بازی‌سازی در ایران؛ از کجا باید شروع کنیم؟

اولین برخورد من با بازی‌سازی زمانی اتفاق افتاد که خیلی کم سن و سال بودم. پشت کامپیوتری قدیمی نشسته بودم که اتفاقی، نرم‌افزار «گیم میکر» را دیدم. برای دختربچه‌ای که هنوز چیزی از بازی‌سازی نمی‌دانست و فقط از روی کنجکاوی به آن‌جا رسیده بود، فضایی گنگ و عجیب به‌نظر می‌رسید. حالا دیگر به‌یاد نمی‌آورم چگونه و از کجا دفترچه راهنمایی را پیدا کرده بودم که توضیحات کمی در مورد کار با گیم میکر داده بود.

اما طولی نکشید که اولین بازی خودم را که با ابزارهایی ساده پدید آمده بود، روی صفحه نمایشگر دیدم. شور و شوقی که آن زمان در خودم یافتم را هرگز قبلا احساس نکرده بودم. کاراکتر بازی، دایره‌‌ای قرمز رنگ و بسیار شبیه کاراکتر بازی‌های پک‌من بود که آن را هوبی نامیده بودم. آن زمان هیچ ایده‌ای درمورد ساخت گرافیک بازی نداشتم و تمام آن را با ساده‌ترین ابزار روی دسکتاپ یعنی پینت کشیده شده بودم!

وقتی 18 ساله شدم، دیگر مطمئن شده بودم که می‌خواهم بازی‌ساز بشوم. اما نمی‌دانستم چطور و از کجا باید شروع کنم و حتی هیچ‌چیز در مورد مراحل مختلف ساخت بازی نمی‌دانستم. تنها چیزهای که نظرم را به خود جلب می‌کرد، ظاهر شرکت‌های بزرگ بازی‌سازی و تجربه دوباره شوقی بود که از کودکی با من مانده بود. من بی‌صبرانه می‌خواستم که آن شوق برگردد.

مدت‌ زیادی از رویاپردازی‌هایم در مورد بازی‌سازی و تلاشم برای وارد شدن به این صنعت گذشت و من هرجور که توانسته بودم، تجربه و دانش کسب کرده بودم و آدم‌های زیادی را در این زمینه ملاقات کرده بودم. البته آن روزها، روزهای سختی بودند زیرا که پیدا کردن تمام اطلاعات بنیادی در مورد بازی‌سازی، در کنار هم کار ساده‌ای نبود و من نمی‌دانستم که ساخت بازی فقط پیدایش یک ایده و نوشتن آن روی کاغذ نیست. این‌کار نیاز به مهارت و اندوخته‌هایی در زمینه‌های مختلفی دارد که با تلاش بسیار به‌دست می‌آید.

حالا که به‌عنوان طراح بازی در تیمی قرار گرفتم و روی انتشار اولین بازی رسمی‌مان روی استیم کار می‌کنیم، گاهی به این فکر می‌کنم که چقدر آن روزها، این کار را غیرممکن و دور می‌‌یافتم. اما الان شما می‌توانید بدون داشتن چندین سال تجربه برای ساخت اولین بازی خود تلاش کنید و تنها با خواندن یک مقاله در سایت، یک کتاب یا یک نوشته اطلاعاتی را به‌دست آورید که مسیر را برای شما هموارتر کند. من در اینجا هستم تا تجربه شخصی خودم را با شما در میان بگذارم.

از کجا شروع کنیم؟

برای توسعه یک بازی، باید 6 بخش متفاوت از بازی‌سازی را در نظر بگیرید: بخش طراحی و دیزاین، بخش هنری، بخش کد نویسی، بخش صداگذاری و موسیقی بازی، بخش تست بازی و آمارگیری و بخش انتشار و بازار عرضه.

