معرفی بهترین عناوین اقتباسی سینمای ایران – یک برداشت دلنشین

در سینما اصولا دو نوع فیلمنامه تبدیل به فیلم می‌‌شوند: 1- فیلمنامه‌های اورجینال: فیلمنامه‌هایی که توسط فیلمساز نوشته می‌شوند و منبع آن هم رمان یا نمایشنامه‌ایست که خودشان نوشته‌اند و عنوان سینماگر مولف را به دوش می‌کشند. 2- فیلمنامه‌های اقتباسی: که سینماگر فیلمنامه‌اش را از منابعی مثل رمان و نمایشنامه‌های دیگران می‌نویسد. در نوع دوم به هیچ عنوان نباید انتظار داشت که فیلم همانند منبع‌اش باشد.

بنابراین نوشتن فیلمنامه بر اساس رمان و نمایشنامه کاری بسیار سخت است و به همین دلیل نیز جوایزی برای بهترین فیلمنامه اقتباسی درنظر گرفته شده است. در این مقاله بهترین عناوین اقتباسی سینمای ایران را معرفی می‌کنیم.

1- تنگسیر 1352

تنگسیر فیلمی به کارگردانی امیر نادری است و اقتباسی از رمانی به همین نام نوشته‌ صادق چوبک. رمان تنگسیر دارای سیزده بخش است که با تغییراتی جزئی به فیلم تبدیل شده است. مسلما آوردن تمام جزئیات بر روی نگاتیو کاری مشکل است و از کیفیت فیلم می‌کاهد. بنابراین امیر نادری با حذف قسمت‌هایی از داستان توانسته یک اثر موفق را به تاریخ سینمای ایران پیوند بزند.

داستان در بوشهر روایت می‌شود. زار محمد پس از اینکه هنگام رام کردن گاوی در روستا توسط مردم تحقیر می‌شود, تصمیم به گرفتن مال خود از کسانی می‌شود که دست آنهاست. از دید بیننده زار محمد قهرمان فیلم است و اتفاقات دیگری را به واسطه‌ی حق‌خواهی‌اش رقم می‌زند.

2- گاو 1348

فیلم گاو از اولین فیلم‌های جریان موج نو در سینمای ایران است. فیلمی به کارگردانی داریوش مهرجویی و برگرفته از داستان گاو از کتاب عزادارن بیل نوشته غلامحسین ساعدی است. نگارش فیلمنامه هم کاری مشترک بین مهرجویی و ساعدی بوده است. گاو از دسته از فیلم‌ها بود که پای‌اش به جشنواره‌های زیادی باز شد. از کن و ونیز, تا برلین و لندن و لس آنجلس.

محبوبیت فیلم نه تنها در بین منتقدین داخلی و خارجی, بلکه در بین فیلمسازان مشهور هم جا باز کرده بود. لوکینو ویسکونتی, فدریکو فلینی و ویتوریو دسیکا که هر سه از مشهورترین فیلمسازان ایتالیا هستند نیز, فیلم نظرشان را جلب کرده بود. فیلم داستان مردی به نام مش حسن است که تنها یک گاو دارد و تنها امیدش است. و از این طریق امرار و معاش می‌کند و دلبستگی شدیدی بین او و گاوش است. روزی که از روستا خارج می‌شود اتفاقی برای گاوش می‌افتد و ...

---

---

3- آرامش در حضور دیگران 1349

اولین فیلم بلند ناصر تقوایی در مقام کارگردانی است. فیلم برگرفته از داستان آرامش در حضور دیگران از مجموعه واهمه‌های بی‌‎نام و نشان, نوشته غلامحسین ساعدی است. فیلم در سال 1349 ساخته شد و سریعا توقیف شد. و درنهایت پس از چهار سال و در سال 1352 به نمایش درآمد. فیلم پس از نمایش با استقبال خوب تماشگران و منتقدین روبرو شد و توانست در لیست برترین آثار اقتباسی قرار بگیرد.

در مقایسه با کتاب باید گفت که فیلم همزمان با فصل اول کتاب شروع نمی‌شود و شروعش را از فصل دوم کتاب آغاز می‌کند. تقوایی از 62 فصل کتاب سیزده فصلش را حذف کرده است. داستان مردی است که پس از فوت همسرش با دختر جوانی ازدواج می‌کند و به تهران می‌رود تا با دخترانش بماند. اما زندگی بی‌بندوبار دخترانش را می‌بیند و ...

