تلاش سینماگران برای تغییر نگاه چشم چرانی مردان هالیوود

در سکانس ابتدایی فیلم گمشده در ترجمه (Lost in Translation) ساخته سوفیا کوپولا، اسکارلت جوهانسن پشت به دوربین روی تخت خوابیده و در نمای بسته با لباس‌زیر دیده می‌شود. در بلید رانر 2049 (Blade Runner 2049) رایان گاسلینگ به پروسه برهنه شدن زنی لاغر و استخوانی خیره شده. در بامب شل (Bombshell) ساخته اخیر جی راچ مارگو رابی پیراهن خود را را برای کارفرمایش جان لیسگو بالا می‌برد، سپس دوربین بر پاهای او زوم کرده و این اتفاق تا جایی که بخشی از لباس‌زیرش نمایان شود، ادامه می‌یابد. این نمونه‌ها تنها بخشی از نگاه مردانه هالیوود حاکم بر سینما است.

داستان‌گویی، شخصیت‌پردازی و ارایه متنی قوی از اهداف اصلی تصویرسازی در هالیوود است. هدفی که از ابتدا تا نزدیک به صد سال پیش در سینما دنبال می‌شد. درباره اینکه در حال حاضر بسیاری از نماها و تصاویر مربوط به زنان، مردان و بی‌جنسگراها هدف دیگری را دنبال می‌کنند، چه فکری می‌کنید؟ اهدافی که زنان را برای ترقی در سینما و زندگی واقعی با بهای کمی به دست می‌آورد. برای بررسی نگاه مردانه از نگاه جمعی از شاخص‌ترین سینماگران، با ویجیاتو همراه باشید.

نگاه مردانه در راستای استفاده ابزاری از زنان

«سکس و قدرت، زبان بصری ظلم است.» این سخنان توسط Nina Menkes فیلم‌ساز مستقل در یکی از فستیوال‌ها بیان و موج عظیمی از توجه‌ها را با خود همراه کرد. فیلم مستند تازه او با نام شستشوی مغزی (Brainwashed) که به‌تازگی اکران شده، درباره چگونگی تاثیر طراحی نماها بر زنان و به طبع طیف وسیعی از مخاطبان، است. او تاکید می‌کند که رابطه مستقیمی میان نحوه نمایش زنان بر پرده سینما، حضور کم‌رنگ آن‌ها در نقش‌های اصلی این صنعت و آزار و اذیت‌هایی که جنبش me too را به دنبال داشت، وجود دارد.

خانم Menkes می‌گوید: «آگاهی و اطلاع از راه و روش عکاسی و فیلم‌برداری از زنان به حدی عادی شده که دیگر کم‌تر کسی به آن توجه نشان می‌دهد.» و چون مشهود نیست از بین بردن کامل آن بسیار دشوار است.

«سال‌هاست که از زنان انتظار می‌رود با مردان ایفاگر نقش‌های اصلی، رابطه داشته باشیم زیرا چشم‌انداز آن‌ها روشن است و پیچیده‌ترین و سرگرم‌کننده‌ترین شخصیت فیلم هستند.» این‌ها بخشی از صحبت‌های Marielle Heller کارگردان، درباره نگاه مردانه در سینما است.

Di Nonno مدیرعامل موسسه جینا دیویس در رسانه می‌گوید: «باید از فیلم‌سازان درباره اینکه دقیقا چه هدفی را دنبال می‌کنند سوال کرد. آیا راهی برای نشان دادن دیدگاه‌هایشان بدون استفاده ابزاری از زنان و بدن نمایی بانوان وجود ندارد؟» قطعا پاسخ مثبت است اما سینما به تفکری هوشمندانه برای ایجاد تغییر در نحوه قاب‌بندی، تنظیم نور، بستن شات و... در فیلم‌های کنونی نیاز دارد.

اما این مسئله فعلا در سطح پرسش باقی‌مانده و بسیاری از فیلم‌سازان با اتکا به قواعد از پیش نوشته‌شده، دوربین‌های خود را به‌گونه‌ای تنظیم می‌کنند که شخصیت‌های زن داستان ضعیف به نظر برسند.

Kirsten Schaffer مدیر اجرایی زنان در سینما نیز می‌گوید: «مردم در حال تکرار یک سیستم متعصب هستند و جالب است که بسیاری از آن‌ها حتی نسبت به این موضوع آگاهی ندارند. حتی خوش‌بین‌ترین کارگردان‌ها هم نمی‌توانند درک کنند عبور از هنجارهای فرهنگی تا چه حد ساده است.»