بخش اول: طراحی و دیزاین بازی

وقتی کلمه طراحی به‌گوشتان می‌خورد، شاید ناخودآگاه به طراحی گرافیکی بازی فکر کنید. اما طراحی بازی، قسمتی از بازی است که در آن قوانین و مکانیک‌های بازی به‌طور کلی طراحی می‌شوند، سناریو اصلی نوشته می‌شود و مراحل و کاراکترها را با هم هماهنگ می‌شوند.

در ابتدا شما احتمالا ایده‌ای در مورد بازی‌سازی در ذهنتان دارید و می‌خواهید هر جور که شده آن را پیاده کنید. مشکلی ندارد که بخواهید تک‌نفره بازیتان را بسازید و در تجربه اول به‌سراغ کار تیمی نروید. البته بازی‌سازی تک‌نفره کاری بسیار دشوار، هزینه‌بر و وقت‌گیر است اما اگر روی ایده خودتان پافشاری دارید، به سراغ تیم نروید، زیرا تیم نیازمند انعطاف و پذیرا بودن ایده‌های متفاوت است.

در مرحله اول، کاملا بستگی به شما دارد که چگونه بخواهید ایده‌تان را روی کاغذ بیاورید، اما یکی از مهم‌تربن کارهایی که بهتر است طراحان بازی بلد باشند سند نویسی یا در اصطلاح نوشتن GDD (مخفف Game design document) است. لازم نیست همان ابتدا سندی 60 صفحه‌ای و مرتب و منظم بنویسید. می‌توانید ایده خود را روی تنها یک صفحه و حتی نامنظم بنویسید و در طول ساخت بازی به آن بپردازید.

حالا به سراغ مراحلی می‌رویم که طراح بازی موظف است به آن بپردازد:

• مکانیک‌ها: مکانیک‌ها اصلی‌ترین کاری هستند که پلیرها در بازی انجام می‌دهند. گیم‌پلی بازی از کنار هم قرار گرفتن مکانیک‌ها به‌وجود آمده است. مکانیک‌ها می‌توانند ساده‌ترین چیزها مانند کلیک کردن در قسمت اجتماعی بازی، پریدن، دویدن و شلیک کردن باشد. البته همه بازی‌ها معمولا یک مکانیک اصلی (Core mechanic) دارند که گیم‌پلی حول آن می‌چرخد. مثلا اصلی‌ترین مکانیک در بازی سوپر ماریو پریدن است

• داستان و سناریو: بعد از مکانیک‌ها، داستان بازی مورد توجه پلیرها قرار می‌گیرد. تمام بازی‌ها بر اساس داستانی شکل می‌گیرند و اگر بازی آن را روایت نکند، خود پلیر با تصور آن را می‌سازد. داستان‌های قوی در ذهن ماندگار می‌شوند و پلیر را بیشتر به بازی جذب می‌کنند. داستان بازی می‌تواند از پیشرفت عددها در بازی 2048، ظهور امپراطوری در تمدن‌‌ها یا اتفاقاتی خاموش در وادی مقبره ساخته شود.

• حس و حال بازی: علاوه بر جلوه‌های بصری و صداها، طراحی بازی، حس و حال بازی را شکل می‌دهد. اولین برخوردی که پلیر از بازی می‌گیرد، سختی و آسانی بازی که به پلیر احساس ناامیدی یا امیدواری می‌دهد و شکل و شمایل دشمنان بازی همه می‌توانند شکل‌دهنده حس و حال بازی باشند.

حالا که کلیت طراحی بازی را می‌دانید، می‌توانید کارهای مختلفی در این زمینه انجام دهید تا دیزاینر خوبی شوید. یکی از مهم‌ترین کارها این است که ایده‌های خود را بنویسید. هرچیزی می‌تواند به شما ایده دهد؛ خیابان‌ها، طبیعت و فضای باز، سفر کردن و خواب‌ها. برای من، بیشترین ایده را خواب‌هایم به من داده‌اند و با اندکی خلاقیت توانسته‌ام آن‌ها را پرورش دهم. پس دفترچه‌ای برای ایده‌هایتان داشته باشید و از هیچ‌چیز کوچکی غافل نشوید. همچنین می‌توانید توی گیم‌جم‌ها شرکت کنید و از آن‌ها ایده بگیرید، تیم پیدا کنید و بازی بسازید.

