پروپاگاندا در سینما: 10 فیلم شاخص که به عنوان تبلیغ یک جریان فکری ساخته شدند

هالیوود گاهی فیلم‌هایی با مضامین مشترک تاریخی و سیاسی تولید می‌کند. بعضی مواقع این فیلم‌ها آثار ساده‌ جنگی و سرگرم‌کننده هستند. اما گاهی پا را فراتر می‌گذارند و باعث تغییر برنامه‌های سیاسی و چشم‌اندازهای مختلف می‌شوند. پروپاگاندا یا آثاری که به‌منظور تبلیغ غیرمستقیم یک جریان یا تفکر سیاسی ساخته می‌شود، گاهی به‌صورت کاملا ظریف و زیرپوستی واقعیت را تحریف کرده و مشتی دروغ تحویل مخاطب می‌دهند و گاهی این بنرهای تبلیغاتی به احمقانه‌ترین شکل ممکن عمل می‌کنند (تام کروز را در تاپ گان به یاد بیاورید). برای آشنایی با ده فیلم جنگی که به‌عنوان پروپاگاندا نقش مهمی در تحریف واقعیت داشتند، با ویجیاتو همراه باشید.

1- تولد یک ملت (Birth of a Nation)

این فیلم جنگی درباره کوکلوس‌کلان (Ku Klux Klan) است  و سعی دارد آن‌ها را به‌عنوان مدافعین شجاع در برابر سیاهان شرور نشان دهد! تحریف واقعیت و تقدس این گروه خشن، افراطی و نژاد پرست یکی از عجیب‌ترین و متاسفانه موفق‌ترین پروپاگانداهای سیاسی به شمار می‌رود. جالب است بدانید متاسفانه این فاجعه از ابتدای انتشار توانست در باکس آفیس جایگاه بسیار خوبی را کسب کند.

تهدید پروپاگاندا: شدید

2- کلاه سبزها (The Green Berets)

کلاه سبزها را می‌توان در رده فیلم‌های پروپاگاندا ظریف و زیرپوستی جای داد. این اثر در سال 1968 توسط جان وین با حمایت مستقیم پنتاگون و تایید رییس جمهور لیندون جانسون برای مبارزه با احساسات ضد جنگ آمریکایی‌ها ساخته شد.

در آغاز فیلم روزنامه‌نگاری که نسبت به جنگ و وقایع آن تردید دارد با یک سرباز نیروهای ویژه آمریکا گفتگو می‌کند و در این گفتگو جنگ به‌عنوان راهی برای آزادی در مقابل کمونیست‌ها ترسیم می‌شود. روزنامه‌نگار به ویتنام سفر می‌کند و در آنجا شاهد اقدامات بشردوستانه نیروهای آمریکایی و خشونت و کشتاری است که توسط دشمن ایجاد شده است! در نهایت روزنامه‌نگار اشتباه خود را می‌پذیرد. ( متاسفانه در این فیلم کوچک‌ترین اشاره‌ای به میلیون‌ها جنازه‌ ویتنامی و به آتش کشیده شدن روستاهای غیرنظامی نمی‌شود).

فیلم سینمایی کماندویی کلاه سبزها به‌عنوان یک پروپاگاندا سیاسی تصویر دوقطبی از یک واقعه تاریخی پیچیده ارایه می‌کند. نبرد میان خیر و شر و بدیهی است که آمریکایی‌ها آدم خوب‌های قصه هستند. اما تحریف‌های این فیلم به همین‌جا ختم نمی‌شود. کلاه سبزها با تحریف واقعه خلیج تونکین آغازشده و غیرنظامیان ویتنامی را مردمی بی‌تفاوت نسبت به جنگ معرفی می‌کند؛ بنابراین مخاطبان این فیلم اطلاعات تازه‌ای از جنگ دریافت نمی‌کنند و تنها می‌توانند دیدگاه یک‌طرفه‌ای نسبت به جنگ ویتنام و وقایع آن داشته باشند.

تهدید پروپاگاندا: شدید

3- 24

سریال 24 با درخشش کیفر ساترلند با وجود ایرادات فنی بسیار، به‌عنوان یکی از نمونه‌های ظریف و خوب پروپاگاندا به‌حساب می‌آید. داستان درباره جک باور است که در طول سریال با تروریست‌های بسیاری دست‌وپنجه نرم می‌کند و در نهایت مجبور است برای گرفتن اطلاعات ، آن‌ها را شکنجه دهد. اطلاعاتی که معمولا مربوط به محل یک بمب در حال انفجار است.

24 به علت جهان‌بینی مرسوم پس از اتفاقات 11 سپتامبر در این لیست قرار می‌گیرد. بر طبق این جهان‌بینی بازداشت به دلایل نامشخص و شکنجه ضروری است و همه‌ی مسلمانان تروریست هستند. 24 مشروعیت این جهان‌بینی را به میلیون‌ها بیننده آمریکایی القا کرد. متاسفانه پس از پخش این سریال بعضی از ماموران CIA با تقلید از رفتار جک باور دست به شکنجه بسیاری از مظنونین زدند. از سوی دیگر 24 رویکرد سیاسی مورد نظرش را در بسیاری از بینندگان ایجاد کرد.

