نگاهی به سریال دیرین دیرین – گام بزرگی برای سیتکام انیمیشنی ایرانی

پیش تولید انیمیشن «دیرین دیرین» از سال ۹۲ آغاز و به صورت روزانه از ابتدای سال ۹۴ پخش شد. تا به امروز چند هزار قسمت از دیرین دیرین پخش شده و کمتر کسی است که صدای آهنگ طبل و دیرین دیرین گفتن‌های دوبلور اصلی مجموعه را لااقل یک بار نشنیده باشد. این سری حالا بعد از سالها گشت و گذار در گوشی‌های موبایل و پلتفرم‌های مختلف اجتماعی، تبدیل به یک سریال تلویزیونی مستقل شده که هر هفته، شنبه‌ها و یکشنبه‌ها از فیلیمو پخش می‌شود و مدت زمانی ۲۰ تا ۲۵ دقیقه‌ای دارد و ربطی به کارهای کوتاه این مجموعه ندارد.

اتفاقی که برای مجموعه دیرین دیرین افتاده با سرمایه‌گذاری فیلیمو صورت گرفته و استودیو نسل اندیشه سبز نما هم مانند سابق وظیفه ساخت این مجموعه را بر عهده دارد. ساترا هم مجوز پخش این سریال را داده و حالا پس از مدتها که دیرین دیرین دیگر رنگ تلویزیون ملی را نمی‌بیند، در بستر دیگری پخش می‌شود تا مخاطبینش با دیدن آن بخندند و به دنیای دیوانه وار این انیمیشن سر بزنند.

انیمیشن در ایران هنوز به جایگاهی که باید نرسیده و اکوسیستمی هم که در آن وجود دارد نتوانسته آنطور که باید پا بگیرد. این یک واقعیت است و هر چقدر هم فعالین انیمیشن ایران بخواهند آن را کتمان کنند، نمی‌توان از حقیقت دور شد. در اینکه انیمیشن‌های ایرانی خوب و درخور توجهی در طول این سالهای متمادی ساخته شده و بیشتر آن نیز از بخش خصوصی نشات گرفته، شکی نیست ولی عمده این آثار در زمینه کارهای کوتاه هستند که توسط مخاطبین عام دیده نمی‌شود. عناوین بلند سینمایی انیمیشن نیز جز مواردی انگشت شمار، نتوانستند موفق ظاهر شوند.

حتی کاری مثل «آخرین داستان» که بودجه هنگفتی برایش در نظر گرفته شد، آنچنان که پیش بینی می‌شد در ایران دیده نشد و شاید این استقبال برای گام‌های اول مناسب باشد ولی واقعیت اینجاست که عمده ایرانیان هنوز چندان به انیمیشن ایرانی اعتماد ندارند و ترجیح می‌دهند آثار روز دنیا را دنبال کنند تا آثار ایرانی.

بحث اما در مورد انیمیشن‌های کوتاه بامزه که در فضای مجازی پخش می‌شود کاملا متفاوت است. اینستاگرام بستری بسیار قدرتمند برای پخش اینگونه آثار شده و پیش از آن نیز در فیسبوک شاهد پخش این نوع انیمیشن‌ها بودیم. نمونه موفق آن سوریلند است که کلا توسط یک نفر خلق شده و راهش را ادامه می‌دهد و بدون بهره‌گیری از تکنیک‌های قدرتمند انیمیشنی، توانسته صدها هزار (یا شاید هم بتوان گفت میلیونها) مخاطب جذب کند.

از آنسو انیمیشن‌های سریالی که از صدا و سیما پخش می‌شدند نیز روز به روز کمرنگ‌تر شده و با کاهش فعالیت گروه‌هایی مانند آموزش و پرورش فکری و صبا، رنگ اینگونه آثار بسیار محو شد. در این بین اثری مانند شکرستان توانست تا حد زیادی جای همه آثار سریالی جبران کند و بین مردم محبوب شود.

دیرین دیرین نیز با نقب زدن به گذشته و بهره‌گیری از تکنیک‌های انیمشینی خاص و ارائه محتوا در یک یا چند دقیقه، برای مخاطبین عجول و پست مدرن امروزی توانست محتوایی بامزه تولید کند که ابتدا در صدا و سیما رویت شد و سپس در گوشی‌های همراه و در شبکه‌های اجتماعی دنبال شد.