به شخصه بیشترین چیزی که در طراحی بازی به من کمک کرده، زیاد بازی کردن و پیدا کردن مکانیک بازی‌ها و خواندن کتاب‌های دیزاین بوده است. کتاب‌هایی نظیر گیم مکانیک (Game Mechanics)، تئوری فان (Theory of fun)، لول آپ (Level Up) و چالش‌هایی برای طراحان بازی (Challenges for Game Designers) بسیار مناسب هستند. همچنین برای یادداشت برداری می‌توانید از گوگل داکز، اورنوت (Evernote) و ترلو (Trello) و برای کارهای تیمی طراحی از وان‌نوت، گوگل درایو، گیت‌هاب یا یونیتی کولب (Unity Collab) استفاده کنید.

بخش دوم: بخش هنری

بخش هنری بازی دقیقا همان بخشی است که کدها و طراحی‌های ما را به نمایش می‌گذارد. آرت‌ خوب آنقدر مهم است که می‌تواند پلیر را به سمت بازی بکشد یا او را بازی بیزار کند! اگر تصمیم دارید آرتیست بازی شوید، باید زمان، انرژی و خلاقیت زیادی را صرف این‌کار کنید. برای شروع می‌توانید از آرت دوبعدی و دیجیتال پینت شروع کنید و حتی روی کاغذ طراحی کنید. بهتر است ابتدا قسمت‌های مختلف آرت بازی و انواع آرت استایل را بشناسید.

سه قسمت ابتدایی هر طراحی گرافیکی: رنگ، شکل و فضای آن است. که با توجه به آن‌ها می‌توان قسمت‌های مختلف آرت را مشخص کرد:

• محیط بازی: یکی از اصلی‌ترین وظایف آرتیست بازی ایجاد فضایی است که طراح بازی در نظر دارد. زیرا حس و حال اصلی بازی مربوط به فضایی است که در بازی وجود دارد. اگر به آرت بازی‌های بزرگی نظیر آنچارتد و اساسین کرید نگاه کنید، می‌بینید که چگونه به جزئیات خیلی خیلی ریز توجه شده و فضایی استثنایی را رقم زده است.
• کاراکترها، موانع و دیگر اشیای داخل بازی: به جز محیط بازی که پلیر در ان می‌گردد، باید کاراکتر و نوع آن را به‌خوبی طراحی کنید زیرا کاراکتر اصلی‌ترین چیزی است که پلیر می‌تواند با آن ارتباط بگیرد. همچنین اشیایی که در بازی هستند  باید با محیط و مکانیک‌ها هماهنگ شود. مثلا شما نمی‌توانید یک کاراکتر قد کوتاه را در مقابل مانعی بلند قرار دهید یا رنگ اشیا، موانع و کاراکترها را هم‌رنگ فضای بازی بسازید.
• رابط کاربری: یکی از چیزهایی که بازی را منحصربه‌فرد می‌کند، استفاده از رنگ‌ها، فونت‌ها، آیکون‌ها و شکل‌های متفاوت است. علاوه بر زیبایی بصری شکل‌ها و نوشته‌ها در بازی باید خوانا و قابل درک باشند. مثلا برای نشان دادن مقدار تیر کسی از علامت گل یا رنگ صورتی و قرمز استفاده نمی‌کند! همچنین باید تمام آرت بازی از نظر حجم و اندازه، رنگ و استایل هماهنگ باشد.
• دو بعدی یا سه بعدی بودن: این یکی از تصمیم‌‌هایی است که باید علاوه بر سنجیدن توانایی آرتیست، مکانیک‌های بازی را نیز در نظر گرفت. بازی‌های دو بعدی می‌توانند از دو طریق فریم به فریم و اصطلاحا استخوان محور طراحی شوند. فریم به فریم یعنی شما تمامی حرکات کاراکتر و فضا را قسمت به قسمت نقاشی کنید و در طراحی استخوان محور، شما کاراکتر و فضا را نقاشی کرده و فقط ان را انیمیت می‌کنید.

