نگاهی به مستند My Octopus Teacher – نامه‌ای عاشقانه به دامان طبیعت

فیلم «My Octopus Teacher» در 93اُمین دوره مراسم آکادمی اسکار، موفق به دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم مستند شد. این فیلم که بیش از 20 جایزه بین المللی از جمله بهترین مستند جوایز فیلم آکادمی بریتانیا (BAFTA) و جوایز صنفی تهیه کنندگان آمریکا را از آن خود کرده است؛ اثری پیرامون حیات وحش و طبیعت است. جالب است بدانید: از سال 2010 که «The Cove» به عنوان یک مستند با رویکرد طبیعت و حیات وحش این جایزه را به خانه برده بود، دیگر فیلمی با این رویکرد موفق به کسب این جایزه نشده است. اما، حالا با گذشت ده سال مستند «معلم اختاپوس من» توانسته با رویکردی مشابه این جایزه را دریافت کند. در ادامه با نگاهی به مستند My Octopus Teacher همراه ویجیاتو باشید.

این فیلم مستند با سوژه قرار دادن رابطه غیر متعارف یک انسان و یک اختاپوس، از مخاطب خود می‌پرسد: چگونه انسان‌ها می‌توانند بر ارگانیسم‌ها و اکوسیستم‌ هایی که به سختی می‌شناسند قدرت تقابل یا مواجه داشته باشند؟! از بسیاری جهات، این اثر مستند واقعاً یک داستان شخصی کوچک است که در جنگل‌های دریایی در انتهای قاره آفریقا جریان دارد، اما در یک سطح جهانی‌تر، این فیلم امیدوار است که بتواند نگاهی اجمالی به نوع دیگری از رابطه بین انسان‌ها و جهان طبیعی داشته باشد. در واقع این اثر به جهانیان نشان می‌دهد که ما بر روی گنجینه‌ای از تنوع زیستی نشسته‌ایم که کاملاً شایسته حفاظت است.

به طور کلی مستند «My Octopus Teacher» از تصاویر نگران کننده تخریب اقیانوس یا موجوداتش استفاده نمی‌کند، اما مخاطب را به آرامی نسبت به دنیای جادویی و متنوع زیستی جنگلِ رنگارنگ دریای بزرگ آفریقا آشنا می‌کند؛ جایی که در آن کریگ فاستر (مستندساز و طبیعت شناس) به عنوان ردیاب زیر آب هنگام غواصی در آب‌های کم عمق نزدیک خانه‌اش، با یک اختاپوس معمولی رابطه عمیقی برقرار می‌کند. فرضیه داستانی «My Octopus Teacher» نزدیک به مواد تشکیل دهنده هر یک از داستان‌های عاشقانه نامتعارف سینمایی است: یک برخورد تصادفی، یک مرد شکنجه شده از سختی روزگار و احساس شدید اشتیاق برای برانگیختن یک رویای جدید و یک اختاپوس کنجکاو برای ایجاد یک رابطه…!

چنین داستان سرایی معمولاً نمایانگر اکثر کمدی‌های عاشقانه این روز‌ها سینما است؛ اما اینجا حرف از یک انسان و یک موجود غیر اجتماعی است. ارتباطی که در غیر ممکن ترین شرایط بین دو روح متفاوت ایجاد شده و البته یک روح شکسته را نیز از غرق شدن نجات می‌دهد. در واقع روح منجی گونه یک موجود در این داستان، به عنوان قایق نجات یک انسان عمل می‌کند؛ و او را به یک مرد بهتر نیز تبدیل می‌کند؛ تنها تفاوت این داستان عاشقانه با آثار هالیوودی این است که منجی در اینجا یک اختاپوس کوچکِ دیوانه‌وار است.

به شکل ساده این اثر مستند چنین واقعیتی را نشان می‌دهد که یک هشت پا وحشی (که یک نرم تن است یا در اصل یک حلزون بدون پوسته است) بسیار باورنکردنی باهوش است، و همچنین با کمی آرامش و اعتماد، یک آغوش خوب برای انسان‌ها می‌گشاید. این مفهوم خیلی سریع باعث تعجب شما می‌شود؛ و این سوال را به ذهن مخاطب متبادر می‌کند که آیا واقعاً بسیاری از حیوانات روح انسانی تجسم یافته در کالبد دیگری از بشر هستند یا نه؟! این اطلاعات نتایج کار فردی است که ساعت‌های بی شماری را در آب‌های جزر و مدی مجاور خانه‌اش گذرانده و با غواصی در جنگل‌های کم عمق جلبک دریایی که محل استقرار مجموعه وسیعی از گیاهان و جانوران دریایی است، آن‌ها را به دست آورده است.

جالب است بدانید به گفته سازندگان این فیلم، «My Octopus Teacher» اولین مستندی است که تقریباً کل عمر یک حیوان منزوی اقیانوس نشین را روایت می‌کند و با این کار، بهبود روابط شخصی و اجتماعی داستان نویس کار (به دلیل آن حیوان) را نیز توصیف می‌کند و همچنین رفتارهایی از حیوانات را نشان می‌دهد که قبلاً حتی برای زیست شناسان دریایی نیز ناشناخته بوده است. بنابراین، می‌توان گفت: ساختن این مستند به عنوان یک داستان عاشقانه، تفسیری است که اساساً می‌تواند یک دستاورد در داستان نویسی دریایی خطاب شود.

