تحلیلی بر ویدیوهای پربازدید آپارات در سال ۹۸

آپارات یکی از سه سایت برتر در رتبه الکسای ایران است و در ترافیک جهانی به رتبه الکسا ۷۰ نیز دست پیدا کرده است. هر ساله این سایت پربازدیدترین ویدیوهایی که مردم در طول سال به تماشای آنها می‌نشینند را در انتهای سال معرفی می‌کند و امسال نیز به روشی جدید، سال عجیب و غریب ۹۸ را در کالبد یک ویدیو سه دقیقه‌ای به همگان نشان داده است. اما دیدن این ویدیوها جدا از حس عجیبی که در مرور این سال کذایی دارد، موضوعات دیگری را روشن می‌سازد و نشان می‌دهد که اولا مردم چه دوست دارند و دنبال چه هستند و دوما، قدرت ویدیو به کجا رسیده است.

سال ۹۸ تلخ شروع شد و تلخ تمام شد، یعنی اگر «به سالی که نکوست که از بهارش پیداست» ایمان نداشتیم و منتظر تحقق ضرب‌المثل «شاهنامه آخرش خوش است» نشستیم، بدجوری رودست خوردیم. سیل و زلزله و دیگر بلایای طبیعی امسال بسیاری از نقاط کشور را فراگرفت و اطلاع رسانی پیرامون آن در صدا و سیما آنطور که باید و شاید انجام نگرفت؛ بلکه مردمی از دل همین حادثه‌ها صدای خود را به گوش جهانیان رساندند. در واقع می‌توان گفت ویدیوهایی که شهروندان درگیر با این حوادث به اشتراک گذاشتند، کاری کرد که عمق این فجایع بیشتر حس شود و این موضوع کمک بزرگی به پویش مردمی و همدلی تمامی ملت و کسب‌وکارها و سازمان‌های مختلف برای حل مشکل مناطق سیل زده داشت.

شهروند خبرنگار محترم

دیدن این ویدیوهای دلخراش شاید برای عده‌ای این سوال را ایجاد کند که چطور در چنین شرایطی کسی می‌تواند دوربین به دست از حوادث پیش روی خود فیلمبرداری کند اما تاثیر شگرف آنها با خنثی کردن این پرسش باید موضوع دیگری را به ما یادآوری کند: وظیفه شهروند خبرنگاری که امروزه بیش از پیش باید به آن توجه داشت. ردپای شهروند خبرنگار در حوادث طبیعی، اعتراض‌ها و اعتصاب‌های سیاسی به چشم می‌خورد و به مدد فناوری‌های رسانه‌ای و البته میل به دیده شدن که در فطرت انسان‌ها وجود دارد، یک مساله همه‌گیر شده است.

داشتن یک تلفن همراه این روزها همه را تبدیل به یک شهروند خبرنگار کرده و آنها را تبدیل به جریانی برای پوشش اخبار و یاری‌دهندگان روزنامه‌نگاران اصلی کرده است. گستره پخش فعالیت این شهروندنگاران صرفا یک نقطه نیست و با کمک شبکه‌های اجتماعی و سایت‌هایی نظیر آپارت می‌تواند در همه جای دنیا پخش شود. شهروند خبرنگاران نیازی به داشن فنی پیرامون فیلمبرداری ندارند و دوربین گوشی آنها نیز حتما نباید یک دوربین حرفه‌ای باشد، تصاویری با کیفیت پایین و با قاب‌های کاملا غیرحرفه‌ای و آماتور گاه چنان مانند پتک بر سر مخاطب فرود می‌آیند که تاثیرشان از ویدیوکلیپ‌های با بودجه‌های آنچنانی نیز بیشتر است.

گرسنگی اطلاعات مردم دیگر در دستان یک رسانه مکتوب یا ویدیویی خاص نیست و دیگر خبری از یک روزنامه در کنار لیوان چای صبحانه نیست، بلکه یک گوشی تلفن همراه مجهز به اینترنت پرسرعت در «تقریبا» همه‌جای ایران جای این خوراک خبری را گرفته و محتوای آن می‌تواند از طریق مردمی ضبط و انتشار یافته باشد که هیچ‌گاه نامشان شنیده نخواهد شد.

شهروند خبرنگاران ایرانی در سال ۹۸ اما گل کاشته‌اند و جدا از گزارش لحظه به لحظه شکایات مردمی در اعتراض به قیمت بنزین، توانستند با انتشار ویدیوهایی در باب سقوط هواپیمای اوکراینی، مسائل مهمی از این فاجعه غم‌انگیز و هنوز کامل شفاف نشده را برملا سازند. با وجود اینکه در همان زمان انتشار این ویدیوها اعلام شد که پلیس به دنبال منتشرکنندگان آن است، اما در نهایت با اعلام حقیقتی که تکذیبیه ویدیوها را نقش بر آب می‌ساخت، شهروند خبرنگاران حاشیه نشین پایتخت تبدیل به ستارگانی شجاع شدند که سر بزنگاه دوربین خود را روشن کرده و از تلخ‌ترین اتفاق سال ۹۸ به درستی و به دور از شایعات، فیلمبرداری کردند.