پخش نشدن دیرین دیرین از صدا و سیما مانع از پیشرفت و رشد آن نشد و شاید بتوان ادعا کرد که رخدادی بالعکس کاملا رخ داد. دیرین دیرین به دور از چارچوب‌های سختگیرانه صدا و سیما توانست شوخی‌های بیشتری در کارهایش جاری بسازد و انتقادات تند و تیزتری را روانه مسئولان کند.

در واقع تبدیل شدن دیرین دیرین به یک «وب سری» در زمان مناسبی صورت گرفت و این مجموعه توانست در بزنگاه اوج این گونه آثار، خودنمایی کند و تیم خلاقش نیز کارشان را درست پیش ببرند. اولین سری این انیمیشن‌ها زمانی ساخته شد که اینترنت تقریباً فراگیر شده و فضا از مونوپل تلویزیون خارج شده بود. این عامل به اضافه به‌روز شدن گوشی تلفن‌های همراه که با اضافه شدن نسل جدید اینترنت پرسرعت همراه بود، باعث شد دسترسی به مخاطب این‌گونه انیمیشن‌ها آسان‌تر از قبل شود. مخاطبانی که ناگهان با تولیدات و فضایی به مراتب بازتر از محصولات تلویزیونی و دولتی مواجه شدند.

در دنیا، سریال‌های انیمیشنی زیادی وجود دارد که مانند دیرین دیرین سالیان سال است مهمان تماشاگرانشان هستند و نمونه بارز آنها که زبانزد خاص و عام است هم به سیمپسون‌ها برمی‌گردد که بیست و اندی سال در حال پخش است. سریالهای انیمیشنی دیگری نیز در شبکه‌های گوناگون وجود دارند که به اصطلاح نوعی سیت‌کام انیمیشنی حساب می‌شوند (سیت‌کام به سریالهای کمدی گفته می‌شود که معمولا بیست دقیقه زمان دارند و و کاراکترها در لوکیشن‌های روزمره زندگی مردم وقت می‌گذرانند و اتفاقات بامزه‌ای برایشان رخ می‌دهد).

شاید بتوان آثار مهران مدیری را نوعی از سیت‌کام دانست (سیت کام بومی؟ سیت کام ایرانی؟ نمی‌دانم ولی نزدیک‌ترین حالت یک سریال به سیت‌کام‌های خارجی در گروی سریالهای مدیری است). اما در زمینه سریالهای انیمیشنی اینچنینی چه؟ ما رسما در ایران چنین چیزی نداشتیم و نداریم؛ البته شاید بهتر باشد دیگر از لفظ نداریم استفاده نکنیم چرا که حالا دیرین دیرین آمده این خلا را پر کند.

دیرین دیرین جدید که از فیلیمو پخش می‌شود، با اینکه در حال حاضر تنها دو قسمتش مهمان این پلتفرم VOD شده ولی نشان می‌دهد که دقیقا یک سیت‌کام انیمیشنی است و تیم حاذق پشت آن توانستند این خلا را به خوبی پر کنند. سریال چند شخصیت اصلی دارد که در کمدی موقعیت‌های گوناگون قرار می‌گیرند و درست مانند تمام سریالهای بین‌المللی این ژانر، اتفاقاتی که برای این کاراکترها رخ می‌دهد الزاما مانند یک سریال دنباله‌دار در قسمت‌های دیگر نیز تبلور پیدا نمی‌کند و داستان و وقایع پیرامون آن در همان قسمت تمام می‌شود. (باید بدانید شخصیت کنی در ساوت پارک و در فصول اولیه این سریال،معمولا در هر قسمت کشته می‌شد!)

حضور آیدین سیارسریع در مجموعه جدید فیلیمو یک برگ برنده است چرا که دیرین دیرین برای تبدیل شدن به یک سریال اپیزودیک طولانی نیازمند فیلمنامه نویس جدیدی بود که در زمینه کمدی هم حاذق باشد و جنس مخاطب امروزی را کاملا بشناسد. سیارسریع این ویژگی‌ها را داراست و از همان زمانی که در روزنامه قانون می‌نوشت نشان داد که با معضلات اجتماعی و فرهنگی جامعه آشناست و می‌تواند با آنها شوخی‌هایی کند که در در لبه خط قرمز حرکت کنند.