در میان تمام نکات شاخص این اثر شاید مهم‌ترین عنصر، وجود یک تجربه حسی بصری در این کار است که هیچ یک از ما تا کنون آن را تجربه نکرده‌ایم. مستندی که به نوعی رعد و برق را در بطری حبس می‌کند، و با نمایش یک منظره فوق العاده از عجایب دست نخورده طبیعت و همچنین گسترش محدودیت‌های شرایط انسانی که قبلاً دیده نشده است، داستان خود را به سمت غیر ممکن‌ها، ممکن می‌کند. در طول مدت زمان 85 دقیقه طول فیلم، رنگ‌های شورانگیز و مسحورکننده صفحه را پر می‌کنند؛ آن هم در حالی که فاستر بدون لباس غواصی یا مخزن اکسیژن شنا می‌کند تا بتواند مانع بین حیوان و خودش را از بین ببرد.

فاستر از اعماق دریا و از پهنای اقیانوس به بهترین روش برای توسعه یک رابطه عجیب با اختاپوس مورد نظرش استفاده می‌کند. بنابراین این فیلم در تمام ابعادش آموزنده و جذاب است؛ برای مثال ما با تماشای این مستند می‌فهمیم نرم تنان زمانی که تغییر شکل می‌دهند، قسمت عمده‌ای از مغز خود را نیز در آغوش‌شان حمل می‌کنند و شب‌ها فعالیت بیشتری دارند؛ اما فراتر از این موارد، روایت صمیمانه فاستر به بیننده این امکان را می‌دهد که اختاپوس داستان را به عنوان یک موجود کاملاً دارای هوش و منطق درک کند. در واقع این موجود به معنی واقعی کلمه قهرمان این اثر مستند است.

شباهت زیادی بین هشت پا این مستند و «E.T» اسپیلبرگ وجود دارد، زیرا هر دو قهوه‌ای و کمی اهلی هستند. اما کشفیات و شگفتی‌ها پیرامون این موجود فراوان است، مانند بی شماری از اشکال و رنگ‌هایی که این اختاپوس می‌تواند برای استتار به آن تبدیل شود. این موجود می‌تواند گلدسته‌های کوچک، مانند شاخ را در بالای چشم خود تولید کند، و همچنین پاهای خود را چون چرخ و فلک کوچک زینتی به دور خودش بچرخاند.

ما همچنین در این اثر می‌بینیم که فاستر توانایی استراتژی و تفکر اختاپوس هنگام شکار غذا را تحسین می‌کند، و وقتی کوسه به او حمله می‌کند و بازوی او را جدا می‌کند، فاستر نیز احساساتش نامتعادل می‌شود و هنگامی که اختاپوس موفق می‌شود کوسه دیگری را فریب دهد، عملا او را تشویق می‌کند. این کُنش‌ها و واکنش‌های متقابل، این دو موجود متفاوت را چون دو شخصیت سینمایی دارای ابعاد احساسی خاص معرفی می‌کند.

همچنین لازم به ذکر است که سکانس هیجانی مستند که در‌ آن نحوه فرار اختاپوس از چنگ کوسه به نمایش گذاشته می‌شود، به راحتی با آثار فنی سینمای داستانی از منظر التهاب و تنش برابری می‌کند. این سکانس مانند یک دنباله تعقیب و گریز در یک فیلم هیجان انگیز فیلمبرداری، تدوین و کارگردانی شده است. دوربین از لحظه‌ای که کوسه سعی می‌کند اختاپوس را شکار کند تا فرار جسورانه اختاپوس، با خلق تنش لحظه‌ به لحظه بیننده را از دیدن عامل هیجان سرشار و سرخوش می‌کند.

در نتیجه با این اوصاف می‌توان گفت: مستند «My Octopus Teacher» یادآوری این است که چقدر مسخره است که انسان در مورد مفاهیم زندگی در مریخ دست و پا می‌زند؛ آن هم وقتی که ما در مورد معجزات زندگی، درست در زیر بینی خود اطلاعات کمی داریم. بنابراین تنها می‌توان گفت زمانی که معلم اختاپوس من از یک مستند حیات وحش به یک عاشقانه غیرممکن تبدیل می‌شود، اینجاست که این اثر مصداق بارز یک نامه‌ عاشقانه به دامان طبیعت می‌شود. بنابراین بردن جایزه بهترین مستند بلند از اکادمی اسکار برای این اثر جای تعجب ندارد؛ زیرا این انتخاب با توجه به محتوای اثر؛ یک انتخاب درست و منطقی به نظر می‌رسد.

نقد فیلم‌های نامزد اسکار ۲۰۲۱ را در ویجیاتو بخوانید:

• نقد فیلم The Trial of the Chicago 7‎ – افتتاح آثار اسکار پسند با نمایش فیلم جدید نتفلیکس
• نقد فیلم Judas and the Black Messiah – ضِد پلیس‌ترین درام سالیان اخیر
• نقد فیلم Sound of Metal – نوازنده‌ای که باید از سکوت لذت ببرد
• نقد فیلم Promising Young Woman – انتقامی با طعم آب نبات
• نقد فیلم Better Days – یک ملودرام جنایی عالی از سینمای چین
• نقد فیلم News Of The World – در جاده سینمای وسترن
• نقد فیلم The Father – درامی دلخراش پیرامون زوال عقل
• نقد فیلم The White Tiger – او را زاغه نشین صدا نکنید
• نقد فیلم Nomadland – کشور زرق و برق دار آواره‌ها
• نقد فیلم Mank – دوران نچندان طلایی
• نقد فیلم Minari – بذرهای امید