بررسی انیمیشن Robot Dreams (رویاهای ربات)

انیمیشن «رویاهای ربات» را که در جشنواره‌های ساندنس و جشنواره بین‌المللی فیلم انیمیشن انسی در سال 2023 ارائه شد و همچنین به عنوان بخشی از برنامه «نمایش ویژه» هفتاد و ششمین جشنواره فیلم کن نیز نمایش داده شد، اکنون یکی از نامزد‌های غیرمنتظره جوایز اسکار پیش رو است. در ادامه با بررسی انیمیشن Robot Dreams همراه ویجیاتو باشید تا دریابیم که چرا این داستان غم انگیز پیرامون دوستی غیر متعارف یک ربات و یک سگ چیزی شبیه به یکی از انسانی ترین فیلم‌های سال گذشته است.

کارگردانان فیلم‌های بلند و لایو اکشن سینمایی معمولاً زمانی به ساخت انیمیشن روی می‌آورند که خیال‌پردازی‌هایشان با استفاده از روش‌های «زنده» محقق نشود. برای مثال هیچ کس از فیلم استاپ‌موشن عروسکی پینوکیو ساخته گیرمو دل تورو غافلگیر نشد؛ اما چرا؟ چون از اساس این فیلمساز دوست دارد ژانر‌ها و سبک‌های متفاوت را کاوش کند و این در تمام آثار او نمایان است. اما چه چیزی باعث شد تا فیلمساز اسپانیایی «پابلو برگر» به ساخت یک انیمیشن دستی روی بیاورد؟! او خودش می‌گوید که به شدت جذب کمیک اصلی سارا وارون (منبع اقتباس این اثر)، هنرمند آمریکایی متخصص در کاریکاتور و تصویرسازی برای کتاب‌های کودکان قرار گرفت.

اما دیگر نکته جذب این کارگردان به چنین داستانی، حضور شهر نیویورک در متن این اثر بود. جالب است بدانید پابلو برگر دانش‌آموخته دانشگاه نیویورک و همچنین «آکادمی فیلم نیویورک» است. و دیگر آن که این فیلمساز اسپانیایی پیش از این هیچ انیمیشنی کار نکرده و شاخص ترین اثر او فانتزی لایو اکشن «سفید برفی» بوده است که برنده ۱۰ جایزه گویا (اسکار اسپانیایی)، از جمله «بهترین فیلم‌نامه غیر اقتباسی» شده است. خب اکنون چنین فیلمسازی با این کارنامه یک گارتون سنتی (انیمیشن دوبعدی) تولید کرده است.

انیمیشن رویاهای ربات یک آزمایش غیرکلامی نادر است که تمرکز آن بر تأثیر عاطفی است، یا بهتر است بگوییم یک کاوش بسیار کودکانه در ماهیت روابط. باید بدانید این انیمیشن فیلمی صامت، آرام و بدون دیالوگ است. تنها سروصدای درون فیلم برگرفته از آمد و شد‌های یک کلان شهر و صدای امواج اقیانوس است که بیننده را به سفری عجیب درباره لذت صمیمیت و تلخی از دست دادن همراهی می‌کند.

داستان بدین شرح است که یک سگ تنها در آپرتمان خود زندگی تکراری و خسته‌کننده‌ای را تجربه می‌کند و حتی گاهی از تنها بودن خود ترس دارد. یک شب این سگ در حاشیه نیویورک دهه هشتاد میلادی، در آپارتمانش نشسته و به تنهایی شام می‌خورد و با دیدن تبلیغ یک دوست روباتی، بلافاصله با شماره فروشگاه این ربات تماس می‌گیرد و یک خرید سرنوشت ساز انجام می‌دهد. درست روز بعد سفارشی که این سگ منتظرش بود جلوی خانه او ظاهر می‌شود. پس از مونتاژ، ربات خریداری شده زنده می‌شود و با صمیمانه ترین نگاه به آشنای جدید خود لبخند می‌زند.

