نقد سریال The Fall of the House of Usher

چند روز قبل نتفلیکس سریال «زوال خاندان آشر» را منتشر کرد؛ پنجمین و آخرین پروژه برای این سرویس استریم که توسط یکی از محبوب‌ترین کارگردانان آثار ترسناک روان‌شناختی، یعنی مایک فلانگان تولید شده است. در این مینی سریال هشت اپیزودی، او دوباره، مانند اولین سریالش، «تسخیرشدگی خانه هیل»، آسیب‌های یک خانواده را که از اعماق آثار ادبی بیرون آمده است، بررسی می‌کند. فقط به جای آثار شرلی جکسون، فلانگان این بار، بر عرفان آمریکایی و کارآگاه ادگار آلن پو متمرکز است. برای آشنایی بیشتر در ادامه با نقد سریال The Fall of the House of Usher همراه ویجیاتو باشید.

مایک فلانگان از درام‌های خانوادگی مملو از لحظات ترسناک لذت می‌برد و زوال خاندان آشر نیز تفاوتی با این دیدگاه او ندارد. اما افرادی که انتظار یک اثر ترسناک ناب را دارند ناامید خواهند شد، ولی طرفداران کار این کارگردان از تماشای این اثر ناامید نخواهند شد. آخرین سریال او از همان ابتدا جذاب است و نوید یک معمای بزرگ با مرگ‌های مرموز را می‌دهد. این سریال نه تنها داستان خانواده‌ای فاسد است که امپراتوری خود را بر روی اجساد مردم ناتوان بنا کردند، بلکه رساله‌ای است درباره گناهانی که از «پدر به پسر» منتقل شده!

• «زوال خاندان آشر»
• ژانر: گوتیک ترسناک، درام
• به کارگردانی: مایکل فیموگنری، مایک فلانگان
• بازیگران: کارلا گوگینو، بروس گرینوود، مری مک دانل، کارل لومبلی، فرانک لانگلا، مارک همیل

خلاصه داستان: دوقلوهای رودریک (بروس گرین‌وود) و مادلین (مری مک‌دانل) آشر، پس از تحمل دریایی از سختی‌ها، در دهه 1980 میلادی مدیریت شرکت داروسازی چند میلیون دلاری پدرشان، فورچوناتو را به دست می‌گیرند. اما امپراتوری آشر متهم به تولید و رواج یک مسکن بسیار خطرناک و اعتیادآور به نام لیگادون می‌شود که منجر به بحران مواد مخدر در کشور آمریکا شده و تقریباً یک میلیون زندگی را نابود می‌کند. در حالی که وکیل آن‌ها آرتور پیم (مارک همیل) در دادگاه از اشرها دفاع می‌کند، اما سرنوشت روی تاریکش را به خانواده آشر نشان می‌دهد.

طولی نمی‌کشد که رودریک آشر، رئیس غول دارویی فورچوناتو، در ناامیدی کامل به سر می‌برد؛ طی دو هفته، او شش فرزند خود را از دست می‌دهد. بنابراین، در یک دعوت رسمی، دستیار دادستان آگوست دوپین به خانه قدیمی دوران کودکی آشر می‌آید. او مدت هاست تلاش می‌کند رودریک و خواهرش مادلین را به دلیل فعالیت‌های مشکوک‌شان به عنوان رهبران فورچوناتو به دست عدالت بسپارد.

در این بین، رودریک آشر پس از مرگ اسرارآمیز فرزندانش تصمیم می‌گیرد در این دعوت خصوصی، جنایات خود را به دوپین اعتراف و دلایل مرگ خانواده‌اش را فاش کند. در این شب تاریک، دستیار دادستان متحیر از فاش شدن اسرار وحشتناک این خانواده، باید به افشاگری‌های عجیب آشر در رابطه با یک غریبه مرموز از گذشته‌های دور نیز اعتقاد داشته باشد.

---

برای بیش از دو دهه، مایک فلانگان به طور پیوسته نام خود را به عنوان یکی از مبتکرترین فیلمسازان ترسناک امروزی بنا کرده است. همه ایده‌های او به یک اندازه عالی نیستند و توانایی او در ترساندن بیننده اغلب به همان جامپ‌اسکر‌های آشنا ختم می‌شود. اما باید اعتراف کرد که او فراتر از جامپ‌اسکر، می‌تواند فضاسازی کند و پیچش‌های داستانی بنویسد که فکر کردن به آن‌ها نیز ترسناک است.

