همه چیز درباره جمشید؛ اولین پادشاه جهان اساطیر ایرانی

ایزدی از جنس گیاه

هوم یا هئومه (Haoma) گیاهی مقدس در اساطیر ایران باستان است که از دو نمود آسمانی و زمینی برخوردار است. هوم آسمانی، پسر اهورامزداست که تجلی مادی آن گیاهی درمان‌گر است که با دیوهای اهریمنی مانند بیماری، مبارزه می‌کند. فشردن هوم طبق مراسمی مخصوص در اساطیر ایرانی نوعی آیین قربانی کردن برای ایزدان بدون نیاز به ریختن خون محسوب می‌شود.

هوم در دنیای معنوی یکی از ایزدان و در دنیای مادی یک گیاه درمان‌گر است. فشردن این گیاه (کوبیدن در هاون برای به دست آوردن شیره گیاه) نوعی قربانی غیرخونین محسوب می‌شود و قربانی شدن او موجب شکست شر می‌گردد. هوم ایزدی است که در مراسم قربانی کردن برای خودش، قربانی می‌شود تا مردم به زندگی برسند.

در روایتی هم هوم در حقیقت ایزدی در حال مرگ است که برای قدرت یافتن یا به دنیا آمدن ایزدی دیگر قربانی می‌شود که در هر دو حالت، کسانی که موفق به فشردن هوم می‌شوند عصاره آن را به سلامتی زندگی بی‌پایان و رستاخیز می‌نوشند.

---

جانشین تهمورث

پدر جمشید در متون پهلوی، ویوَنگهان (Vivanohân) معرفی شده است که در اساطیر ایرانی، موفق می‌شود گیاه هوم را فشرده و در پاداش، پسری به او بخشیده‌ می‌شود که درخشان، خوب، مهربان و دانا بود. طبق اساطیر ایرانی جمشید نگاهی هم‌چون خورشید دارد و در زمان پادشاهی او انسان‌ها و جانوران نمی‌مردند، گیاهان و رودها خشک نمی‌شدند و هیچ اثری از سرما، گرما، پیری، مرگ و حسادت که همگی از آفریده‌های دیوهای اهریمن بودند، وجود نداشت.

نام جمشید هم در اوستا و هم در شاهنامه ذکر شده است. این نام از دو جزء تشکیل شده: “جم” به معنای همزاد یا پادشاهی بزرگ، و “شید” به معنی درخشان (هم‌چون خور+شید)، که جمشید یعنی پادشاهی درخشان و نورانی.

---

---

حلقه زرین و شمشیر طلانشان

طبق اساطیر ایرانی جمشید به قدری شخصیتی محبوب و محترم دارد که اهورامزدا به او پیشنهاد می‌کند که دین مزدیسنایی (دین پرستش اهورامزدا) را در زمین و در میان انسان‌ها رواج دهد، اما جمشید از انجام چنین کاری اظهار ناتوانی کرده و آن را نمی‌پذیرد اما به اهورامزدا قول می‌دهد که گیتی ساخت او را رشد و گسترش داده، سرسبز کرده و از آن نگهبانی کند.

اهورامزدا با پذیرفتن پیشنهاد جمشید وظیفه مدنظرش را به زرتشت سپرده و برای اینکه به جمشید در محقق کردن قول‌هایش کمک برساند، حلقه‌ای زرین و شمشیر (در برخی روایات تازیانه‌ایی) طلایی به او می‌دهد که نشان پادشاهی او بر جهان شده و به این ترتیب اون بر سراسر گیتی سروری می‌یابد.

(طبق همین روایت، فردوسی در شاهنامه پادشاهان را “خداوند شمشیر و گاه و نگین” می‌نامد. نگین همان حلقه‌ی انگشتری است که اهورامزدا به جمشید می‌دهد تا به پاشاهی برسد و مهر شاهی در نگین این انگشتر کنده می‌شود).