فتوشاپ و اسکچ دو تا از بهترین نرم‌افزارهایی هستند که می‌توانید با آن‌ها کار کنید. برای آرت سه بعدی می‌توانید از تری‌دی‌مکس، مایا و بلندر (Blender) استفاده کنید.

بخش سوم: کد نویسی

یکی از مهم‌ترین قسمت‌های بازی‌سازی، قسمت فنی و برنامه‌نویسی است. در واقع طراحی‌های شما روی کدها سوار می‌شوند و زیربنای هر بازی از کدها تشکیل شده است. در برنامه‌نویسی بازی اولین قدمی که باید بردارید، انتخاب نوع موتور بازی‌سازی یا محیطی است که شما در آن برنامه‌نویسی می‌کنید. اگر تابه‌حال برنامه‌نویسی نکرده‌اید، از اسم آن نترسید. برنامه‌نویسی کاری است که تنها نیاز به تلاش و تمرین زیاد دارد و یادگیری آن اصلا کار سختی نیست.

باید ابتدا تصمیم بگیرید که می‌خواهید نقش اصلی شما در بازی برنامه‌نویس باشد یا تنها قصد پیاده‌سازی ایده‌‌تان را دارید. اگر می‌خواهید فقط ایده خود را به عنوان یک طراح بازی پیاده کنید، بهتر است برنامه‌نویسی را مکانیک به مکانیک یاد بگیرید. یعنی هر قسمتی را که می‌خواهید پیاده کنید، جستجو کنید و به منبع برنامه آن برسید. البته باز هم باید یک ایده کلی در مورد برنامه‌نویسی داشته باشید تا راحت‌تر بتوانید اطلاعات مورد نظرتان را جستجو کنید.

چند موتور بازی‌سازی که شما برای شروع می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید و راجع به آن‌ها اطلاعات کسب کنید عبارت‌اند از: یونیتی (Unity با زبان  سی‌شارپ و جاوا اسکریپت)، آنریل (Unreal با زبان سی‌پلاس‌پلاس)، پیکسی جی‌اس (Pixi.Js با زبان جاوا اسکریپت) و گیم میکر استودیو (Game maker Studio).

یکی دیگر از مواردی که در برنامه‌نویسی بازی باید به آن توجه کنید، زبان برنامه‌نویسی است. جاوا اسکریپت، سی‌‌پلاس‌پلاس (C++) و سی‌شارپ امروزه بیشترین زبان‌های مورد استفاده در دنیای بازی هستند. انتخاب زبان برنامه نویسی بیشتر به خود فرد و موتوری که برای ساخت بازی انتخاب کرده است، برمی‌گردد.

اگر برنامه‌نویسی بازی را انتخاب کرده‌اید یا برای طراحی بازی به آن نیاز دارید، از شروع آن نترسید. شما بارها در برنامه‌نویسی شکست می‌خورید و با ناکامی روبه‌رو می‌شوید، اما این به این معنی نیست که شما در برنامه‌نویسی بد باشید. برنامه‌نویسی کاری چالش‌آمیز است و قابل درک است که شاید در ابتدا حس خوبی به آن نداشته باشید. اما به‌خودتان ایمان داشته باشید و دست از تلاش نکشید.