آقای Noah Hawley نویسنده و کارگردانان آثاری مثل فارگو هم تاکید می کند که نسبت به این موضوع آگاه است و تمام تلاش خود را برای کم‌رنگ کردن این نگاه هیز مردانه خواهد کرد. اما به باور او واقعیت این است که صنعت سینما از ابتدا بر پایه مردان بناشده؛ بنابراین آن‌ها تلاش می‌کنند آنچه می‌بینند را به شما نشان دهند، پس این تصویر از زنان، ناشی از نگاهی است که مردان به آن‌ها دارند.

نگاه مردانه در سینما به دنبال ترسیم زنانی ضعیف

بعضی از کارگردان‌ها معتقدند این نگاه مردانه و نحوه نمایش زنان در بسیاری از فیلم‌ها یک مسئله عادی است. تنها چیزی که می‌توان در نقد این دیدگاه گفت این است که احتمالا آن‌ها امید اندکی دارند که با نمایش زنان به‌عنوان شی یا ابزار سرگرمی، این دیدگاه را در زندگی واقعی نیز جا بیندازند.

فیلیا لوید معتقد است، استفاده ابزاری از زنان بر پرده سینما، نشان‌دهنده شکاف عمیقی است که میان ما مردم ایجاد شده. شکافی که زمینه‌ساز جنبش me too بود. این اتفاق زنان را موجوداتی ضعیف و به‌عنوان ابزاری برای معاشقه نشان می‌دهد.

خانم منکز در این باره می‌گوید: «نمی‌توان دیده را نادیده گرفت. اگر دوست دارید می‌توانید در فیلم خود صحنه‌هایی از حضور یک زن با لباس‌زیر بدن‌نما داشته باشید. اما آگاه باشید که ازاین‌پس تفکری را در دسته‌ای از مخاطبان ایجاد کرده‌اید که ورود یک زن به اتاق یک مرد لزوما به معنای تمایل او برای برقراری رابطه است و هیچ‌کس به این فکر نمی‌کند که شاید زنِ داستان در اتاق به دنبال چیزی می‌گردد.» به باور او در طول فیلم‌برداری تمرکز بر روی قسمت‌های مشخص بدن (پا، باسن و...) است و حتی زمانی که یک زن محور عاطفی داستان است بازهم دوربین از روی شانه‌های مردِ داستان به سمت او می‌رود. همین امر نشانگر مقوله نگاه مردانه به کاراکترهای زن در سینما است.

اصطلاح نگاه مردانه برای اولین بار در سال 1975 توسط لائورا مالوی نظریه‌پرداز فیلم بیان شد. نگاه زنانه نیز تئوری جدید و کم‌تر شناخته‌شده‌ای است که لزوما برعکس تئوری اول عمل نمی‌کند. در آینده بیش‌تر درباره آن خواهیم شنید.

خانم Kristy Guevara-Flanagan فیلم‌ساز و استادیار دانشگاه یو سی ال ای در حال کار روی مستندی به نام اعضای بدن (Body Parts) است که حضور زنان از نگاه دوربین سینمایی هالیوودی را مورد بررسی قرار می‌دهد. او همچنین این تئوری را درباره تصویر زنان پس از مرگ نیز به‌صورت کوتاه بررسی می‌کند. به گفته او: «به نظر می‌رسد فتیش‌های مردانه تمامی ندارد و در بسیاری از نماها حضور موثری دارند. به‌گونه‌ای که دوربین روی بدن زنان (حتی جسم بی‌جان آن‌ها) به‌گونه‌ای تنظیم می‌شود به‌جای اینکه بدن در اختیار کاراکتر باشد به نماد و سمبلی برای رفع غرایض جنسی تبدیل شود.»

البته این مسئله تنها به نحوه فیلم‌برداری مربوط نمی‌شود بلکه عوامل گوناگونی از جمله تدوین نیز در آن دخیل است. «نوما پریر» کارگردان سینما می‌گوید:« این مسئله دقیقا به این بستگی دارد که شما به‌عنوان تدوینگر با فوتیج ها (تصاویر خام) چه می‌کنید. کدام نما انتخاب شما است یا از چه صداهایی بر روی تصاویر مختلف استفاده می‌کنید.» او همچنین اضافه می‌کند: « اغلب بی‌توجهی مطلقی از جانب کارگردانان به جایگاه زنان وجود دارد. آن‌ها می‌توانند تمرکز بیش‌تری بر روی زنان داشته باشند اما ترجیح می‌دهند این تمرکز را وقف مردان کنند.»

نگاه مردانه به دنبال ارایه ظاهری بی‌نقص از زنان

خانم Natasha Braier فیلم‌بردار هانی بوی می‌گوید: «تبعیض‌های بسیاری در انتخاب بازیگران وجود دارد و ریشه این تبعیض‌ها در بی‌نقص بودن است. معمولا زنان پس از 30 سالگی راه‌های بسیاری را برای جوان‌تر دیده شدن، امتحان می‌کنند. این تفکر در مواردی از تمایل خود بازیگران ناشی می‌شود و گاهی توسط کارگردانان با نگاهی مردانه دیکته می‌شود.»