---

پادشاهی جمشید

همان‌طور که گفتیم در پادشاهی جمشید آرامش و نعمت فراوان وجود داشت. نه باد گرمی می‌وزید و نه باد سردی، نه مرگ بود و نه دردی. کسی پیر و فرتوت نمی‌شد و پدر و فرزند هر دو چون جوانی پانزده ساله به نظر می‌رسیدند. (!)

در دوران پادشاهی جمشید، همان‌گونه که به اورمزد قول داده بود، جهان آباد و سرشار از سعادت شده، مردم و حیوانات در شادی در کنار هم زندگی می‌کنند و شعله‌های سرخ آتش سراسر گیتی را فرامی‌گیرد. این دوران طبق تلاش جمشید و یاری اهورامزدا، در سه نوبت سی‌صدساله (در مجموع نهصدسال) به طول کشیده و در این دوران جمعیت و قلمرو مردم فناناپذیر هر روز گسترده‌تر می‌گردد.

پنجاه سال اول

همان‌طور که در مقاله اساطیر پنج‌شنبه گذشته بررسی کردیم هوشنگ شاه که پدربزرگ جمشید محسوب می‌شود موفق شد در اثر برخورد دو سنگ جرقه‌های آتش را کشف کند، یکی از مهم‌ترین دست‌آوردهای جمشید در اولین روزهای پادشاهیش این بود که توانست با استفاده از آتشی که پدربزرگش کشف کرده بود، سنگ آهن را به آهن تبدیل کرده و از آن سلاح جنگی بسازد.

پنجاه سال دوم

پنجاه سال دوم پادشاهی جمشید، صرف عملیات ریسندگی و بافندگی جامه‌های مختلف با پنبه، پشم، ابریشم و غیره می‌شود که با افزایش جمعیت دام‌ها و برقراری ارتباط با انسان‌ها از محصولات دام‌ها تهیه می‌شود. این جامه‌ها در پنجاه سال سوم پادشاهی جمشید به شکل مشخصی به درد می‌خورند.

پنجاه سال سوم

طبق روایت شاهنامه جمشید در پنجاه سال سوم حکومت خود، مردم را به چند گروه تقسیم می‌کند: گروه اول “کاتوزیان” یعنی روحانیون؛ جمشید آنها را به شکاف‌های میان کوه‌ها و غارها جهت پرستش خداوند می‌فرستد.

گروه دوم “نیساریان” یا “ارتشتاریان” هستند که برای تشکیل ارتش آنها را از میان مردم دلیر و شجاع انتخاب می‌کند و به آنها تعلیمات جنگی داده و نحوه استفاده از سلاح‌هایی که خود موفق به ساخت آن از سنگ آهن شده بود را به آنان آموزش می‌دهد.

گروه سوم “بُسودیان” مردمی که به کشاورزی، ماهی‌گیری و دام‌پروری می‌پردازند و وظیفه تهیه مواد غذایی و محصولات مورد نیاز برای تهیه جامه، سلاح و سایر ابزارآلات را بر عهده داشتند.

گروه چهارم “پیشه‌وران و صنعت‌گران” یا “آهتوخوشیان” هستند که با استفاده از محصولات بسودیان، به تهیه وسایل زندگی، کشاورزی و دام‌پروری و سلاح می‌پرداختند.

طبق برخی روایات اساطیر ایرانی، جمشید دیوهای اهریمن را نیز به کار گرفته و آنها را وادار به ساخت خشت و دیوار از سنگ و گچ می‌کند تا خانه، کاخ و گرمابه به دست آنها ساخته شود.

---

وَرِ جَمکَرد

در این دوران نعمت و فراوانی آفریدگار به جمشید هشدار می‌دهد که زمستانی هراس‌انگیز در راه است که بر اثر آن همه مردمان، حیوانات و گیاهان روی زمین به کلی نابود خواهند شد و جمشید را وادار می‌کند که وَر یا دژی بسازد که به نام وَرِ جَمکَرد (دژ ساخته جَم) نام گرفت. در این دژ، جمشید رودهایی روان هستند و مرغزارها و چراگاه‌های زیادی وجود دارند که به لطف پروردگار فنا و آسیب‌ناپذیر هستند.