بیشتر بخوانید:

• آشنایی با شغل برنامه نویسی بازی
• چطور برای بازی‎های ویدیویی داستان بنویسیم؟
• چگونه یک ایده را تبدیل به بازی کنیم؟

بخش چهارم: صداگذاری و موسیقی بازی

صداگذاری و موسیقی بازی می‌تواند حس و حال بازی را شکل بدهد و در ذهن‌ها ماندگار شود. خود صداگذاری بازی شامل چند بخش موسیقی متن، گویندگی، صداگذاری کاراکترها و صداهای بازی نظیر صدای گرفتن سکه، پرش و افتادن می‌شود. برای انجام هرکدام از آن‌ها بهتر است به‌طور کلی، کار با صداها را بلد باشید و بتوانید آن‌ها را ضبط و ترکیب کنید.

مهم‌ترین اصل در موسیقی بازی این است که صدا و موسیقی با حس و حال بازی و دنیای آن هماهنگ باشد. در تولید صداها می‌توانید از سازهای طبیعی و ضبط صدای خودتان استفاده کنید و و با نرم‌افزارهای آهنگ‌سازی آن‌ها را ترکیب کرده و صدا بسازید.

برای موسیقی متن بازی می‌توانید از نرم‌افزارهای لاجیک پرو (Logic Pro)، ایبلتون لایو (Ableton live)، اف‌ال استودیو (FL Studio)، ریپر (Reaper) یا آداسیتی (Audacity) و برای صداهای بازی از بی‌اف‌اکس‌آر (Bfxr)، چپتون(Chiptone) یا لشی اس‌اف‌میکر(Leshy SFMaker) استفاده کنید. من به شخصه، معمولا برای صداسازی از ایبلتون استفاده کرده‌ام که شاید در ابتدا کار با آن پیچیده به‌نظر برسد اما با تمرین و تلاش در آن موفق خواهید شد.

 همچنین می‌توانید صدا و موسیقی‌ آماده را از سایت‌ و پلتفرم‌های مختلف دانلود کنید و زحمت ساخت آن را به خود ندهید. ساندکلاد (SoundCloud) و بن‌ساند (BenSound) از جمله پلتفرم‌هایی هستند که صداهای رایگان در اختیار شما قرار می‌دهند.

بخش پنجم: بخش تست بازی و آمارگیری

این بخش از ساخت بازی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. شما برای اینکه پیش از انتشار، بازخوردی کلی از بازی خود داشته باشید و بتوانید اشکالات آن را پیدا کنید باید اول آن را تست کنید. افرادی هستند که کارشان تست بازی است و می‌توانید از آن‌ها کمک بگیرید. معمولا اگر فردی از خارج تیم، بازی شما را بازی کند بهتر می‌تواند بازخوردی صحیح به شما ارائه بدهد. چرا که معمولا وقتی در طول ساخت بازی هستید متوجه اشکالات و تجربه‌ای که به پلیر می‌دهید نمی‌شوید.

به‌جز برطرف کردن اشکالات گرافیکی، فنی و طراحی اشکالاتی وجود دارند که غیرمستقیم هستند. مثلا شاید شما از پازلی در بازی استفاده کرده باشید که در طول زمان حسی منفی به پلیر بدهد و تجربه خوبی را برای او نسازد. پس شما نیاز به آمار نیز دارید.

 در بازی‌های آنلاین که برای آنها آپدیت ارائه می‌شود، این کار زیاد پیچیده نیست زیرا می‌توانید بفهمید چند درصد از پلیرها در چه قسمتی از بازی، بازی را ترک می‌کنند یا چه مدت زمانی را با بازی شما صرف می‌کنند و اشکالات آن را در هر نسخه برطرف کنید. اما برای بازی‌های آفلاین، بهترین راه آمارگیری پرسشنامه یا بررسی گزارش و تجربه‌های تسترهای بازی است.