در ادامه این دوستی عجیب به شکلی جالب پیش می‌رود و این دو در خیابان‌های یک شهر بزرگ پرسه می‌زنند، می‌رقصند، هات داگ می‌خورند و به عبارت دیگر، کاملاً از همراهی یکدیگر لذت می‌برند. اکنون تنهایی حفره تنهایی سگ پر می‌شود و او دیگر مجبور نیست شب‌هایش را تنها بگذراند. اما به زودی همه چیز تغییر می‌کند: قرار است این دوستان از هم جدا شوند! یک جدایی موقت یا برای همیشه؛ و این پاشنه‌ای است که ادامه این داستان را شکل می‌دهد. در واقع این دوستی غیرمعمول آنها به سگ این امکان را می‌دهد که از زاویه دیگری به دنیا نگاه کند و لحظات خوش بینانه زندگی را برجسته کند.

در دنیای فیلم «رویاهای ربات» حیواناتی سکنی گزیده‌اند که دارای ویژگی‌های انسانی هستند. داستان در واقع در گذشته اتفاق می‌افتد، اما حضور روبات‌ها حسی آینده‌نگر به داستان اضافه می‌کند. در این سال‌ها هر وقت فیلمسازان به موضوع هوش مصنوعی روی آورده‌اند، بر روی ترس از نوآوری‌های تکنولوژیکی و پیامدهای اخلاقی ظهور اندرویدها متمرکز شده‌اند. ولی پابلو برگر کاملاً به همه اینها بی علاقه است. ربات موجود در فروشگاه در این فیلم یک دلیل ساده به صورت ارگانیک آماده شده تا برای صحبت در مورد رنج انسانی مرتبط با از دست دادن یک عزیز قصه‌گویی کند.

بنابراین، این انیمیشن هرچند شروع شادی دارد، اما زمانی که داستان جدایی دو شخصیت اصلی پیش می‌آید، پرده بعدی داستان تصویر یک طرح دقیق دردناک از تجربه فراق است؛جدایی که مهم نیست محورش یک دوستی است یا عاشق، مهم خود جدایی است. شاید لایه داستانی در سایه انیمیشن رویاهای ربات این باشد که قصه به عنوان یک روایت شهوانی غیرمتعارف درباره غلبه بر تنهایی آغاز می‌شود، اما به زودی مسیر دیگری را در پیش می‌گیرد.

در واقع دو شخصیت سگ و ربات در مورد چگونگی کنار آمدن با از دست دادن یک دوست صمیمی نکاتی را کاوش می‌کنند و یکی باید انواع فعالیت‌ها را برای وصال امتحان کند، دیگری باید دراز بکشد و منتظر نجات باشد. بنابراین، به یک معنا، این فیلم انیمیشن انتظارات اولیه مخاطب را فریب می‌دهد و وانمود می‌کند که اثری ساده است، اما در غیرمنتظره ترین لحظه حقیقت تلخ را به بیننده یادآوری کند. و آن حقیقت این است که گاهی اوقات مسیرهای مردم از هم جدا می‌شود و هیچ کاری نمی‌توان در مورد آن انجام داد.

در نتیجه از نظر متن و فرامتن ما با یک اثر مالیخولیایی، ملایم، سوزناک و ساکت روبرو هستیم. باید بدانید این انیمیشن را نمی‌توان ساده در نظر گرفن. شاید پیام‌های پنهان فیلم نیز به سادگی به شچم نیاید. اما هر فردی می‌تواند آنچه را که تماشا می‌کند به شیوه خود تفسیر کند و آن را با زخم‌های درون قلب خود مرتبط کند؛ این یعنی رویاهای روبات برای برخی، یک فیلم انیمیشن یادآور عشق از دست رفته است، برای برخی دیگر تمثیلی از دوستی از دست رفته، و برای دیگران مانیفست در مورد ارزش صمیمیت انسانی و نیاز به مراقبت از یکدیگر، بدون توجه به آنچه هستیم حرف می‌زند. البته برداشت نگاه رنگین‌کمانی شخصیت‌ها نکته‌ای منفی است که می‌توان از این دوستی عجیب برداشت کرد.

اما جدا از پیام فرامتنی این اثر، باید به سبک و فرم آن نیز اشاره داشت. این فیلم انیمیشن از یک سبک بصری ساده، اما نه کمتر پر جنب و جوش و آشنا استفاده می‌کند؛ منظور من گرافیک دو بعدی است. این روزها که نقاشی دوبعدی مکمل طراحی گرافیکی پیچیده پروژه‌های بزرگ استودیویی است، Robot Dreams مسیر خودش را در سادگی فرمی پیش می‌گیرد.

