در این مطلب از مقالات سینمایی ویجیاتو می‌خواهیم نگاهی به آخرین ساخته رومن پولانسکی، فیلمساز 90 ساله فرانسوی لهستانی داشته باشیم؛ جدیدترین و شاید آخرین اثر او در مقام کارگردان یک کمدی به نام «کاخ» است که در هشتادمین دوره جشنواره ونیز در بخش خارج از مسابقه به نمایش درآمد و مورد تند و تیزترین نقد‌های منفی کارشناسان قرار گرفت. در ادامه با نقد فیلم The Palace همراه ما باشید تا به این پرسش پاسخ دهیم که آیا این اثر سینمایی شایسته آن نظرات منفی بوده است یا خیر؟!
«کاخ» ساخته رومن پولانسکی در یک هتل مجلل در سوئیس و در آستانه جشن هزاره جدید اتفاق می‌افتد. در واقع داستان فیلم در شب سال نو ۱۹۹۹ میلادی رخ می‌دهد، جایی که یک مهمانی شام در کاخ گستاد تغییری غیرمنتظره پیدا می‌کند. به طور کلی این اثر کمدی از آن دست آثار سینمایی است که می‌خواهد با ثروتمندان شوخی کند و به ساختار و مدل زندگی آنها نقد‌هایی وارد کند.
خب بیایید همین ابتدا به پرسش ابتدایی که آیا فیلم درخور آن نقد‌های منفی بوده است یا نه پاسخ بدهیم؛ راستش را بخواهید حملات تند و غیرمعمول منتقدان جشنواره ونیز، همانطور که می‌توان انتظار داشت، بیشتر به دلیل شرایط زندگی خصوصی پولانسکی و داستان‌های آزار جنسی او به اطرافیانش بوده تا کیفیت واقعی فیلم. بنابراین، در مجموع این فیلم بسیار دور از بهترین اثر سینمایی نویسنده «پیانیست» است، اما بدترین فیلم تمام دوران هم نیست. این اثر یک ژست سینمایی معمولی از هنرمندی 90 ساله است که خواسته فیلم مورد نظر خودش را بسازد.
البته در اینجا یک نکته وجود دارد. انصافاً، چنین فیلمی باید جایی در اوایل دهه 2000 تولید می‌شد، زمانی که جنس سینما و از اساس مدل ژانر کمدی حالات دیگری داشت. چیزی که پولانسکی به عنوان یک کمدی ارائه کرده برای مخاطب امروزی خیلی قدیمی به نظر می‌رسد، این یعنی فیلم کاخ هم از نظر موضوع و هم از نظر ماهیت طعنه‌های سیاسی، به شدت قدیمی است. البته باید بگویم یک سوم اول این فیلم به شدت اثری سرپا است. سرپا بدین معنی که همه چیز سرجای خودش قرار دارد و کارگردانی نیز در بهترین فرم خود است.
اما تمام چیزهایی که تا نیمه اول فیلم صورت می‌پذیرد شبیه یک «فیلم رستورانی» معمولی است، که در آن نگاه کنجکاو ما بر حوادث یک مهمانی بزرگ متمرکز است؛ روی آشپزخانه شلوغ، روی میز پذیرش و مکانی که به نظر افراد داخلش برای مشکلات پیش روی خود راه حلی ندارند. البته فیلم «کاخ» در لحظاتی می‌تواند مدلی از کمدی سیاه را شکل بدهد، زیرا فیلم در واقع مواد خام فوق‌العاده‌ای برای ساخت طنزی بزرگ دارد. برای مثال لحظاتی که زنان بیمار در جستجوی زیبایی ابدی و تعقیب جراحان خود در این هتل مجلل هستند، یا یک میلیونر پیر با همسر جوانش.
ولی در نهایت چیزی که باقی می‌ماند این است که پولانسکی متوجه نشده که جهان تغییر کرده و آنچه 30 سال پیش خنده‌دار بود امروز صرفاً به یک پژواک توخالی تبدیل شده است. منظور من این است که شوخی با مدفوع بدبوی سگ دیگر به هدف مورد نظر خود نمی‌رسد. یا شوخی در مورد رابطه جنسی مدل‌های روسی با آقایان مسن‌تر و ثروتمند دیگر منطقی نیست. یا حداقل، چنین تلاش‌هایی برای طنز جواب نمی‌دهد. شاید به همین دلیل است که داستان فیلم در پایان سال 1999 اتفاق می‌افتد، جهان و زمانی که در آن «کاخ» شاید سرگرم کننده‌تر از امروز بود.
با تمام این تقاسیر و مشکلات، این فیلم دستپخت سینمای رومن پولانسکی است؛ طبیعتاً سینمای پولانسکی در بدترین شکل خود نیز کماکان سینمای پولانسکی است. و ما بلافاصله متوجه آن می‌شویم، مخصوص از لحظه‌ای که می‌بینیم کل داستان در داخل یک هتل می‌گذرد. هتلی مجلل و مجهز به تمامی امکانات رفاهی، اما در عین حال مکانی که به راحتی می‌تواند حس بسیار قوی از کلاستروفوبیا را منتقل کند که بی توجهی به آن عملا غیرممکن است.
