فایت کلاب در ۲۶ سالگی؛ کاوش پرزرق‌وبرق دیوید فینچر در سرخوردگی مردِ معاصر

در میان آثاری که میراث پس از اکرانشان در قالب DVD و نمایش خانگی بسیار درخشان‌تر و ماندگارتر از واکنش و فروشی بود که در زمان اکران نخست در سالن‌های سینمای آمریکا تجربه کردند، فیلم فایت کلاب ساخته دیوید فینچر جایگاهی بلند و استوار دارد. امروز بسیاری آن را از مهم‌ترین و درخشان‌ترین فیلم‌های دهه نود میلادی می‌دانند. اثری که در آغاز، منتقدان را دوپاره کرد و خشم برخی را برانگیخت؛ چرا که فایت کلاب را به تمجید از خشونت و بی‌اعتنایی اخلاقی متهم می‌کردند، حال آن‌که فیلم، در حقیقت با چنین روحیه‌ای هیچ نسبتی ندارد. فایت کلاب نه ستایش‌گر مشت و خون است و نه نسخه‌ای برای شورش؛ بلکه بازتابی از بیگانگی، سرخوردگی و گم‌گشتگی انسان مدرن در ساختار اجتماعی زمانه است. این فیلم پاسخی در چنته ندارد، اما تشخیص درد را چنان دقیق و درخشان صورت می‌دهد که خود بدل به بیانیه‌ای تصویری از بحران وجودی انسان می‌شود؛ با سبکی بی‌نقص، جذابیتی فراوان و نوعی خونسردی رازآمیز و «کول» که هنوز هم در سینما و زندگی واقعی تقلید می‌شود. فیلم Fight Club شاید در گیشه معجزه نکرد، اما با تبلیغات دهان‌به‌دهان، بدل شد به پدیده‌ای اسطوره‌ای که تا امروز نیز در حافظه جمعی زنده است.

همان‌طور که بیشتر مخاطبان می‌دانند، فیلمنامه فیلم بر اساس رمان نخست چاک پالانیک، نویسنده و روزنامه‌نگار آمریکایی، نوشته شد که در سال ۱۹۹۶ منتشر شده بود. پیش از انتشار رسمی رمان، کمپانی فاکس بیستم آن را مطالعه کرد، اما تهیه‌کنندگان لارنس بندر و آرت لینسن اثر را برای اقتباس سینمایی نامناسب دانستند. خوشبختانه جاش دونن و راس بل، دو تهیه‌کننده‌ی دیگر، در داستان چیزی دیدند که دیگران ندیده بودند؛ آن‌ها بخشی از دیالوگ کتاب را ضبط کرده و برای لورا زیسکین، مدیر بخش فاکس 2000، فرستادند. زیسکین بلافاصله شیفته اثر شد و حقوق اقتباس را تنها با ده هزار دلار از پالانیک خرید. در آن زمان دیوید فینچر یکی از چهار گزینه اصلی برای کارگردانی بود (نخستین انتخاب ظاهراً پیتر جکسون بود) اما به دلیل اشتیاق و درک عمیقش از کتاب، کار به او سپرده شد.

فینچر و ادوارد نورتون، بازیگر نقش اصلی، شباهت‌هایی میان فایت کلاب و فیلم تأثیرگذار فارغ‌التحصیل ساخته مایک نیکولز در سال ۱۹۶۷ دیدند. از همین رو، زیسکین ابتدا قصد داشت با باک هنری، نویسنده فیلمنامه فارغ‌التحصیل، همکاری کند، اما در نهایت نوشتن فیلمنامه به جیم اولز، نویسنده‌ای جوان‌تر، سپرده شد. فینچر که از تجربه تلخ دخالت‌های استودیو در ساخت فیلم بیگانه ۳ دل‌خون بود، این بار تصمیم گرفت هیچ دخالتی را تحمل نکند. او موفق شد تا حد زیادی اختیار مطلق پروژه را حفظ کند و تنها در چند مورد جزئی با خواست استودیو کنار آمد.

بخوانید: بیوگرافی دیوید فینچر؛ کالبدشکافی ذهن یک کارگردان کمال‌گرا

در مورد مقایسه با فارغ‌التحصیل، فینچر گفته بود هر دو اثر درباره‌ی مردانی معمولی‌اند که در جست‌وجوی معنا و مسیر زندگی خود سرگردانند، اما فیلم Fight Club را «وارونه دهه نودیِ» آن داستان می‌دانست: قهرمان فایت کلاب نه آینده‌ای روشن دارد و نه اراده‌ای برای نجات خود.

یکی از نکته‌های جالب در روند تولید، حضور اندرو کوین واکر، نویسنده فیلمنامه هفت، بود که بنا به درخواست فینچر بازنویسی‌هایی انجام داد، اما به‌دلیل قوانین سخت‌گیرانه انجمن نویسندگان، نامش در تیتراژ نیامد. فینچر برای قدردانی، سه شخصیت فیلم را به نام او نام‌گذاری کرد: کارآگاه اندرو، کارآگاه کوین و کارآگاه واکر.

فیلم‌برداری به جف کرونن‌وث سپرده شد، پسر جردن کرونن‌وث، فیلم‌بردار افسانه‌ای بلید رانر. فایت کلاب نخستین فیلم بلند او بود و همکاری‌اش با فینچر بعدها در شبکه اجتماعی، دختری با خالکوبی اژدها و دختر گم‌شده ادامه یافت. تدوین را جیمز هی‌گود، همکار همیشگی فینچر، انجام داد و موسیقی متن بر عهده‌ی گروه مشهور دَست برادرز بود. نقش اصلی به ادوارد نورتون رسید که فینچر استعدادش را در فیلم مردم علیه لری فلینت دیده بود. نقش مقابل او را برد پیت بازی کرد که جایگزین راسل کرو شد. و در نهایت، نقش زن اصلی به هلنا بونهام کارتر رسید که در رقابت با بازیگرانی چون جینین گاروفالو، کورتنی لاو، ریس ویترسپون و جولیا لوئیس-درایفوس برنده شد.

گرچه چاک پالانیک ایده فایت کلاب را پس از درگیری در یک دعوای واقعی به ذهن آورد، و هرچند پس از اکران فیلم، گروه‌هایی مشابه باشگاه مشت‌زنی در سراسر آمریکا شکل گرفتند و نگرانی مقامات را برانگیختند، اما فیلم Fight Club نه ستایش‌گر خشونت است و نه مروج رنج برای حس زنده بودن. این فیلم روایتی است هوشمندانه، پرشور و گاه طنزآمیز از دگرگونی یک انسان گم‌گشته؛ تفسیری تازه از مسیر بلوغ و خودشناسی که در لایه‌های زیرینش تصویری دقیق از روان‌شناسی نارضایتی و بی‌قراری انسان مدرن ارائه می‌دهد. از همین روست که بسیاری هنوز باور دارند فایت کلاب نه‌تنها یکی از ماندگارترین فیلم‌های دهه نود، بلکه یکی از معدود آثار سینمایی است که روح جامعه آمریکای آن دوران را به راستی بازتاب داده است.