شوخی‌های مجموعه دیرین دیرین الزاما پاستوریزه به تمام معنا نیستند و همانطور که گفته شد گاهی روی لبه خط قرمز حرکت می‌کنند و این موضوع باعث شده که طنز دیرین دیرین برای بزرگسالان بیشتر از پیش به چشم بیاید و آن را بیشتر به سیت‌کام‌های انیمیشنی رایج دنیا نزدیک کند که اساسا مخاطبشان، مخاطب بزرگسال است و نه کودکان.

«محمدرضا علیمردانی» نیز مانند ست مک فارلین هالیوود که خودش صداپیشگی چندین شخصیت را در انیمیشن‌هایش انجام می‌دهد، وظیفه صداپیشگی کلیه کاراکترهای دیرین دیرین را عهده‌دار است و انصافا این کار را از نمونه‌های هالیوودی و وطنی هم بهتر انجام می‌دهد و رسما یک اعجوبه به تمام معناست. او به تنهایی برگ برنده دیرین دیرین است و لحن و طرز بیانش می‌تواند گاهی شوخی‌های نه چندان بامزه را خیلی بامزه‌تر بسازد.

دیرین دیرین نقش بسزایی در ارتقای فرهنگ داشته و تا به امروز در اکثر کلیپ‌های خود (جدا از آثار تبلیغاتی‌اش که متاسفانه بسیار هم زیاد شدند) به مفاهیم اینچینی زیادی پرداخته است. به نظر می‌رسد در مجموعه انیمیشنی دیرین دیرین نیز با چنین رویکردی روبرو خواهیم بود و بخصوص قسمت دوم ثابت کرد که سازندگان از این مقاصد خود غافل نشدند و احتمالا در آینده این سریال ۵۰ قسمتی، بیشتر به مفاهیم اجتماعی و فرهنگی اشاره شود.

دیرین دیرین همیشه نیم‌نگاهی به سیاست هم داشته و با وجود برخی محدودیت‌ها و سختگیری‌ها همواره بعضی قسمت‌ها را حول محور سیاست عرضه کرده و باید دید که آیا در این مجموعه جدید هم، موضوعات سیاسی به صورت پررنگ ظاهر می‌شوند یا خیر. از سیارسریع که بعید است سرکی به این مسائل نکشد و احتمالا ته مایه موضوعات سیاسی نیز در بطن برخی اپیزودهای آینده این مجموعه تبلور خواهد پیدا کرد.

دیرین دیرین آمده تا یک خلا را در بازار انیمیشن کشور پر کند و ثابت کرد که می‌توان از یک استارتاپ انیمشینی و با یک گروه کوچک و پلتفرمی مانند اینستاگرام و دیگر شبکه‌های اجتماعی هم به اینجا رسید. این نویدبخش گامهایی بزرگ در آینده انیمیشن سازان کشور است و همراهی فیلیمو با گروه‌های مختلف انیمیشن سازی نیز یک موضوع مسرت بخش به حساب می‌آید که امید می‌رود روز به روز بیشتر هم بشود.

در دنیای امروزی می‌توان با پخش کارهای خود در شبکه‌های اجتماعی و مطرح شدن و محبوب شدن بین هواداران، راه خود را به پلتفرم‌های جدی‌تر باز کرد. این اتفاق در خارج از مرزهای ایران بارها و بارها رخ داده و گروه‌هایی مانند کیک‌استارتر هم پر از این پروژه‌هاست که با کمک هواداران پا می‌گیرند. شتر بخت و اقبال اما با قدرت بسیار درب منزل دیرین دیرینی‌ها نشسته و حالا آنها از نظر برخی از کارشناسان، رسما اولین سیت‌کام انیمیشنی تاریخ ایران به حساب می‌آیند.

باید گفت شعار تبلیغاتی این سریال «احمقانه‌ترین سریال تاریخ ایران» است و این شعار را می‌توان «جاه‌طلبانه‌ترین سریال تاریخ انیمیشنی ایران» هم نامید و آن را یک واقعیت محض قلمداد کرد. همانطور که پیش‌تر گفته شد صداپیشگی تمامی شخصیت‌ها و کاراکترهای این انیمیشن را محمدرضا علیمردانی برعهده دارد. همچنین آیدین سیار سریع یکی از نویسندگان و سلمان طاهری کارگردان هنری این سریال هستند و هر هفته، شنبه‌ها و یکشنبه‌ها از فیلیمو پخش می‌شود.