تهدید پروپاگاندا: شدید

4- سرباز زمستان (Winter Soldier)

این فیلم مستند در سال 1972 ساخته شد و درباره شهادت سربازان آمریکایی و جزئیات جنایات جنگی در ویتنام است.  پروپاگاندا ضد جنگ سرباز زمستان آن را از سایر گزینه‌های این لیست که در ستایش جنگ ساخته‌شده‌اند، متمایز می‌کند.

سربازان آمریکایی مطمئنا در جنایات جنگی ویتنام نقش داشتند ولی گزارشی از این جنایات در دسترس نبود اما سرباز زمستان به دلیل افشای این جزییات مورد ستایش بسیاری است. گزارش‌های بسیاری درباره‌ی جنایات و قتل‌های وحشیانه غیرنظامیان ویتنامی توسط سربازان آمریکایی وجود دارد اما در مورد صحت این ادعاها معمولا تحقیقی صورت نمی‌گیرد. سرباز زمستان همواره از جانب بعضی به علت ارایه نکردن شواهد قابل دفاع درباره ادعاهای خود مورد انتقاد است.

درهرصورت به نظر می‌رسد سرباز زمستان به دنبال برانگیختن احساسات مخاطبان با روایت‌های وحشتناک و نه چندان واقعی است. روایت‌هایی که بدون هیچ توضیح قانع‌کننده و ظرافتی بیان می‌شود و به نظر می‌رسد پروپاگاندا لیبرال‌ها نیز مانند نمونه‌هایی که توسط جناح راست ساخته‌شده چندان مورد اقبال قرار نگرفته و به همان بدی است.

تهدید پروپاگاندا: شدید

5- سقوط شاهین سیاه (Blackhawk Down)

سقوط شاهین سیاه فیلم جنگی است که در سال 2001 ساخته شد و به محاصره‌ ارتش رنجرها توسط نیروهای آمریکایی در نبرد موگادیشو می‌پردازد. در ابتدا چیزی که جلب‌توجه می‌کند خشونت پنهان در فیلم است که سعی در نمایش چهره‌ای ترسناک از جنگ دارد بااین‌حال این تمام ماجرا نیست و تنها با ویترینی از یک فیلم ضد جنگ سروکار داریم اما در حقیقت قرار است به تماشای یک پروپاگاندا تمام‌عیار بنشینیم؛ بنابراین بسیاری از جوانانی که این فیلم را تماشا می‌کنند درنهایت جذب مبارزه و جنگ می‌شوند.

سقوط شاهین سیاه تصویر رمانتیکی از یک مبارزه‌ی شدید و نفس‌گیر نشان می‌دهد که ازجمله آن‌ها می‌توان به حس برادری میان سربازان، صحنه‌های موزیکال و احساسی در هنگام مرگ سربازان خودی، میدان نبردی که به‌سادگی می‌توان در آن جهت‌یابی کرد و دشمنان را از سر راه برداشت!

کلیشه‌های زیادی بارها و بارها در سقوط شاهین سیاه تکرار می‌شود. از جمله تصویر رایج از جنگ‌سالاران سومالیایی یا دوز بالای وطن‌پرستی در میان سربازان آمریکایی. برای این مورد آخر کافی است سکانس‌های اسلوموشن از حرکت پرچم آمریکا در باد یا چهره‌ی خونسرد کماندوهای آمریکایی را به یاد بیاورید.

در نهایت سقوط شاهین سیاه نه‌تنها ضد جنگ نیست بلکه مخاطبان 144 دقیقه از به خون کشیده شدن سومالیایی‌ها لذت می‌برند و درنهایت آن را یک اثر سرگرم‌کننده می‌دانند.

تهدید پروپاگاندا: متوسط

6- سحرگاه سرخ (Red Dawn)

سحرگاه سرخ یک فیلم جنگی و علمی تخیلی است که در آن بسیاری از بازیگران بزرگ‌سال نقش نوجوانان دبیرستانی را بازی کردند! این نوجوانان پس از حمله‌ روس‌ها و کوبایی‌ها به آمریکا، به کوهستان پناه می‌برند و در آنجا یک عملیات پارتیزانی تمام‌عیار را برنامه‌ریزی می‌کنند.

سحرگاه سرخ نمونه‌ای از فیلم‌هایی است که در دهه‌ی هشتاد در آمریکا رواج پیدا کرد و به‌موجب آن ایده تهدید جماهیر شوروی برای آمریکا تقویت پیدا کرد و تصویر کاریکاتوری و شیطانی از آن‌ها به آمریکایی‌ها ارایه شد. پاسخ به این پرسش که حرکت‌های جمعی هالیوود در راستای الگوسازی برای جنگ سرد تا چه حد موفق بود، دشوار است بااین‌حال سحرگاه سرخ قطعا کمکی به آن نکرد.

