نقد فیلم زیر نظر – همه چیز از یک سوراخ شروع شد

اهالی سینما احتمالا بزرگترین ایرادی که به فیلم جدید مجید صالحی بگیرند، پیرامون مبتذل بودن آن باشد. اساسا از زمانی که شوخی‌های جنسی و رد کردن خط قرمز از تئاترهای آخر شبی به سینما هم کشیده شد، عده‌ای از منتقدان و اهل فن با زدن برچسب «مبتذل» به آنها سعی کردند خود را راحت کنند. در اینکه شوخی جنسی باید حدی داشته باشد شکی نیست ولیکن یادمان رفته که بسیاری از کمدی‌های موفق کلاسیک و مدرن جهان نیز به این نوع شوخی آغشته هستند؛ اگر هم بحث فرهنگی در میان باشد که باید گفت به قول هدایت زبان فارسی پر از کلمات رکیک جذاب است که حیف است از آنها استفاده نشود (با تخلص ذکر شد). درج عبارت «برای ۱۵ سال به بالا» در پوستر فیلم‌ها دکور نیست و زیرنظر جدا برای کودکان زیر ۱۵ سال بدآموزی دارد اما برای قشر بزرگسال چطور؟ با ویجیاتو با مطلب نقد فیلم زیرنظر همراه باشید.

کمدی زیرنظر از یک سوژه نیم خطی شروع شده، مردی به خانه برمی‌گردد و می‌بیند که مبل خانه‌اش توسط دوست معتادش سوختگی پیدا کرده و یک عدد سوراخ اندازه بند انگشت روی آن هویدا شده است. همسر این شخص در شمال کشور به سر می‌برد و در راه بازگشت به منزل و هر آن ممکن است برسد؛ از همین رو این دو دوست تصمیم می‌گیرند هرچه زودتر گندکاری پیش آمده روی مبل را درست کنند و وقتی خودشان مانند پت و مت، بیشتر خرابکاری می‌کنند دست به دامان همسایگان عجیب و غریبشان می‌شوند. همسایه‌هایی شامل یک زن مطلقه و جذاب، یک مرد پولدار که پارتی راه انداخته و چند تن دیگر.

شاید باورش سخت باشد اما تمام داستان زیرنظر حول همان سوراخ کذایی می‌چرخد، واژه سوراخ در فیلم به طرق مختلف بیان می‌شود و گاهی بار جنسی زیادی به خود می‌گیرد و گاهی نه. فیلمنامه هرچه جلوتر می‌رود بیشتر خراب می‌شود و پایان بندی افتضاح فیلم را هیچکس نمی‌بخشد اما تا پیش از رسیدن به یک سوم پایانی، فیلم خوب خودش را سرپا نگه می‌دارد. شوخی‌های کلامی جنسی زیادی در فیلم دیده می‌شود که برعکس آثار دیگر، همگی به تخیل تماشاگران برمی‌گردد و فیلمنامه نویس با ایهام کلمه سوراخ، راه خود را برای شوخی‌های کلامی پیدا می‌کند. شاید به نظر بیاید که تکرار این جنس شوخی بعد از مدتی لوث شده و مزه‌اش از دهن می‌افتاد؛ اما خوشبختانه فیلم با ورود یکی دو کاراکتر جالب توجه، می‌تواند خودش را از اسارت لوده شدن در بیاورد. ناگفته نماند برخی صحنه‌ها در این میان اضافی به نظر می‌رسد و شاید اگر ده دقیقه از مدت زمان فعلی فیلم (که البته آنقدرها هم بلند نیست) کم می‌شد، زیرنظر روان‌تر و جذاب‌تر به نظر می‌رسید.