اما مایک فلانگان این بار به میراث ادبی ادگار آلن پو روی آورده است. ولی باید بدانید که داستان کوتاه «فروپاشی خانمان آشر» تنها اساس داستان است، یعنی بخش کوچکی از یک داستان مفصل‌تر با تعداد زیادی شخصیت. در واقع هر قسمت یک ساعته این سریال مرگ جدیدی از یکی از شخصیت‌ها را ارائه می‌دهد و به یک اثر خاص از نویسنده ادگار آلن پو اشاره می‌کند.

علاوه بر داستان عنوان این سریال، نقوشی از داستان‌های «نقاب مرگ سرخ»، «قتل در سردخانه غم و اندوه»، «گربه سیاه»، «مغاک و آونگ» و «قلب افشاگر» ادگار آلن پو نیز در این سریال وجود دارد. به طور کل این مجموعه نوعی اقتباس آزاد از آثار این نویسنده است که به خاطر داستان‌های کوتاه و اشعار بسیار تاریک و ترسناکش شناخته می‌شود.

خب شاید بگویید چگونه این داستان‌ها در یک قصه کلی سرهم شده‌اند؟! نکته همین است که فلانگان توانسته با یک خط داستانی واحد به این آثار سر بزند و از تمام آن‌ها نکاتی را به قصه اصلی وارد کند. در عین حال، «زوال خاندان آشر» مانند یک گلچین از هم گسیخته به نظر نمی‌رسد.

به عنوان مثال، سال گذشته، «قفسه عجایب گیِرمو دل تورو» از نتفلیکس، اثری بود که سازندگان در آن به کلاسیک‌های ترسناک ادبی در یک فیلم کوتاه اشاره می‌کردند که باهم ارتباط خاصی نداشت. اما برعکس، این سریال یک داستان کاملاً کُل نگر را نشان می‌دهد، جایی که عناصر گوتیک به طور مناسب با واقعیت‌های مدرن مطابقت دارند.

این یعنی اقتباس از چند اثر ادگار آلن پو در دستان کارگردان مایک فلانگان تبدیل به اثری واحد اما با طعم‌های متفاوتی شده که می‌توان از اسلشر، وحشت بدنی، علمی تخیلی‌ و گاهی اوقات فضای آثار استفن کینگ را نیز در آن احساس و تماشا کرد. و همه این داستان‌ها به اتفاق آرا مشکلات نگاه سرمایه‌داری، کابوس‌های شرکت‌ها و فقیر شدن مردم را برجسته و محکوم می‌کنند و خشمگینانه از ثروتمندان به خاطر رنج فقرا انتقام می‌گیرند.

یکی از نکات خوب این سریال در بخش داستانی آن است که از ابتدا به شکل تماشایی فضاسازی می‌کند. البته فلانگان و پو هر دو تمرکز مشترکی بر فضا دارند و زبانی توصیفی دارند که به آنها امکان می‌دهد گیرنده و مخاطب را در فضای آزاردهنده محیط غوطه‌ور کنند. این نکته به صورت ویژه در مورد سریال «زوال خاندان آشر» به چشم می‌آید.

فلانگان از همان شروع قسمت اول به وضعیت رودریک و مادلین آشر اشاره می‌کند و پس از معرفی آن‌ها به مخاطب تصمیم می‌گیرد یک «چرا» اساسی را بپرسد. چرا آنها نفرین شده‌اند؟ چه اتفاقی برای بقیه اعضای خانواده افتاده؟ او سپس این داستان را به امروز منتقل و شروع به معرفی و نمایش فرزندان متعدد آشر می‌کند تا این چرایی را پاسخ دهد و در این مسیر مشتاقانه از دیگر آثار نویسنده ادگار آلن پو نهایت استفاده را می‌کند.

این آشرهای امروزی درون داستان سریال، بچه‌غول‌های پدری هستند که از داروهای مشکوک مبالغ باورنکردنی به دست می‌آورند. آنها احساس می‌کنند که ارباب دنیا هستند و همه چیز برای آنها خوب است. در واقع این فرزندان قد و نیم‌قد آشر مجبور نیستند نگران چیزی باشند. همانطور که در دنیای امروز اغلب اتفاق می‌افتد، ثروت آنها را تا حد زیادی فاسد کرده است. آنها مست از قدرت، خود محور، حسود، مغرور، تندخو و بی رحم هستند.