کارگردان فیلم، پابلو برگر، با وجود اینکه سبک دوبعدی اغلب با انیمه های ژاپنی همراه است، با توجه ویژه‌ای به این فرم ساختاری به کار خود می‌پردازد. این کارتون کاملاً عاری از دیالوگ است، اما این مانع از بیان تا حد ممکن خوب داستان نمی‌شود. حالات چهره و جزئیات شخصیت‌ها حاوی عواطف و احساسات عمیقی است که به راحتی در چهره، نگاه‌ها و اعمال آنها قابل خواندن است. که واقعیت انسانی را در هر قاب منعکس می‌کند. حتی می‌توان گفت طراحی تصویر به همان شکلی که در بهترین آثار هایائو میازاکی که استاد انیمیشن‌های دو بعدی است جذاب به نظر می‌رسد.

از سوی دیگر ساختار بدون دیالوگ این انیمیشن به طرز ماهرانه‌ای با موسیقی تعامل دارد. و تنها ملودی شنیده شده در فیلم فوراً قابل تشخیص است و محرک تمام رویدادهایی می‌شود که در طول یک ساعت و نیم رخ می‌دهند. در نتیجه این کارتون با فرمی مناسب داستانی گیرا را به مخاطبان در مورد نقش جدایی ناپذیر دوستی و طبیعت انسانی ارائه می‌کند، جایی که هر شخصیت یک حیوان انسان‌نما است. «رویاهای ربات» از یک گفت و گوی سینمایی و جهانی با تماشاگر تشکیل شده است که در آن مضامین جدایی، تلخی فراق و خاطرات دوران گذشته را مورد بحث قرار می‌دهد.

کار پابلو برگر را می‌توان با فیلم «زندگی‌های گذشته» سلین سون مقایسه کرد، که این اثر نیز در سال 2023 اکران شد و از نظر برخی ایده‌ها بسیار شبیه به آن است. البته این فیلم در اثبات جهانی بودن پیامش از ارجاعاتی به آثار شاخص سینمایی استفاده کرده است که برای مثال یکی از آن‌ها ارجاع پابلو برگر به وودی آلن و صحنه نزدیک پل کوئینزبورو از فیلم «منهتن» (1979) است. و این ارجاعات، به هر حال، به تعریف ژانر کارتون اشاره می‌کند که یک کمدی فکری با لایه‌های پنهان در پس داستان است.

در پایان باید گفت: رویاهای ربات قصیده‌ای است از این که دوستی حتی پس از از بین رفتن چقدر می‌تواند هیجان انگیز باشد. بدون اغراق، این یکی از غیرمعمول ترین تجربه‌های سینمایی سال گذشته است که با روایت داستانی جهانی، قابل ربط و انسانی به مخاطب خود احترام می‌گذارد.

البته نتیجه‌گیری نهایی پیرامون فیلم، لازم به بیان یک نکته است: آیا چنین درسی در مورد زندگی برای کودکان شش ساله‌ای مناسب است که درجه‌بندی سنی این فیلم شامل‌ آن‌ها نیز شده؟ جواب من خیر است، این داستان مناسب کودکان نیست. این رویکرد داستانی خاص با چندین فرامتن در سایه شاید برای تمام مخاطبان صادقانه باشد، اما برای سن کودک نه قابل درک است و نه قابل فهم.

این که هر چه زودتر به بچه‌ها یاد بدهید که هیچ زندگی روزمره «ایده‌آلی» در آینده وجود ندارد، با زندگی مصداق یک ترن هوایی با چرخ دستی است که چرخ دنده‌ها دائماً از لرزش بیرون می‌روند، و وحشت وجودی می‌تواند در پشت هر پیچزندگی در انتظار آدمی باشد، نکته‌ای نیست که کودک در این سن باید با آن روبرو شود. به عبارت دیگر، ساده‌ترین شادی‌های زندگی کودک، همین کودکی کردن است و این فیلم و پیامش برای جنس لطیف کودک سخت و زمخت است.