4- داش آکل 1350

داش آکل فیلمی از مسعود کیمیایی است. کیمیایی در کارنامه سینمایی‌اش بارها به سراغ ادبیات رفته و اقتباس‌های خوبی هم ساخته است. داش آکل نمونه بارز یک اقتباس موفق است. برگرفته از داستان داش آکل از مجموعه سه قطره خون صادق هدایت است. در این فیلم نیز مردانگی حرف اول را می‌زند. فیلمی که دل اهالی ادبیات را شاد کرد و همچنین در بین اهالی سینما نیز استقبال خوبی شد. داش آکل در بین برترین آثار دهه پنجاه سینمای ایران محسوب می‌شود.

در سال 1396 نیز فیلمی به همین نام از محمد عرب ساخته شد که فیلمی بسیار ضعیف و غیرقابل مقایسه با داش آکل کیمیایی است. داستان مردی به نام داش آکل است که در شیراز به پهلوانی و مردانگی معروف است. او پس از وصیت یک حاجی به خانه او می‌رود و دلباخته دختر حاجی می‌شود. اما دختر حاجی کم سن و سال است و مردانگی داش آکل این اجازه را نمی‌دهد که با او ازدواج کند و ...

---

---

5- ناخدا خورشید 1365

فیلمی به کارگردانی ناصر تقوایی و در ژانر جنایی است. این فیلم برداشتی آزاد از داستان داشتن و نداشتن از ارنست همینگوی است. فیلم در زمان اکران از لحاظ فروش, فیلمی شکست خورده بود اما با این حال در جشنواره‌های خارجی راه پیدا کرد و همچنین جزو برترین آثار سینمایی در ایران است. فیلمی با بازی‌های خوب که برای دو بازیگر مرد سیمرغ را به ارمغان آورد.

خواجه ماجد ناخدا خورشید را لو می‌دهد و لنج او مصادره می‌شود. در این حین یک دلال از ناخدا می‌خواهد تا فراری‌های سیاسی را از کشور خارج کند. ناخدا هم می‌پذیرد و اتفاقات زیادی برایش رقم می‌خورد.

6- شازده احتجاب 1353

شازده احتجاب فیلمی به کارگردانی بهمن فرمان آرا است. فیلم اقتباسی از رمانی به همین نام از هوشنگ گلشیری است و تقریبا توانسته به منبع خود وفادار بماند. فلش‌بک‌ها و فلش فورواردها همگی با آنچه در رمان است مطابقت دارد. شازده احتجاب از مهم‌ترین فیلم‌های موج نو ایران است. فیلمنامه هم توسط فیلمساز و نویسنده رمان نگارش شده است که به منسجم کردن بین فیلم و کتاب کمک کرده است.

یک شازده قاجاری در وضعیت بیماری‌اش در یک شب تا صبح خاطرات خود را از کودکی تا بزرگسالی را مرور می‌کند.

---

---

7- شب‌های روشن 1382

فیلمی به کارگردانی فرزاد موتمن و اقتباسی از شب‌های سپید داستایوسکی است. سعید عقیقی نویسنده‌ی فیلم چندان تغییری در فضاسازی ایجاد نکرده است و فضای فیلم ایرانیزه نشده و این یکی از نکات مثبت فیلم است. هرچند تغییراتی در پایان‌بندی نسبت به کتاب ایجاد شده است که نمی‌شود آن را نقطه ضعف فیلم خواند. دو فیلم از این کتاب استفاده کرده‌اند و هر دو بسیار هنری و بدون ضعف هستند. شب‌های روشن موتمن و شب‌های روشن لوکینو ویسکونتی در ایتالیا.

داستان استاد دانشگاهی است که دیگر زندگی برایش معنایی ندارد و در خیابان پرسه می‌زند. در همین هنگام دختری را با ساک می‌بیند و به او کمک می‌کند تا از دست ماشینی مزاحم نجات پیدا کند.