بخش ششم: انتشار و بازار عرضه بازی

این بخش از بازی‌سازی تقریبا کار پر دردسری است. اگر تا اینجای کار آمده‌اید یعنی حالا دیگر مراحل ساخت بازی شما تمام شده و به دنبال ناشری برای بازی خود هستید یا شما می‌خواهید در بخش بازار عرضه بازی فعالیت کنید. نرم‌افزار بازار، گوگل پلی، استیم، اوریجین (Origin)، GOG، itch.io، Game jolt، Armor Games، Github پلتفرم‌هایی هستند که برای انتشار می‌توانید از آن‌ها استفاده کنید. اما اگر می‌خواهید که پلیرها و بازخوردهایی برای بازی خود داشته باشید بهتر است با محیط‌های عرضه بازی آشنا شوید که ما در اینجا چند نمونه از آن‌ها را معرفی می‌کنیم:

• شبکه‌های مجازی: این روزها که شبکه‌های مجازی بخش جدانشدنی زندگی ما شده‌اند، انتشار بازی‌ها کار ساده‌تری است.شما می‌توانید با انتشار بازی حتی روی صفحه شخصی خودتان در توییتر، اینستاگرام  و فیسبوک بازخورد بگیرید. می‌توانید از شبکه‌های دیگری نظیر ردیت (Reddit) نیز استفاده کنید. البته اگر شما بخواهید خودتان آن را به‌تنهایی منتشر کنید باید زمان زیادی صرف یادگیری مهارت‌های مارکتینگ کنید.
• ناشران بازی: افرادی هستند که به‌طور تخصصی در این زمینه فعالیت می‌کنند. اگر بودجه کافی ندارید، می‌توانید آن را به شرکت یا ناشر بدهید تا بازی شما را انتشار دهند و بازاریابی کنند. البته برای این کار لازم است حداقل استاندارهای ساخت بازی را رعایت کرده باشید و بازی شما در سطحی متوسط قرار بگیرد. همچنین شما باید سندهایی را مربوط به انتشار آماده کنید.
• ارتباطات: یکی دیگر از راه‌های انتشار ارتباط با افرادی است که در این زمینه فعالیت می‌کنند. می‌توانید صفحات اجتماعی این افراد را در اینترنت پیدا کنید یا به آن‌ها ایمیل بزنید. برای پیدا کردن ایمیل آن‌ها می‌توانید از لینکدین، توییتر یا گوگل استفاده کنید. همچنین با مطالعه مجله‌ها و اخبار نیز می‌توانید سایت یا ایمیل‌های افراد را پیدا کنید. با شرکت‌ کردن در دورهمی یا کنفرانس‌های مربوط به توسعه، نرم‌افزار یا بازی‌سازی می‌توانید با افراد مختلف ارتباط گرفته و در ساخت و انتشار بازی خود از آن‌ها کمک بگیرید.
• گیم‌جم‌ها، کنفرانس و فستیوال‌ها: می‌توانید بازی‌های خود را در فستیوال‌های اینترنتی شرکت دهید یا در گیم‌جم حضور یابید و بازی بسازید. خیلی از بازی‌های بزرگ امروز، بازی‌هایی بوده‌اند که در گیم‌جم ساخته شده‌اند یا برای یک فستیوال بوده‌اند.
• یوتیوبرها و استریمرها: شاید ایده عجیبی به‌نظر برسد اما امروزه خیلی از بازی‌سازها برای بازاریابی و تبلیغ بازی خودشان از یوتیوبرها و استریمرها کمک می‌گیرند. برای ارتباط گرفتن با آن‌ها می‌توانید به آن‌ها ایمیل بزنید یا در فضاهای مجازی بازی خود را به آن‌ها نمایش دهید.

در نهایت، باید بدانید که بازی‌سازی کار آسانی نیست. هیچ کد تقلبی برای ساخت بازی وجود ندارد و برای موفقیت چیزی به‌جز تلاش و کوشش زیاد نیست. شما ممکن است بارها زمین بخورید و روزهای سختی را بگذرانید، شب‌های زیادی بیدار بمانید و عصبانی و ناراحت باشید، اما ناامید نشوید و برایش تلاش کنید. هیچ‌چیز لذت‌بخش‌تر از شوقی نیست که پس از دیدن بازیتان روی صفحه پیدا می‌کنید.