سیاست همیشه جنبه‌های به‌شدت تلخ و تاریکی برای مردم ملت‌ها داشته و چندگانگی‌های عقیدتی بسیاری نیز برای افراد به‌وجود آورده است. گهگاه فضای رسانه‌ای چنان مه‌آلود می‌شود که انسان عملا توان تشخیص درست و غلط را از دست می‌دهد. اگرچه، در این میان اگر هوشیار باشیم و از تاریخ و هنر – به‌عنوان مثال فیلم‌های سیاسی – و فلسفه به‌نحو احسن بهره بریم، شانس بسیار بیشتری در این بل‌بشو و نابه‌سامانی جهانی خواهیم داشت.
بنده به‌شخصه برترین آگاهی‌دهنده‌های سیاسی و اجتماعی را آثار جرج اورول می‌دانم؛ رمان‌های فراموش‌نشدنی ۱۹۸۴ و قلعه حیوانات. جرج اورول چنان فضای سیاسی حاکم بر جوامع را ترسیم می‌کند که هرکسی پس از مطالعه کتاب‌ها – اگر بیش از حد غرق تعصبات عقیدتی نشده باشد – می‌تواند بینش و جهان‌بینی جدید و متمایز و صدالبته برتری نسبت به دیگر افراد پیدا کند. اگر بخواهیم به حوزه سینما و تلویزیون نگاهی داشته باشیم، شاید، شاید شاهد آثاری تا این حد پررنگ و برجسته نباشیم اما قطعا عناوینی پیدا می‌شوند که حرف‌های بسیاری برای گفتن داشته باشند.
سیاست و سینما از دیرباز روابط عجیب و بعضا نابهنجاری باهم داشته‌اند؛ هرچه در واقعیت شاهد سیاست‌های ترسناک‌تر و رسواتر باشیم، آثار پرزرق و برق‌تر و جنجال‌برانگیزتری به‌وجود خواهد آمد. هالیوود نیز در طی تاریخ طول و دراز خود فیلم‌های متعددی در رابطه با سیاست، فساد سیاسی و اخلاقی، طمع سیاستمداران و دروغ و عوام‌فریبی منتشر کرده است. و خب سیاستمداران نیز همیشه در گندکاری و پولشویی و عوام‌فریبی کم نگذاشته‌اند! در نتیجه تعداد آثاری که حول محور همین مباحث می‌چرخد کم نیست.
الیور استون یکی از برجسته‌ترین کارگردانان هالیوودی است که آثار فوق‌العاده و باکیفیتی در زمینه سیاست به مخاطبان ارائه کرده؛ جی‌اف‌کی، دابلیو، اسنودن و نیکسون، بخشی از این آثار پرسروصدای سینمایی هستند که نگاه عمیقی به لایه‌های زیرین سیاست دارند. به عقیده بسیاری از منتقدان، فیلم‌هایی چون جی‌اف‌کی و نیکسون چنان بامهارت کارگردانی شده‌اند که هرکس الیور استون را نشناسد، فکر می‌کند این آثار توسط یک سیاست‌مدار قدیمی و پرسابقه به مرحله تولید رسیده است.
ضمنا انتخاب تکراری برخی از عناوین که در این مطلب هم منتشر شده بودند از عمد بوده چرا که تاکید مضاعفی روی دیده شدن این آثار وجود دارد.
پیش از معرفی فیلم‌های مورد نظر، می‌خواهم یک جمله از سیاست‌مدار معروف شوروی در زمان جنگ سرد، نیکیتا خروشچف، نقل کنم؛ با ویجیاتو همراه باشید:
سیاستمداران همیشه قول ساختن یک پل را می‌دهند، حتی اگر رودخانه‌ای در کار نباشد!
۱. کاندیدای منچوری
این فیلم هیجان‌انگیز (محصول ۱۹۶۲) روایت‌گر داستان یک قهرمان جنگی است که توسط ماموران کمونیست و مادر قدرت‌طلبش شستشوی مغزی می‌شود. «کاندیدای منچوری» یکی از برترین آثار سینمایی درباره جنگ سرد میان جبهه شرق و غرب است که دیدن آن می‌تواند دیدگاه‌های متمایز و فوق‌العاده‌ای به طالبان علم سیاسی دهد. در ضمن، یک فیلم دیگر به همین نام در سال ۲۰۰۴ و هنرپیشگی دنزل واشنگتن اکران گردید که تماشای آن نیز اصلا خالی از لطف نیست.