سحرگاه سرخ مضحک‌تر از آن است که بتواند تحلیل شود. مثلا اینکه چطور دسته‌ای از نوجوانان بدون آموزش نظامی تنها با اتکا به شجاعت، ارتش شوروی را شکست داده و در نهایت پیروز شدند. درهرصورت این فیلم اثر مهمی در دوره تاریخی عجیبی از آمریکا است و با هدف تقویت جهان‌بینی محافظه‌کارانه و ناسیونالیستی ساخته‌شده است.

تهدید پروپاگاندا: متوسط

7- قانون شجاعت (Act of Valor)

قانون شجاعت فیلمی اکشن با مشارکت نیروی دریایی آمریکا است و هدف آن نشان دادن وظایف یگان ویژه نیروی دریایی آمریکا است. جالب است بدانید بسیاری از بازیگران این فیلم در واقعیت اعضای یگان ویژه نیروی دریایی هستند.

قانون شجاعت نه‌تنها برای ادای احترام به نیروی دریایی موفق عمل‌نکرده بلکه ویژگی‌های حداقلی یک اکشن خوش‌ساخت را ندارد. در حقیقت می‌توان این فیلم را به‌عنوان فراخوانی برای جذب نیروی دریایی آمریکا دانست.

تهدید پروپاگاندا: کم

8- تاپ گان (Top Gun)

تاپ گان در سال 1986 ساخته شد و می‌توان آن را سکو پرتابی برای تام کروز دانست. این فیلم جنگی روایت خلبانی جوان از  نیروی دریایی آمریکا است که در مدرسه‌ بدنام تاپ گان مشغول به تحصیل می‌شود. این فیلم یک پروپاگاندا تمام‌عیار است و می‌توان آن را به یک کمپین دو ساعته برای استخدام در نیروی دریایی تشبیه کرد. جالب است بدانید پس از پخش تاپ گان تقاضا برای پیوستن به نیروی دریایی آمریکا به‌شدت کاهش یافت!

پس از تماشای این فیلم بسیاری از متقاضیان استخدام نیروی دریایی تصور می‌کردند با موتورسواری‌های هیجان‌انگیز، معاشرت با مربیان زن زیبا سروکار دارند. کاخ آرزوهایی که در مواجه با دنیای واقعی و درک سختی‌های این کار فروریخت.

در نهایت می‌توان تاپ گان را فیلمی احمقانه و پروپاگاندایی بی‌ضرر دانست. تصویرسازی این فیلم تا حدی از زندگی واقعی فاصله دارد که بعید است کسی آن را جدی گرفته باشد. حداقل امیدواریم که این‌طور باشد.

تهدید پروپاگاندا: کم

9- راکی 4 (Rocky IV)

راکی 4 یک فیلم جنگی نیست اما روی واکنش فرهنگی آمریکایی‌ها نسبت به روس‌ها در طول جنگ سرد تاثیرگذار بود. در این فیلم راکی وارد مبارزه با یک سرباز ممتاز شوروی به نام ایوان دراگو می‌شود. این بوکسور در کوه‌های سیبری به تکامل جسمی رسیده و توسط دانشمندان و برنامه ریزان شوروی به جنگنده‌ای ممتاز تبدیل‌شده است. نمادی از قدرت اقتصادی و علمی شوروی و خطر نظامی آن برای آمریکایی‌ها.

راکی 4 یک پروپاگاندا سیاسی است که حقیقت را به هنرمندانه‌ترین شکل ممکن پنهان می‌کند در واقع این تنها سیلوستر استالونه است که در رینگ بوکس، حریف روسی خود را هدف مشت‌هایش قرار می‌دهد و عملا کار خاصی از او برنمی‌آید.

تهدید پروپاگاندا: کم

10- کازابلانکا (Casablanca)

کازابلانکا در سال 1942 ساخته شد و به‌عنوان یکی از بهترین فیلم‌های تمام دوران شناخته می‌شود. این فیلم  رای موضع طرفدار جنگ از سوی وزارت جنگ پشتیبانی شد. آمریکایی‌ها در سال‌های ابتدایی جنگ، نسبت به این موضوع  تا حد زیادی بی‌تفاوت بودند ؛ بنابراین به فیلم‌هایی مثل کازابلانکا که در آن شخصیت محبوبی مثل هامفری بوگارت نسبت به این اتفاق موضع‌گیری داشت، برای جهت‌دهی به افکار عمومی احتیاج بود.

هرچند کازابلانکا یک پروپاگاندا سیاسی است ولی رویکرد تبلیغاتی آن نسبت به سایر آثار این لیست معتدل‌تر است اما محبوبیت آن در سراسر دنیا و تاریخچه‌ اندک آن به‌عنوان ابزار ارتش آمریکا برای جهت‌دهی به افکار عمومی، آن را در رده‌ی دهم این لیست جا می‌دهد.

تهدید پروپاگاندا: کم