شوخی‌های جنسی کمدی زیرنظر برخلاف اثری چون رحمان ۱۴۰۰، سخیف نیستند و با ماهیت فیلم کاملا همخوانی دارند. شوخی‌ها به زور داخل بطن داستان گنجانده نشده‌اند و از جوک‌های تلگرامی و توییتری نیز چیزی کش نرفته است. سوراخ فیلم که دائما در حال گشاد شدن است؛ طبیعتا تداعی کننده یک امر فرهنگی یا سیاسی نیست (هرچند سوراخ در بحث اقتصادی کشور ما نیز به وفور یافت می‌شود)‌ اما یادمان نرفته که با یک فیلم کمدی روبرو هستیم و اساسا قرار نیست هر کمدی به طنز ختم شود. فیلم American Pie هم مخالفان زیادی داشت ولی محبوبیت فوق‌العاده‌اش باعث شد که ژانر کمدی دبیرستانی از نو احیا شود و هرچند دنباله‌های این اثر کار را خراب کردند اما مقصود در اینجا وجود همان شوخی‌های جنسی است که به ماهیت کمدی دبیرستانی بودن فیلم کاملا جور در می‌آمد. در زیرنظر نیز جنس کمدی روی خط قرمز و بلکه فراتر از آن حرکت می‌کند ولی این موقعیت را طوری پیش نمی‌آورد که به شعور مخاطب توهین کند. اگر فیلمنامه از یک نوع بیماری جنسی رنج می‌برد، ذهن منحرف ما نیز به آن دامن می‌زند.

فیلم زیرنظر از آنجایی وارد قهقهرا می‌شود که به یک سوم پایانی خود می‌رسد و داستانک جدیدی را وارد بطن قصه خود می‌کند. اضافه شدن این خرده داستان برای ادامه دادن پیرنگ فیلمنامه فیلم ضروری به نظر می‌رسد ولی بی‌ربط بودن آن و بی‌سرانجام بودنش و بد پرداختن به آن، همه و همه دست به یکدیگر داده تا پایان بندی فیلم تبدیل به سقوط کمدی جدید مجید صالحی شود. در واقع فیلمنامه‌نویس (ابوالفضل کاهانی که بیشتر در دنیای مستند شناخته شده و طرح اولیه سریال ناموفق رقص روی شیشه نیز از آن او بوده) نتوانسته سوژه خود را درست بسط دهد و آن را تبدیل به یک اثر سینمایی بلند کند. سوژه کاهانی در اواخر فیلم لنگ می‌زند و سوژه جدیدی که وارد داستانش می‌کند ناموفق از آب در می‌آيد. این موضوع احتمالا به این مساله برمی‌گردد که فیلمنامه با عجله نوشته شده و این عجول بودن در برخی صحنه‌های فیلم نیز به چشم می‌آید؛ کافیست به سوتی‌های ریزی که در طراحی صحنه وجود دارد نگاهی دوباره بیندازید.

بازی‌ها در کمدی زیرنظر شسته رفته از آب در آمده و تمام گروه بازیگران فیلم با یکدیگر شیمی قوی دارند. زوج هنری عطاران و جعفری نقطه قوت فیلم هستند و تصور اینکه افراد دیگری به جای آنها در قالب این دو دوست دست و پا چلفتی و زن ذلیل نقش آفرینی کنند دور از ذهن است. بقیه کاراکترهای فیلم اما اشخاصی گذرا هستند که برخی از آنها نظیر همسایه هیز و همسر رفیق معتاد صاحبخانه، حضورشان منطق و توجیه درستی ندارد. آزاده صمدی نیز با اینکه نقشی تکراری را بازی می‌کند و شاید بهتر باشد که از این قالب کاراکتر (زن دلربا با عشوه‌های غلوآمیز) خود را دور کند اما در کمدی جدید مجید صالحی کار خودش را خوب انجام می‌دهد. سروش جمشیدی نیز که پیش از این در «متهم گریخت» کنار عطاران بازی کرده بود و حالا به یمن مهران مدیری چهره شناخته شده‌تری شده نیز به خوبی از پس نقش کاراکتر افغان خود برمی‌آید و کاملا روی نقش‌آفرینی خود تسلط دارد.

زیرنظر (که بعد از دیدن فیلم به هوشمندانه بودن اسم‌گذاری آن نیز پی‌ خواهید برد) کمدی بی‌عیب و نقصی نیست ولی از اکثر آثار کمدی اکران شده در سال جاری عملکرد بهتری دارد؛ مجید صالحی جنس کمدی خود را انتخاب کرده و برچسب زدن مبتذل روی اثری که می‌خواهد با خطوط قرمز جنسی شوخی کند، عین همانکاری که بسیاری از طنازان و شاعران کشورمان در طول تاریخ انجام داده‌اند، محلی از اعراب ندارد. فیلم زیرنظر راه خودش را پیدا کرده و آن را با نقص‌هایی دنبال می‌کند ولی در نهایت وقتی به مقصد می‌رسد، اکثر مسافرین خود را راضی نگه می‌دارد.