همه ما فیلم‌های جاودانه‌ای را که مدیون پولانسکی هستیم، به یاد می‌آوریم. چه فیلم‌های ترسناک فمینیستی که جلوتر از زمان خود بودند (بچه رزماری) یا فیلم‌های تاریخی شجاعانه (پیانیست، محله‌چینی‌ها) یا حتی کلاسیک‌های کمدی مانند قاتلین بی‌باک خون‌آشام؛ نکته مشترک تمام این آثار رومن پولانسکی است که در پشت دوربین آنها بوده است. اما اکنون این فیلمساز در آخرین اثرش، ما را خسته می‌کند. اما چرا؟ چون این فیلمساز تا حد زیادی فراموش شده، به کوه‌های آلپ سوئیس رفته و بودجه‌ای بالغ بر 17.8 میلیون دلار را برای یک پروژه کاملاً بی‌معنی دور ریخته است.
واقعاً هر کمدی هتل‌محور دیگری، هر طنزی درباره دنیای ثروتمندان (مثلاً اخیراً، مثلث غم که ارزش دیدن دارد) بسیار فراتر از آن چیزی است که پولانسکی در اینجا خلق کرده است. این که آیا این مشکلات فیلم به خاطر فیلمنامه بوده یا از ابتدا این گونه کهنه برنامه ریزی شده، چیزی است که فقط خود پولانسکی می‌داند. ولی در کل طنز دم دستی، فیلمنامه‌ای بدون تخیل و بدون الهام و شخصیت‌های عمدتاً آزاردهنده، این کمدی رومن پولانسکی را به یکی از آزاردهنده ترین و ناامیدکننده ترین فیلم‌های سال 2023 تبدیل کرده است.
البته این را هم بگویم در یک سوم اول فیلم و حتی وقتی شخصیت الیور ماسوچی به عنوان مدیر در دقایق اول این فیلم در راهروهای هتل مجلل فیلم کاخ می‌چرخد تا مشکلات را یکی پس از دیگری در هر گوشه و کناری حل کند، برای مدت کوتاهی به نظر می‌رسد که فیلم «کاخ» می‌تواند به یکی از آثار گفت‌و‌گو محور آرون سورکین مانند تبدیل شود. یعنی اثری که در آن مردانی در راهروها قدم می‌زنند، در حالی که با یکدیگر صحبت می‌کنند. چیزی شبیه به فیلم‌های آرون سورکین! اما «کاخ» یک کمدی کاملاً عمومی، پر از شخصیت‌های عجیب و غریب است که از شروع فیلم تا پایان آن، عمدتاً به اثری پوچ تبدیل می‌شود.
تصور اینکه رومن پولانسکی و نویسنده 85 ساله‌اش یرژی اسکولیموفسکی، دو استاد بزرگ سینمای مولف اروپا، در کنار هم نشسته‌اند و به این فکر می‌کنند که چگونه سگ کوچکی که با خاویار تغذیه می‌کند، واقعاً تصویری سرگرم کننده برای مخاطب امروزی است، به شدت جای تعجب دارد. حتی در بخش فنی نیز سوژه‌های منفی وجود دارد که چشم‌پوشی از آن شدنی نیست. برای مثال: برخی از نماهای بیرونی هتل شبیه مونتاژهای نیمه‌تمام CGI به نظر می‌رسند که انگار بودجه کافی برای کامل کردن آنها نیز وجود نداشته است.
در پایان باید گفت: کمدی رومن پولانسکی درباره هرج و مرج شب سال نو در هتلی مجلل در سوئیس، می‌خواهد مصداق سینمای موئلف باشد، اما در اینجا این جنس و موقعیت به معنی واقعی کلمه جواب نداده است. بنابراین با وجود این که رومن پولانسکی بار دیگر به ژانر کمدی بازگشته، اما روح گزنده گذشته این فیلمساز جای خود را به مجموعه‌ای سطحی از تحریکات بیهوده داده است که در میان آنها تنها، هرازگاهی، بازی یک یا دو بازیگر بین المللی دوستانه برجسته می‌شود.
با این تفاسیر باید بدانید که فیلم The Palace یک کمدی گروتسک است؛ فیلم جدید رومن پولانسکی مطمئناً مانیفست موقعیتی است که او به لطف فیلم‌های بزرگی که در تمام این سال‌ها کارگردانی کرده، به دست آورده است. موقعیتی که اکنون به کارگردان امکان انجام آنچه را که می‌خواهد هدیه می‌کند. پس او نیز با تمام مشکلات موجود در زندگی شخصی‌اش طنزی خلق می‌کند که به نقد جامعه‌ی ثروتمندان می‌پردازد. فیلمی آزاردهنده و بیش از حد قدیمی که هوشمندی در آن به چشم نمی‌آید، اما گاهی دلنشین است.