اما این کلیشه‌ها تنها محدود به لایو اکشن‌های سینمایی نیست بلکه شرایط در صنعت انیمیشن بغرنج‌تر است. تهیه‌کننده انیمیشن Marge Dean می‌گوید: «طراحی شخصیت‌ها، زاویه دوربین، حرکت، نورپردازی و...در انیمیشن‌های بزرگ‌سالان به‌گونه‌ای است که شخصیت‌های زن باریک و ضعیف به نظر برسند.» در همین راستا باید گفت در میان نامزدهای اسکار بهترین انیمیشن امسال، تنها داستان اسباب‌بازی‌های 4 شخصیت زن قدرتمندی به نام بو پیپ را معرفی می‌کند. شخصیتی که دوست دارد مستقل از صاحب خود زندگی کند.

فیلم مانند هر شاخه هنری دیگری هم در تولید و هم در ارائه اثر، فرآیند ذهنی است. مثلا تفسیرها و نگاه‌های مختلفی درباره صحنه برهنه شدن در فیلم بامب شل، از دید دو کارگردان وجود دارد. Kitty Green دستیار کارگردان می‌گوید: «من شخصا به‌طور خاص سعی می‌کنم آنچه در بامب شل اتفاق می‌افتد را انجام ندهم.» از سوی دیگر Martha Lauzen مدیر اجرایی مرکز اطلاعاتی زنان در حوزه فیلم و تلویزیون، این صحنه را تاثیر گذار میداند چون ناراحت‌کننده و منقلب کننده است. او همچنین اضافه می‌کند: «برداشت‌های متفاوت و اختلاف‌نظر دو نفر در هنگام تماشای یک فیلم واحد، کاملا طبیعی است. از سوی دیگر نمی‌توان گفت استفاده از تصاویر بدن انسان منافاتی با پیام مثبت فیلم دارد.»

اگرچه جی راچ کارگردان بامب شل درباره این گزارش اظهارنظری نکرد اما امی نیکلسون بعدها در ورایتی نوشت که راچ چگونه شرایط پشت‌صحنه این فیلم را کاملا امن نگه‌داشته و نگذاشته که این صحنه به یک سکانس جنسی بدل شود. به گفته نیکلسون، راچ از دوربین‌های اضافی و هم‌زمان از سه ستاپ استفاده می‌کند تا زمان فیلم‌برداری و تعداد برداشت‌های این سکانس را به حداقل برساند. مارگو رابی بازیگر این سکانس می‌گوید: «حتی از خواندن این صحنه مضطرب شدم و نمی‌دانستم قرار است دقیقا چه اتفاقی بیفتد. اما باور داشتم راچ یکی از حساس‌ترین کارگردان‌هایی است که تابه‌حال با آن‌ها کارکرده‌ام؛ بنابراین در طول فیلم‌برداری احساس امنیت کامل داشتم.»

تغییر زاویه دید: راه مقابله با نگاه مردانه

به نظر می‌رسد در میان طیف وسیعی از سینماگران درباره استفاده بیش‌تر از زنان برای کنترل وجوه داستانی، اتفاق‌نظر وجود دارد. در حال حاضر این مسئله به حدی بغرنج و مهم است که پرداخت کاراکترهای زن را تحت شعاع قرار می‌دهد.

Lloyd دراین‌باره می‌گوید: «من بحث درباره زوایای دوربین را کاملا درک می‌کنم اما اولین مسئله‌ای که باید حل شود این است که در حال حاضر جایگاه زنان به حدی تقلیل یافته که اگر ما بر روی پرده سینما ظاهر نشویم، نه تنها خللی در روند داستان ایجاد نمی‌شود، بلکه مردان اصلا متوجه این عدم حضور نخواهند شد.»

«جیل سولوی» کارگردان تلویزیونی نیز معتقد است: « برای تغییر این نگاه مردانه باید زاویه دیدمان را تغییر دهیم. مردان اثیر به سزایی در این نگاه مردانه دارند. آن‌ها باید از طیف وسیعی از زنان، مردان و ترنس ها را در رنگ‌ها و نژادهای مختلف استفاده کنند تا بتوانند این نگاه مردانه را در هالیوود و به طبع در جهان تغییر دهند. ما تصویری از چیزی هستیم که مردان هالیوودی دوست دارند. من فقط می‌خواهم دوربین در دست افراد شایسته‌تری باشد تا این نگاه تغییر کند.»