سیاست، فرهنگ، ورزش و باقی ماجرا

در کنار این ویدیوها، میل مردم ایران به تکریم از دست رفتگان و همچنین تمایل فرهنگی که در بسیاری از مردم ایران با قدمتی ۲۵۰۰ هزار ساله رواج دارد نیز مشاهده می‌شود. ویدیوهایی از مراسم خاکسپاری هنرمندان از دست رفته‌ای چون جمشید مشایخی و یا خواننده پاپ، بهنام صفوی در صف پربازدیدترین‌های آپارات قرار دارد. ویدیوی جنجالی تیزر تبلیغاتی آلبوم همایون شجریان و علیرضا قربانی و همچنین ویدیو همخوانی مردم در کنار بیمارستان جم نیز نشان از ارادت بسیار مردم به خاندان تاریخ ساز شجریان دارد. در کنار شعله فرهنگی بی‌نظیری که در بین کاربران وجود دارد، موضوع سیاست نیز همواره نقل محافل ایرانیان بوده و در ویدیوهای پربازدید آپارات نیز این موضوع به وضوح مشاهده می‌شود.

ملت ایران ملتی سیاسی هستند و این موضوع را می‌توان طی مصاحبه با بیست دانشجوی ایرانی اثبات کرد. بحث سیاسی در فرهنگ ما از داخل تاکسی تا صف نانوایی ادامه دارد و سیاست زدگی در زندگی ایرانیان بیداد می‌کند. از آنسو طرفداران پروپاقرص ورزش فوتبال در کشور را داریم که یک تنه این ورزش را تبدیل به یک صنعت میلیاردی در کشور کرده‌اند و تلفیق این دو موضوع به ماجرای غمناکی چون «دختر آبی» منجر خواهد شد که ویدیوهای پیرامون آن جزو پربازدیدترین محتواها به حساب می‌آید.

حس ورزش دوستی (به خصوص فوتبال دوستی) در همینجا به اتمام نمی‌رسد و ویدیوهایی چون برنامه هت تریک (برنامه مزدک میرزایی در آنسوی آب‌ها و در یک شبکه فارسی زبان بین‌المللی) و همچنین حضور بانوان در استادیوم (که یکبار در سال ۹۸ رخ داد) از دیگر ویدیوهایی مرتبط با توپ و تور هستند که در آپارات دیده شده‌اند. این موضوع‌ها در حالی در سایت آپارات وایرال شده‌اند که تلاش‌های صدا و سیما و برخی رسانه‌ها برای سرکوب کردن آنها (مصادره کردن دخترآبی و یا تقبیح حضور بانوان در استادیوم و برچسب زدن به مزدک) جواب نداده و عملا ساز مخالف مردم با این گزارش‌های کذایی را آشکار می‌سازد.

مخالفان سانسور

این ساز مخالف بودن و اعتماد از دست رفته مردم به صدا و سیما در دیگر ویدیوهای آپارات نیز به چشم می‌آید، مانند محتواهای تصویری پیرامون آلودگی مردم لردگان به ایدز و یا ویدیوی تقطیع شده و سانسور شده صحبت‌های «امیر آقایی» در اختتامیه جشنواره فیلم فجر که از تلویزیون ملی پخش نشد. همچنین موضوعاتی چون مهاجرت کیمیا علیزاده و کنسرت امیر تتلو که حواشی زیادی در بر داشت، از جمله ویدیوهایی است که در صدا و سیمای ملی به آنها پرداخته نشد و در پلتفرم آپارات «ترند» روز شدند.

دستگیری افرادی چون سحر تبر از دیگر محتواهایی است که مردم برای دیدن آن در آپارات صف کشیده‌اند و به نظر می‌رسد موضوع سلبریتی‌ها کماکان دغدغه داغی برای مردم باشد. تا زمان دستگیری سحر تبر، ویدیوهای این شخص در اینستاگرام و میان طرفداران خود دیده می‌شد ولی حالا که تقریبا هر مادربزرگی اسم این فرد را شنیده، او تبدیل به فوق ستاره‌ خاموش شده‌ای گشته است. سحر تبر و نوع ساخت محتواهای عجیب و غریبش، بعد از دستگیری بیشتر از پیش وایرال شده و می‌تواند تلنگری جامعه‌شناسانه به همراه داشته باشد که چرا اساسا امثال سحرتبرها تبدیل به سلبریتی می‌شوند؟ البته این بحثی است که مطلبی مفصل و جداگانه را می‌طلبد و جایش در این یادداشت نیست.

