به بهانه درگذشت «چنگیز جلیلوند» – نیم نگاهی به زندگی «حنجره طلایی»

عصر مورخ 1399/9/2 جامعه هنری ایران با خبری تکان دهنده روبرو شد. این اولین‌بار نیست که بیماری کویید19 باعث از دست رفتن یکی از پیشکسوت‌های عرصه هنر ایران می‌شود؛ اما گویی خبر مرگ آقا جلیلوند قلب تمامی مارا به گونه‌ای دیگر خراشید. مبالغه نیست اگربگوییم تک تک ایرانیان از هر نسلی با صدا چنگیز جلیلوند خاطره داشتند. از صدا گذاری‌های او به‌جا بهروز وثوقی گرفته تا مارلون براندو و پل نیومن و در نهایت در نقش‌های جدیدتری چون رابرت دوانی جونیور (آیرون من). می‌توان ادعا کرد حداقل سه نسل از مخاطبین ایرانی با صدا او خاطره دارند. در ادامه برای نیم نگاهی به زندگی چنگیز جلیلوند با ویجیاتو همراه باشید.

• 

بچه پایین شهر

چنگیز جلیلوند متولد 1319 در شیراز است. اما تنها سه سال داشت که به همراه خانواده‌اش به تهران نقل مکان کرد. خود او در این باره می‌گوید:"من بچه جنوب شهر تهران و محله گاردماشین دودی هستم. تمام محله‌ها جنوب شهر تهران را به خوبی می‌شناسم و در آن بزرگ شده‌ام. و به آنهاعشق می‌ورزم."

شروع فعالیت‌ها هنری و خروج از ایران

چنگیز جلیلوند فعالیت هنری خود را در 17 سالگی و به همراه ابولحسن تهامی آغاز کرد. چنگیز جلیلوند با اینکه بیش از هشتاد سال از عمرش می‌گذشت با این‌حال هیچ‌گاه نه تنها بازنشسته بلکه حتی به کم‌کاری کهن‌سالی نیز مبتلا نشد. قرار بود او در فیلم درحال تولید سلمان فارسی به ایفای نقش اسقف بپردازد که مجالش را نیافت.

همین ویژگی به نوعی بیانگر شخصیت او بود. غرور و تعصبی بر خود که کردار پهلوان منشی را به او می‌بخشید. قبل از انقلاب اسلامی فعالیت‌ها او عمدتا به صداگذاری به جا بازیگران نامدار ایرانی مربوط می‌شد. او هیچوقت از این ابایی نداشت که که بگوید در این زمان او از بالا‌ترین دستمزد ممکنه برخوردار بوده است. با این وجود با وقوع انقلاب و با توجه به اینکه اکثر بازیگرانی که او به طور ثابت به جا آنان سخان می‌گفت ممنوع‌الکار شدند. او نیز از ایران به ایالات‌متحده مهاجرت کرد.

بازگشت به ایران و ادامه فعالیت‌ها

در سال 1377 و همزمان با بازگشت بسیاری چنگیز جلیلوند نیز به ایران بازگشت و فعالیت‌ها خود را چه با استودیو‌ها خصوصی و چه با صدا و سیما از سرگرفت. صدا و مهارت او به گونه‌ای بود که می‌توانست همزمان قهرمان حوس‌بازی مانند تونی‌استارک و اسطوره تاریخی‌ای مانند امیلیانو زاپاتا را دوباره متولد کند. همین امر او را به یکی از برترین شخصیت‌ها نه تنها هنر دوبله بلکه حتی صنعت سرگرمی ایران بدل کند. خود او هم با این امر تعارفی نداشت. او می‌دانست که یکی از بهترین‌هاست و این امر چه در شیطنت‌هایش که به زودی به آن‌ها می‌پردازیم و چه در حرف‌هایش کاملا مشخص است.

فعالیت در تلویزیون

اما کاش این غرور روی حرفه بازیگری او نیز تاثیر می‌گذاشت و او را از بازی در سریال‌هایی که واقعا نمی‌توان صفت مثبتی به آنها نسبت داد باز می‌داشت. با اینکه هنر بازیگری خود چنگیز جلیلوند در سطح قابل قبولی قرار داشت اما آثاری که او معمولا در آنها ظاهر می‌شد در خور کارنامه او نبودند. با این حال این اشتباهات چیزی از کاریزمای او کم نکرد. آنچه که ما از جلیلوند دیدیم، در قبل و بعد از بازگشتش به ایران، کاملا متفاوت بود. شاید نتوان فعالیت‌های دهه هشتاد او را با فعالیت‌های قدیمی‌ترش مقایسه کرد. صدای چنگیز جلیلوند را روی بهروز وثوقی نمی‌توان حتی با صداگذاری‌اش روی جانی‌دپ در جنایات گریندل‌وال در یک قیاس قرار داد. اما بازهم تمامی ما قبول داریم که برای ما ایرانیان نمی‌توان مرد آهنی را بدون صدای چنگیز جلیلوند تصور کرد.

فیلم «انتقام جویان: پایان بازی» خداحافظی با خیلی‌ها بود. خداحافظی با بسیاری از قهرمانان، خداحافظی با رابرت دوانی جونیور و کریس ایوانز (بازیگران نقش‌ها مرد آهنی و کاپیتان آمریکا) با نقش‌های محبوبشان. خداحاظی با حماسه‌ای که سیزده سال به تماشایش نشستیم و خداحافظی با استن‌لی بی‌بدیل که به تازگی دومین سالگردش نیز گذشت. اما تا به این لحظه کسی فکرش را هم نمی‌کرد که خداحافظی با چنگیز جلیلوند و آخرین هنرنمایی او هم در این اثر باشد.

مردی خوش‌مشرب و به دور از خجالت

شاید برخی از مردم از اینکه مردی با سابقه و سن چنگیز جلیلوند در مجالس مختلف لبش را کج کند و شروع به تکرار دیالوگ‌ها فیلم ‌ها قدیمی کند یا تیکه کلام‌ها به اصطلاح لوتی‌گرایانه را تکرار کند خوششان نیاید. یا شاید اکثر سلبریتی‌ها این روزه حتی جرئت آوردن نام بازیگران کهنه‌کار و قبل از انقلابی را نداشته باشند. چه‌برسد که در برنامه زنده و صدا سیما شعری از آن‌را بخوانند و مجری را تا پای سکته ببرند!

اما برای چنگیز جلیلوند این‌گونه نبود. او می‌دانست چه کسی است و می‌دانست کاری که می‌خواهد بکند چیست، خوشحال کردن مخاطب! سرانجام در دو آبان 1399 این صدای تکرار نشدنی هم به چهل و پنج هزار (تا این لحظه) قربانی رسمی ویروس کووید19 پیوست.

چنگیز جلیلوند به صدا پیشگی بیش از هشتاد بازیگر مطرح سینما ایران و جهان پرداخته که معرفی تمام آن‌ها از مجال این مطلب خارج است. اما تنها با جستجویی ساده در ویکی‌پدیا می‌توان به اسامی تمام آنها دسترسی پیدا کرد.

در نهایت باید گفت برای ما دوست‌داران صنعت سینما و دوبله ایران اتفاقی که فکرش را هم نمی‌کردیم افتاد. روحش شاد و هنرش جاودان.