۲. انتخابات
«انتخابات» (Election) فیلمی به کارگردانی الکساندر پین است که در سال ۱۹۹۹ منتشر شد. ریس ویترسپون و متیو برودریک از جمله ستارگان این فیلم هستند. ویترسپون در این عنوان نقش دختری را ایفا می‌کند که برای تبدیل شدن به مدیر کلاس از هیچ کاری سر باز نمی‌زند و برای هر مسئله‌ای یک راه‌حل دارد؛ البته اگر بتوان اسم آن مزحرفات را راه‌حل گذاشت! تلاش‌های نه‌چندان جوانمردانه و خودخواهانه شخصیت اصلی داستان نهایتا وی را به کرسی شورا می‌رساند. مفاهیم و پیام‌های این فیلم به‌شدت عمیق و تاثیرگذار است و باید آن را یکی از برترین آثار سیاسی با تمرکز بر شخصیت یک سیاست‌مدارانه دانست.
۳. سیزده روز
«سیزده روز» (Thirteen Days) اواسط سال ۲۰۰۰ میلادی، به کارگردانی راجر دونالدسون اکران گردید و توجهات بسیاری را به‌سوی خود جلب نمود. قطعا می‌دانید که تعداد فیلم‌های مرتبط با خود جنگ عملا بی‌شمار است، اما آثاری که روی پشت‌پرده سیاست و دیپلماسی تمرکز داشته باشد به ندرت یافت می‌شود. سیزده روز یک نگاه منصفانه و تاحد قابل‌توجهی صادقانه به وقایع بحران موشکی کوبا است؛ در اوت ۱۹۶۲، اتحاد شوروی در کوبا اقدام به ساختن سکوهای پرتاب موشک‌های میان‌برد کرد. بعد از شکست عملیات آمریکایی خلیج خوک‌ها، شوروی موشک‌هایی را به بهانه محافظت از کوبا در برابر حمله ایالات متحده آمریکا در کوبا مستقر کرد. از جمله ستارگان این اثر می‌توان به کوین کاستنر و بروس گرینوود اشاره کرد.
۴. آقای اسمیت به واشنگتن می‌رود
«آقای اسمیت به واشنگتن می‌رود» فیلمی ۱۲۹ دقیقه‌ای و سیاه‌وسفید در سبک درام سیاسی و کمدی، محصول ۱۹۳۹ است. این اثر با درخشش فرانک کاپرا با جین آرتور و جیمز استوارت، یکی از ویژه‌ترین آثار کاپرایی – سبک مخصوص فرانک کاپرا – محسوب می‌گردد. داستان کلی این فیلم درمورد یک فرد سالم و درستکار در یک نظام سیاسی مفسد و تاریک است. تماشای این اثر نیز به‌شدت توصیه می‌شود.
۵. ایدیوکراسی
Idiocracy نخستین بار در سال ۲۰۰۶ و به کارگردانی مایک جاج روی پرده سینماها رفت؛ اثری متفاوت، با طنزی گیرا و تلخ. یک شهروند عادی آمریکایی طی آزمایشی که دولت روی او انجام می‌دهد به مدت پانصد سال در یک محفظه یخ‌زده قرار می‌گیرد و پس از بیدار شدن، با صحنه‌ای مواجه می‌شود که حتی در خواب هم تصورش را نمی‌کرد. پس از این دوره طولانی، انسان‌ها به‌شدت احمق و حیوان‌گونه شده‌اند و شخصیت اصلی ما که حالا پانصد و خرده‌ای سن دارد، باهوش‌ترین موجود روی زمین محسوب می‌گردد. سیاستمداران این دوره را مردانی که مانند بوزینه باهم جنگ و دعوا دارند و زنانی که اکثرا هرزه هستند، تشکیل می‌دهند. ایدیوکراسی شاید متفاوت‌ترین فیلم سیاسی تمام دوران باشد.
۶. دکتر استرنجلاو
«دکتر استرنجلاو یا: چگونه یادگرفتم دست از هراس بردارم و به بمب عشق بورزم» (محصول ۱۹۶۴) ساخته دست یکی از افسانه‌های سینمای هالیوود، استنلی کوبریک است. اگر یک آشنایی نسبی با کوبریک داشته باشید، خودتان می‌دانید که آثار او یک‌‌به‌یک ژانرها و دوره‌های مختلف را زیر و رو کرده‌اند. پس شاید نیاز چندانی به توصیف دکتر استرنجلاو نباشد؛ فیلمی که به عقیده برخی سینمادوستان، جزو برترین آثار استنلی کوبریک فقید است و دیوانگی یک سیاست‌مدار را به تصویر می‌کشد.
۷. سگ را بجنبان
«سگ را بجنبان» (Wag the Dog) نیز یکی دیگر از آثار طنز این لیست است که از بازیگران بزرگی چون داستین هافمن و رابرت دنیرو بهره می‌برد. بری لوینسون کارگردانی این عنوان را برعهده داشته و جزو بازیگران آن نیز هست. در عنوان «سگ را بجنبان» یک رییس جمهور برای دور کردن توجهات عمومی از رسوایی جنسی خودش، دست به شرم‌آورترین کار ممکن می‌زند: راه‌اندازی یک جنگ! تیم بازیگری این فیلم به‌شدت قدرتمند و چشم‌گیر بوده و عملکرد کلی لوینسون و لری باینهارت (نویسنده فیلم‌نامه) نیز قابل‌تحسین است.