سپس جمشید از میان انسان‌ها مردان و زنانی که از همه برتر و نیکوترند، از میان جانوران آنانی که بزرگ‌تر و خوش‌نژادترند و از میان گیاهان آنهایی که بلندتر، خوش‌بوتر و خوش‌دانه‌تر هستند و از میان آتش‌ها آنانی که سوزان‌تر هستند را برداشته و از هر کدام جفتی به دژ می‌برد تا در زمان زمستان سخت با حمله‌ی ملکوس دیو (مالکو دیو، دیو زمستان، سیل و طوفان فاجعه انگیز) بتواند نژاد همه آفریده‌ها را حفظ کند.

---

---

تخت جمشید

همان‌طور که جمشید قول داده بود در زمان فرمان‌رواییش گیتی رواج یافت؛ بنایی و ساخت خانه، ایوان، کاخ و گرمابه به دستور جمشید و توسط دیوها انجام شد. سپس معادن و جستجوی فلزات و سنگ‌هایی زیبا و مقاوم از یک سو، ساخت بوهای خوش و عطرهای حیوانی مانند مُشک و عنبر و کشف گیاهانی مانند گلاب، عود، کافور و سایر گیاهان پزشکی در دوره فرمان‌روایی جمشیدشاه انجام شد.

بنابراین پس از بافتن پارچه، ساختن اسلحه، ابداعات و کشف خوراکی‌ها مردم به کارهای فرعی جامعه از قبیل ایجاد آداب و رسوم، مقررات و اصول اخلاقی روی آوردند و به همین دلیل است که در دوره جمشید، انسان به تکامل و شهرنشینی کامل دست می‌یابد.

به دستور جمشید و راهنمایی ایزدان کشتی‌سازی نیز شروع شده و به این وسیله سرزمین‌های بیشتری به ایران‌شهر افزوده شد و در نهایت طبق روایت‌های اساطیری، تختی زیبا برای جمشید‌شاه ساخته شد که هر وقت می‌خواست دیوی او را با تختش به آسمان حمل می‌کرد و به این ترتیب بود که در افسانه جمشید شاه یکی از آرزوهای بشر یعنی پرواز بر فراز آسمان به حقیقت می‌پیوندد.

---

جشن نوروز

جشن نوروز که بزرگترین عید ایرانیان است، به نام عید جمشیدشاه می‌باشد که توسط او بنا گذاشته شد. جمشید شاه اولین روز فروردین ماه را هرمز روز و در اصل “اُورمَزد روز” نامید و سال را به 12 ماه تقسیم کرد. پس از جشن تاج‌گذاری جمشیدشاه، چون اول فروردین ماه بود آن روز را اول “سال نو” خواندند که برای ما به نام عید نوروز به جا مانده است.

به فر کیانی یکی تخت ساخت
چه مایه بدو گوهر اندر نشاخت
که چون خواستی دیو برداشتی
ز هامون به گردون برافراشتی
چو خورشید تابان میان هوا
نشسته برو شاه فرمانروا
به جمشید بر گوهر افشاندند
مر آن روز را روز نو خواندند
سر سال نو هرمز فروردین
بر آسوده از رنج روی زمین
چنین جشن فرخ از آن روزگار
به ما ماند از آن خسروان یادگار

شاهنامه فردوسی

---

بعد از رفتن جمشید توسط دیوها به آسمان، او دچار غرور و خودبینی می‌شود که در نهایت ظلم و ستم به مردم باعث شد فَر شاهنشاهی از جمشید جدا شده و مردم ناخواسته به ضحاک می‌پیوندند و پادشاهی جمشید نیز به پایان می‌رسانند.