سال تراژدی

ویدیوهای طنز متعددی نیز در بین آثار پربازدید آپارات دیده می‌شود که وجود آنها در بین پربازدیدها امری کاملا منطقی است. تقریبا در همه جای کره خاکی ویدیوهای با مضمون خنده‌دار بهتر دیده می‌شوند و چه بسا این شوخی‌ها و خنده‌ها با سیاست و ورزش و امثالهم ادغام شده باشد. هرچند در نهایت باید اعتراف کرد تعداد ویدیوهای پربازدید با محوریت طنز و شوخی در سال ۹۸، به مراتب کمتر از ویدیوهای بامزه سالهای گذشته بوده و این امر به غم‌انگیزی و سخت بودن این سال عجیب و غریب برمی‌گردد.

یک خانه شیشه‌ای

موضوع مچ‌گیری از دیگر موضوعاتی است که در ویدیوهای پربازدید آپارات به چشم می‌خورد و در واقع با داشتن دوربین‌های شهروند خبرنگاران که بالاتر درباره آن گفته شد، دیگر هیچ صحبتی چه در صدا و سیما باشد (و در آن بگویند هرکس دوست ندارد جمع کند از ایران برود) و چه در یک مجلس سخنرانی شخصی پنهان نمی‌ماند و با انتشار عظیم آن، روزنامه‌نگاران و کارشناسان تحلیل‌ها و مطالبه‌گری‌های متعددی انجام خواهند داد و تاثیر ویدیو را در فضای جامعه دوچندان خواهند کرد. این دنباله‌ها تا جایی پیش خواهد رفت که مجبور به انجام واکنش‌هایی از سوی شخص داخل ویدیو هم بشود (مانند عذرخواهی رسمی). این موضوع نشان می‌دهد باید بیش از پیش «فکر کرد» و بعد «حرف زد.» چرا که فضای مجازی سخنان ما را شبیه یک خانه با دیوارهای شیشه‌ای کرده که کارشناسان امر هم آن را می‌شنوند.

کرونا

در پایان باید به شیوع ویروس کرونا اشاره کرد که محتواهای تولید شده پیرامون آن در ظرف کمتر از یک ماه جزو پربازدیدترین‌های ویدیوهای آپارات شده‌اند. واضح و مبرهن است که کرونا و شیوع آن امر غیر قابل پیش بینی برای ایران و سایر نقاط جهان بوده و شرایطی که از پی آن پیش آمده تکرار نشدنی و بسیار اعجاب انگیز هستند. آپارات در کنار سایر پلتفرم‌های ویدیویی وظایف خود را در قبال شیوع ویروس کرونا انجام داده که بخشی از آن در گزارش ساترا (در این لینک بخوانید) نیز منتشر شده است.

پویش رقص پرستاران که برای شادسازی مردم بیمار در بیمارستان‌ها راه افتاده از جمله ویدیوهای پربازدیدی بوده که مانند بسیاری از محتواهای تصویری دیگر توسط رسانه ملی در آنسوی خط قرمز قرار دارد و سانسور شده است. در واقع می‌توان در یک جمع‌بندی گفت بسیاری از محتواهایی که توسط صدا و سیما مورد شماطت قرار می‌گیرند و یا سانسور می‌شوند، در آپارات و دیگر شبکه‌های اجتماعی وایرال می‌شوند و با این حساب می‌توان ادعا کرد که سانسور و فیلتر دیگر معنای خاصی ندارد چرا که محتوا بالاخره به دست مخاطبش می‌رسد.

ویروس کرونا همچنان در زندگی مردم درگیر است و گفته می‌شود که روزهای اوج آن هنوز فرا نرسیده است. مردم قرنطینه در خانه هم بیشتر از آنکه به سمت صدا و سیما تمایل پیدا کنند (که برای بار دهم اخراجی‌ها پخش می‌کند و آرشیو چند ده ساله غنی خود را رها کرده است) به پلتفرم‌های آنلاین ویدویی روی آورده‌اند. آپارات نیز مانند دیگر پلتفرم‌ها در زمینه تولید محتوای غنی و درست پیرامون کرونا، اقدامات متعددی انجام داده و به همین دلیل این ویدیوها تبدیل به آثار پرمخاطبی در این سایت شده‌اند. فقدان برنامه‌های آموزشی درست با زبان فارسی حول محور کرونا در صدا و سیما و تولید یا پخش آنها در مجموعه‌هایی چون آپارات (ولو با زیرنویس کردن و دوبله) نشان از قدرت بستر اینترنت می‌دهد؛ بستری که سال به سال با بهبود سرعت و کیفیت اینترنت بیشتر به محتوای ویدیویی گره می‌خورد و احتمالا در آینده‌ای نه چندان دور، کاملا بر محور این عنصر بچرخد.