8- قصه‌های مجید 1369

قصه‌های مجید یک مجموعه تلویزیونی, ساخته کیومرث پوراحمد است. این مجموعه برگرفته از کتابی به همین نام از هوشنگ مرادی کرمانی است. یک مجموعه‌ی خوش ساخت و جذاب که هر ایرانی آن را می‌شناسد و از معروف‌ترین‌های تلویزیون ایران است. این سریال تلویزیونی را باید یکی از بهترین عناوین اقتباسی سینمای ایران دانست.

فیلمنامه فوق‌العاده‌ای که کاملا با کتاب هماهنگ است و گاهی نقاط کمرنگ کتاب را در تصویر برجسته جلوه می‌دهد. فرمی که پوراحمد برای اثر درنظر گرفته است, فضای مجموعه را باورپذیرتر و واقعی‌تر کرده است. استفاده از نابازیگران هم که بازی‌های خوبی از آنها گرفته شد هم یک ویژگی خوب این مجموعه است. داستان پسربچه‌ای به نام مجید است که با مادربزرگ خود زندگی می‌کند. لحظاتی جذاب در خلال داستان‌های متعدد رخ می‌دهد که برای مخاطب جالب و خاطره‌ساز است.

---

---

9- زخم کاری 1400

زخم کاری نام مجموعه نمایش خانگی به کارگردانی محمدحسین مهدویان است. زخم کاری اقتباسی از رمان بیست زخم کاری از محمود حسینی زاد است که خود این رمان هم برداشتی آزاد از نمایشنامه مشهور مکبث از ویلیام شکسپیر است. از ویژگی‌های این مجموعه این است که کاملا مطابق با فرهنگ و جامعه‌ی ایران ساخته شده و به قولی بومی سازی شده است. مهدویان با تلفیق ژانر کمتر دیده شده یا اصلا دیده نشده نوآر با مضامین اجتماعی توانسته چنین اثری را خلق کند که تا به حال بدون ضعف جلو رفته است.

شخصی به نام مالکی مامور می‌شود تا از طرف رئیس‌اش ریزآبادی که یک شرکت موفق را اداره می‌کند, قراردادی را با نروژی‌ها امضا کند. نروژی‌ها بعد از عقد قرارداد، می‌خواهند مبلغ قرارداد که چندین میلیون دلار است؛ را به حساب شرکت واریز کنند ولی ...

10- دایی جان ناپلئون

رمان ایرج پزشکزاد از آن دسته رمان‌هایی است که شاید حتی اگر آن را تنهایی بخوانید، بلند بلند قهقهه بزنید و اطرافیانتان فکر کنند کمی تا قسمتی سیم‌های مغزتان قاطی کرده است. رمانی خواندنی و بامزه با نثر شیرین پزشکزاد که جزو آثار ماندگار ادبیات معاصر کشورمان به حساب می‌آید. ناصر تقوایی که سالهاست سینمای ایران بخاطر کسالت ایشان از آثارش محروم مانده، اقتباسی تلویزیونی و بی‌نظیر از این اثر ساخت که همانند کتاب تبدیل به یکی از آثار جاودان سینمایی ایران شد.

سریال با همان جملات آغازین کتاب شروع می‌شود و تغییراتی بسیار جزیی در اقتباس سینمایی آن رخ داده که باعث جذاب‌تر شدن داستان شده است. پایان بندی سریال نیز به موخره کتاب نمی‌پردازد و داستان را در جایی سینمایی‌تر، به پایان می‌رساند. استفاده از بازیگران قدرتمند و خوب و شخصیت پردازی بسیار قوی آنها باعث شده که دایی جان ناپلئون هنوز هم بعد از ده‌ها سال جذاب و تماشایی و بامزه به نظر بیاید.

با بهترین فیلم‌ها از نگاه ویجیاتو آشنا شوید:

• برترین فیلم‌های تاریخ سینما با مضمون کریسمس کدام است؟
• برترین فیلم‌های زامبی محور که احتمالاً با آن‌ها آشنا نیستید
• بهترین فیلم‌های مهیج روان‌شناختی تمام دوران کدام است؟
• معرفی بهترین فیلم‌های تاریخ سینما در مورد جستجو گنج
• بهترین فیلم‌هایی که درباره حضرت مسیح ساخته شدند