نقد فیلم یدو – آبادن شهر بی‌وفایی

فیلم یدو نیز فیلمی در سطح دیگر فیلم‌های حاضر در سی و نهمین جشنواره فیلم فجر است که تلاش می‌کند شکست حصر آبادان را به شکلی تاریخی به تصویر بکشد اما چه در بعد داستانی و چه در بعد فنی زمین می‌خورد.

فرار بزرگ

این فیلم به سفارش کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان ساخته شده است. این کانون در دهه‌های قبل همواره فیلم‌های بزرگی مثل «خانه دوست کجاست»، «باشو غریبه کوچک»، «دونده» و «مسافر» از عباس کیارستمی را تهیه‌کنندگی کرده بود. کانون طی این سال‌ها امکانات زیادی را در اختیار فیلم‌سازان جوان می‌گذاشت تا بتوانند جدا از آزمون و خطا، آثار سینمایی با ارزشی با پس‌زمینه کودکان و نوجوانان را هم خلق کنند.

حالا که سینمای ایران در مسیر سراشیبی قرار گرفته، همین اتفاق هم برای فیلم‌های کانون پرورشی فکری در حال رخ دادن است. فیلم یدو نه تنها نمی‌تواند به دونده و خانه دوست کجاست نزدیک شود بلکه حتی به میراث آن‌ها نیز آسیب می‌زند.

داستان فیلم در مورد نوجوانی به نام یدو است که تلاش می‌کند خانواده‌اش را قانع کند تا از آبادانی که حالا در کنترل عراقی‌ها قرار گرفته مهاجرت کنند. در این میان مادر خانواده به شدت اصرار دارد که آن‌ها باید در آبادان بمانند و شرایط فعلی را تحمل کنند.

مشکل این نیست که مادر چرا روی ماندن در آبادنی که به دست عراقی‌ها افتاده اصرار دارد، مشکل فیلم از آن‌جایی شروع می‌شود که نمی‌توانیم هیچ دلیلی برای قانع شدن از تصمیم مادر پیدا کنیم. او یک بار می‌گوید که به خاطر آن که نمی‌تواند با هیچ نقطه دیگری از کشور ارتباط برقرار کرده و در آن‌جا زندگی کند، مخالف رفتن است. بار دیگر او می‌گوید که به خاطر بز که حیوان خانواده است نمی‌تواند این شهر را ترک کند. هیچ کدام از دلایلی که او برای ماندن اعلام می‌کنند منطقی نیستند.

حتی هیچ زیرمتنی هم در فیلم جریان ندارد که بگوییم شخصیت مادر این موارد را به زبان آورده تا از گفتن حقیقت طفره برود. در واقع به نظر نویسنده حوصله پرداخت کاراکتر مادر را نداشته و صرفا یک تیپ شخصیتی تکراری و خسته‌کننده از کاراکتر مادر را در فیلم ارائه داده است.

فیلم هم به جای آن که یک داستان خطی منظم را دنبال می‌کند، سعی می‌کند با خرده داستان‌هایی فضایی که در آبادان در آن شرایط بوده را به تصویر بکشد. خرده داستان‌ها در فیلم‌های سینمایی زمانی معنا پیدا می‌کنند که بتوانند ارزشی به خط اصلی داستانی اضافه کنند و فیلم را از ریتم خارج نکنند.

برعکس همین اتفاق در یدو در حال رخ دادن است. یدو عاشق می‌شود و با دختر همسایه (نمی‌دانم چرا کارگردان‌های ایرانی از عاشق دختر همسایه شدن دست نمی‌کشند!) ارتباط برقرار می‌کند. بعد از این اتفاق فیلم از یک جایی به بعد کلا بی‌خیا ارتباط میان این دو نفر شده و با یک پایان‌بندی ناقص برای این خرده داستان، سراغ ماجراهای دیگری می‌رود که حتی آن‌ها هم جالب و مهم نیستند.

این را هم بگویم که کاراکتر مادر تنها شخصیت مهمی نیست که در داستان پرداخت مناسبی ندارد. در واقع تمام کاراکترهای این فیلم به جز یدو، تیپ‌های شخصیتی بی ارزشی هستند که هیچ اتفاق مهمی برای آن‌ها طی داستان فیلم رخ نمی‌دهد. آن‌ها پرداخت نمی‌شوند و نمی‌شود فهمید که اصلا هدفشان از حضور در ماجرای فیلم چیست. در واقع ظاهرا نویسنده سعی کرده هر جایی که فیلم دارای مشکل است را با حضور کاراکترهای متعدد و داستان‌های عجیبی که برای آن‌ها رخ می‌دهد پر کند.

فضای تکراری

دیگر مشکلی که یدو دچار آن می‌شود، طراحی صحنه و فیلم‌برداری نچندان نوآورانه در سرتاسر فیلم است. صحنه‌هایی که طی این فیلم می‌بینیم هیچ نکته جدیدی ندارند انگار بازهم با همان فضای فیلم‌های دفاع مقدسی دهه هشتاد طرف هستیم. هیچ جلوه ویژه خاصی در فیلم استفاده نشده و انگار صحنه‌ها صرفا از روی کار انجام دادن و بدون هیچ سلیقه‌ای چیده شده‌اند.

تقریبا پیش نخواهد آمد که طی این فیلم صحنه چشم‌نوازی را ببینید که بخواهد نظر تماشاگر را به خودش جذب کند. در وافع فیلم فاقد هیچ بخش داستانی و بصری خاصی نیست که بخواهد هیجان مخاطب را یک پله بالاتر برده یا حتی او را تحت تاثیر قرار دهد.

فیلم‌برداری فیلم هم همین مشکل را دارد و نکته خاصی در مورد آن دیده نمی‌شود. در این میان تنها بازی کاراکتر یدو که کل تلاش فیلم هم روی پررنگ‌ کردن اوست، خوب از آب درآمده و ستاره پسیانی هم کار خودش را به خوبی انجام می‌دهد. فیلم به لهجه‌های جنوبی هم اهمیت زیادی داده و به همین خاطر هم ممکن است بعضی از کاراکترها با وجود آن که فاقد پرداخت شخصیت هستند، حداقل جالب به نظر برسند.

فیلم یدو بیشتر از ضعف‌های زیادی که دارد این نکته را یادآوری می‌کند که چقدر نقش کانون فرهنگی فکری کودک و نوجوانان در ساخت فیلم‌های باارزش کم‌رنگ شده و چه اتفاقی برای سینمای ما رخ داده که هر روز و هر روز از ارزش محتوایی فیلم‌های آن کاسته می‌شود.