی بین این اجزا وجود دارد؛ به عبارت دیگر هماهنکی در کار کوگلر پیداست.

جمع‌بندی

فیلم Sinners داستانی را روایت می‌کند که می‌توان برداشت‌های متفاوتی از آن کرد؛ داستانی که در چندین لایه جریان دارد و به ابعاد متفاوتی از تاریخ سیاه‌پوست‌ها، موسیقی و فرهنگ آن‌ها می‌پردازد. این فیلم توانسته ژانرهای متفاوت را در هم تلفیق کند و از المان‌های ماورایی، وحشت، موزیکال و درامای تاریخی بهره ببرد تا اثری خاص را بسازد؛ هر چند گاهی اوقات درک معانی ضمنی آن پیچیده می‌شود. در اینجا، رایان کوگلر توانسته خودش را به عنوان یک کارگردان صاحب سبک و امضا معرفی کند، کسی که می‌تواند خارج از عرف‌های معمول هالیوود و هیاهوی فرانچایزها هم فیلمی خوش ساخت بسازد.