فلانگان با نمایش این جنبه خانواده آشر، یک بازی کاملاً مخاطره آمیز انجام می‌دهد. او شخصیت‌هایی را طراحی می‌کند که دوست داشتن آنها غیرممکن است و از همان ابتدا به ما می‌گوید که به زودی همه آنها خواهند مرد. اما با همه این موارد تماشاگر با کنجکاوی منتظر لحظه فرا رسیدن مرگ این شخصیت‌ها است و به این فکر می‌کند که این مرگ چگونه اتفاق می‌افتد. البته همه این مرگ‌ها به یک اندازه چشمگیر نیستند، اما چند لحظه خوب وجود دارد و دوربین از نشان دادن آنها از نزدیک ترسی ندارد.

در این بین، با وجود این واقعیت که هم پیر و هم جوان خانواده آشر طبیعتی کاملاً ناخوشایند دارند، اما تفاوت بین دو نسل خانواده نیز قابل توجه است. بزرگترها، یعنی رودریک و خواهر دیوانه‌اش مادلین، فقط سرمایه داران خشمگینی هستند که آماده‌اند تا برای هدفشان از روی اجساد عبور کنند. اما کوچکترها در تلاش هستند تا خود را بشناسند، ولی با توجه به فسق ذاتی خود، در معرض هوس‌های انحرافی، خود ویرانگری یا خودخواهی پیش پا افتاده هستند (لذت طلبی گزاف، بازی‌های نقش آفرینی شامل روسپی‌ها، اعتیاد به مواد مخدر و غیره).

پس شاید سوال دیگر این است که عملکرد کدام نسل عواقب زیانبارتری به خصوص برای اطرافیان خواهد داشت؟! خب سریال همه را نفرت انگیز نشان می‌دهد و بازیگران نیز در این زمینه عالی عمل می‌کنند. اما همیشه سنگ‌بنای ابتدایی اگر کج باشد، دیوار نیز کج خواهد بود. پس سازندگان علاوه بر انتقاد صریح از سرمایه داری و سهل‌انگیز بودن کیسه‌های پول، فرصت را از دست نمی‌دهند تا درباره نقش پدرسالار‌های صاحب قدرت در این میان حرف بزنند.

بنابراین، سریال هشت اپیزودی «The Fall of the House of Usher» داستانی چندلایه با کارگردانی حرفه‌ای و با بازی‌های خوب است که هم فضایی ترسناک و هم تفکربرانگیر و کاملاً مطابق با روح آثار ادگار آلن پو را ارائه می‌کند و هم از تکنیک‌های معمولی وحشت مدرن استفاده می‌کند.

اما طولانی بودن و کند بودن بخش‌هایی از داستان، آن هم با دانستن این نکته که شخصیت‌های داستان در آخر از بین می‌روند، می‌تواند برای مخاطب کم حوصله امروزی یک مشکل بزرگ باشد. از سوی دیگر عدم وجود قصه‌های عمیق یا پیچش‌های ویژه مخصوص آ‌ثار فلانگان، این سریال را به معمولی‌ترین اثر او در نتفلیکس تبدیل می‌کند.

همانطور که معمولاً در مورد سریال‌های فلانگان اتفاق می‌افتد، این اثر او نیز از نظر بصری عالی به نظر می‌رسد. کارگردانی و فیلمبرداری از استاندارد بالایی برخوردار است و رنگ‌ها و حال و هوای آن کاملا بی عیب و نقص به نظر می‌رسد. بازیگری هم خوب است، هرچند بازی برجسته‌ای ندیدم که تا مدت‌ها در یادها بماند. 

به نظر می‌رسد «زوال خاندان آشر» از نظر سبک و فضاسازی غیرمعمول ترین پروژه این کارگردان باشد؛ به این معنی که شما نباید انتظار روانشناسی و صداقت معمول دیگر آثار فلانگان را از این سریال داشته باشید. اما در مجموع این سریال به نظر ادای احترام محکمی به کار ادگار آلن پو است، اما در عین حال برای بینندگانی مناسب است که از این جنس آثار کند خسته نمی‌شوند یا همچنین به میراث بزرگ نویسنده‌ای چون ادگار آلن پو علاقه دارند.