۸. همه مردان رئیس‌جمهور
«همه مردان رئیس‌جمهور» فیلمی از آلن جی پاکولا درباره تقلب انتخاباتی در زمان ریچارد نیکسون است که به رسوایی واترگیت مشهور شد و استعفای نیکسون را از ریاست جمهوری آمریکا در پی داشت. این فیلم نامزد هشت جایزه اسکار بود که چهار جایزه را دریافت کرد. ریچارد نیکسون به‌طور کلی الهام‌بخش هزاران مقاله رسانه‌ای و ده‌ها اثر هنری و سینمایی بوده و هست. وی به‌خاطر رسوایی‌های متعدد و استیضاح از سوی مجلس سنا، حاضر به کناره‌گیری از قدرت شد. درنهایت، جایگزین وی جرالد فورد وی را مورد عفو عمومی قرار داد.
۹. سرخ‌ها
فیلم سینمایی «سرخ‌ها» (Reds) یکی از برترین آثار حماسی آمریکایی به کارگردانی، تهیه‌کنندگی و هنرپیشگی وارن بیتی است که در سال ۱۹۸۱ به‌صورت عمومی اکران گردید. بنیاد فیلم آمریکا نیز این اثر را به‌عنوان نهمین فیلم حماسی تاریخ برگزیده است. وارن بیتی در «سرخ‌ها» نقش یک روزنامه‌نگار چپ‌گرا را ایفا می‌کند که قصد دارد انقلاب روسیه و کمونیسم را وارد ایالات متحده کند. وقایع فیلم در سال ۱۹۱۷ رخ می‌دهد و در کنار حرف‌های سیاسی بسیار، شاهد یک داستان رمانتیک شگفت‌انگیز با حزب چپ نیز هستیم!
۱۰. همشهری کین
«همشهری کین» (Citizen Kane) در میان فیلم‌هایی که در لیست ما قرار داشتند، دومین اثر سینمایی پرافتخار محسوب می‌شود. این فیلم موفق شد نامزد دریافت ۹ جایزه آکادمی اسکار شده و نهایتا جایزه برترین فیلم‌نامه را از آنِ هرمن منکیویچ و اورسن ولز کند. پیام اصلی «همشهری کین» این است: سیاستمداران و اهالی رسانه آنچنان هم باهم تفاوت ندارند!
این صحبت‌های صریح و جسورانه از همان ابتدا صدای بسیاری از اصحاب رسانه را درآورد و برخی نیز حسابی پشت آن ایستادند. برای قضاوت نهایی و اینکه حق با چه کسی است، پیشنهاد می‌کنیم خودتان به تماشای این اثر کلاسیک از سال ۱۹۴۱ بنشینید.
۱۱. جوکر
آرتور فلک در شهری زندگی می‌کند که در آن فساد و ریا جریان دارد و سیاستمداران آن نیز آلوده به همه این مسائل هستند. آرتور در این شهر می‌خواهد خوب زندگی کند ولی نمی‌تواند چرا که شهروندان نیز همراستا با گاتهام به پلیدی کشیده شده‌اند. آرتور که مشکلات روانی از بچگی در او ریشه کرده، کم کم از این حجم از مشکلات شهری و مدیریتی به ستوه می‌آید، او به جنون می‌رسد و تبدیل به یک آنارشیسم به تمام معنا شده و شروع به کشتار مردم می‌کند. آرتور در هیبت یک دلقک،رهبر ناخواسته گروه بسیاری از معترضین می‌شود که مانند او نقاب دلقک می‌زنند تا به این دنیای کثیف و سیاه بخندند.
جوکر بی‌شک یکی از سیاسی‌ترین فیلم‌های چند سال اخیر به شمار می‌رود و رگه‌های سیاسی خود را در آشوب‌های خیابانی علیه سیاستمدارانی که دم از آزادی و آرامش و رفاه می‌زنند به تصویر می‌کشد. جوکر یک ضد قهرمان است که علیه دولتی فاسد قیام می‌کند و مریدانش راه او را ادامه می‌دهند؛ هرچند راه و روش خشونت‌باری که او برمی‌گزیند کمی تا قسمتی راه درست او را زیر سوال می‌برد.
این روزها اخبار و اطلاعاتی به گوش مخاطبان می‌رسد که واقعا نگران‌کننده و تاسف‌برانگیز هستند. قطعا ویجیاتو جایی برای تحلیل‌های تفصیلی سیاسی و اجتماعی نیست؛ در نتیجه امیدواریم با تماشای این آثار و مطالعات تاریخی بیشتر بتوانید دید سیاسی خود را وسیع‌تر و واقع‌گرایانه‌تر کنید. اگر آثار پیشنهادی بیشتری – حتی خارج از حوزه سینما – در این مورد سراغ دارید با ما و دیگر مخاطبان ویجیاتو به اشتراک گذارید.