رد پای سندروم دست بیگانه در سینما

با بازگشت  «بهبود فریبا» در سریال پایتخت، مخاطبان با بیماری عجیبی به نام سندروم دست بیگانه آشنا شدند. البته در این سریال به دلایلی از واژه سندروم دست بیقرار به‌جای دست بیگانه (Alien Hand Syndrome) استفاده شده که مورد اول مثل سندروم پای بی‌قرار یک بیماری مرسوم و قابل‌حل با روان‌درمانی است اما هنوز درمان قطعی برای مورد دوم گزارش نشده و به معنای حرکات شدید و غیر ارادی دست است. درهرصورت باید بدانیم این بیماری نادر پیش‌تر دست‌مایه بسیاری از آثار هالیوودی و دیگر صنایع سرگرمی قرار گرفته است. برای بررسی ردپای این سندروم عجیب‌وغریب در فرهنگ‌عامه، با ویجیاتو همراه باشید.

تابه‌حال تقریباً کمی بیشتر از ۵۰ مورد ابتلا قطعی به سندروم دست بیگانه در سراسر دنیا گزارش‌شده. بااین‌حال در کمال تعجب مدت‌هاست در معرض توجه دنیای ادبیات و هالیوود قرار دارد و علت آن معمولاً آسیب مغزی یا در دراماتیک‌ترین حالت ممکن، پیوند عضو بیان می‌شود. ویژگی‌های جذاب و منحصربه‌فرد، ماهیت اسرارآمیز و نهایتاً برچسب علمی تخیلی باعث شده تقریباً تعداد نمونه‌های هالیوودی این سندروم به‌اندازه کیس‌های واقعی باشد.

سروکله سندروم دست بیگانه یا به‌اختصار AHS در سال 1935 و با فیلم عشق دیوانه‌وار (Mad Love) بر پرده نقره‌ای پیدا شد. ماجرای این فیلم ازاین‌قرار بود که دکتر عجیب‌وغریبی دست یک جانی چاقوکش را به یک مرد عاشق پیوند می‌زند. در بعضی از موارد دست از بدن فرمان نمی‌برد، مثل فیلم ترسناک دست (The Hand) که «الیور استون» در سال 1981 ساخت و در آن دست شخصیت اصلی داستان به سمت کشت و کشتار تمایل داشت.  در فیلم کلاسیک خانواده آدامز (The Addams Family) این سندروم که در یکی از کاراکترهای عجیب و غریب خانواده هویدا شده بود، بیش‌تر ابزاری برای ساخت صحنه‌های کمدی بود چرا که همه چی را درب و داغان می‌کرد.

اما ردپای سندروم دست بیگانه را می‌توان در ادبیات هم دید، مثلاً «ری بردبری» در داستان کوتاه خود به نام تب رویایی (Fever Dream) دراین‌باره نوشته و یکی از شخصیت‌های ترسناک این کتاب وحشتناک، قدرت اراده دست خودش را ندارد و با آن آدم می‌کشد. «کلایو بارکر» نیز در داستان کوتاه بدن سیاسی (The Body Politic) به این سندورم اشاره‌کرده است، داستانی که در آن تمامی دست‌های انسان‌ها هویت و ذهن مستفلی دارند و دستان یک کارگر به نام چارلی تصمیم می‌گیرد که یک انقلاب کند و دیگر دستان دنیا نیز با او همصدا می‌شوند (این داستان بعدها با یک داستان از استیفن کینگ تلفیق شد و ماحصل آن فیلم ضعیفی به اسم Quicksilver Highway در آمد).

فیلم دروغگو دروغگو که در آن جیم کری بازی کرده نیز در صحنه‌ای به این موضوع اشاره می‌کند و شخصیت اصلی داستان (که نمی‌تواند دروغ بگوید) در چند سکانس با دست خود که از کنترلش خارج شده درگیر می‌شود و صحنه‌های بامزه‌ای خلق می‌کند. به عنوان مثال در یک سکانس او می‌خواهد با خودکار دروغی بنویسد و دست او مانع از انجام نوشتن این دروغ می‌شود. این سکانس را که در آن جیم‌کری می‌خواهد رنگ خودکار در دستانش را به دروغ قرمز بگوید ولی نمی‌تواند چرا که خودکار آبی رنگ است؛ می‌توانید در ویدیو زیر ببینید:

اما بی‌شک مشهورترین تصویر از سندروم دست بیقرار (بیگانه) در فیلم دکتر استرنجلاو (Dr. Strangelove) اثر «استنلی کوبریک» در سال 1964 ارائه شد. در این فیلم «پیتر سلرز» در نقش مردی ظاهرشده که هیچ کنترلی روی دست راستش ندارد و این دست افسارگسیخته تمایل دارد ناگهان سلام نازی بدهد! کشمکش‌های کمدی «سلرز» با دست سرکشش به لحظات کلاسیکی در تاریخ سینما تبدیل‌شده و در حال حاضر این سندروم به نام «سندروم دکتر استرنجلاو» نیز شناخته می‌شود.

از آثار تلویزیونی که از AHS استفاده کردند، می‌توان فرشته (Angel) (جایی که یکی از شخصیت‌های اصلی داستان وارد مبارزات تن به تنی می‌شود و کنترل دستانش را ندارد و آنها با فنون کاراته بزن بهادری می‌کنند!) و سیمپسون‌ها (The Simpsons) نام برد. نکته جالب اینکه سندروم دست بیگانه حتی در ویدیو گیم هایی مثل Metal Gear Solid نیز نقش دارد؛ جایی که در قسمت دوم شخصیت Ocelot کنترل دست خود را ندارد چرا که دستانش پیوندی از شخصیتی دیگر در بازی (لیکویید اسنیک) هستند.

صرف‌نظر از اینکه چند مورد سندروم دست بیگانه در سراسر دنیا شناسایی‌شده و یا هنوز دلیل قطعی برای وجود آن ارائه نشده، بدون شک اسرار این دست فتنه‌انگیز در آینده نویسندگان و فیلم‌سازان بیش‌تری را برای کشف پتانسیل‌های کمدی و ترسناک آن مجاب خواهد کرد.

آیا درمانی وجود دارد؟

هنوز برای این سندروم دست بیقرار (بیگانه) هیچ درمانی شناخته‌نشده و تنها تمرین‌های تجربی برای کنترل آن ارائه می‌شود. بیماران معمولاً سعی می‌کنند دست سرکش را با یک وسیله مشغول کنند یا حتی در مواردی آن را پشت خود قایم می‌کنند. درهرصورت بر اساس پژوهش‌ها امکان بهبودی در بیمارانی که فقط یک نیم‌کره از مغزشان آسیب‌دیده، وجود دارد.