سال گذشته وقتی در آستانه اکران فیلم JoJo Rabbit بودیم از سایت ورایتی خبر رسید که والت دیزنی نسبت به آن نگران است. این اثر ساخته تایکا وایتیتی یک کمدی جالب توجه است که داستان یک پسر نوجوان در ارتش هیتلر را روایت می‌کند که متوجه می‌شود مادرش یک دختر یهودی را در خانه مخفی کرده است.
طبق ادعای رسانه‌ها مدیران اجرای دیزنی نسبت به فیلم‌های جدید فاکس باتوجه به عملکرد فنی و مالی ضعیف X-Men: Dark Phoenix و بقیه فیلم‌هایی که آن سال اکران شد نگران بودند. بر اساس گزارش ورایتی یکی از مدیران اجرایی حین تماشا و بررسی جوجو ربیت ادعا کرده چنین اثری «هواداران دیزنی را با این کمپانی بیگانه می‌کند».
شاید چنین موضوعی اصلا مهم یا قابل توجه به نظر نرسد اما وقتی به تصویر کلی سیاست‌های دیزنی نگاهی بیندازیم، می‌توانیم به مشکلات عمیقی برسیم. دیزنی کمپانی بسیار بزرگی است و ارزش سهام آن فوق‌العاده بالا؛ در نتیجه دور از ذهن نیست که یک سری از مدیران آن مخالف خلاقیت و قبول ریسک باشند.
دیزنی معمولا قدم‌های محکم و مطمئنی برمی‌دارد تا موفقیت آثارش تضمین‌شده باشد. آن‌ها دوست ندارد جنجال سیاسی درست کنند یا بخشی از مخاطبان را به هر دلیلی برنجانند. در همین راستا، وقتی بحث ساخت یک عنوان جدید مطرح می‌شود، مدیران جذب بیشترین مخاطب و در نتیجه بیشترین سود را در نظر می‌‌گیرند.
مایکل ایسنر مدیر سابق دیزنی (بین سال‌های ۱۹۸۴ تا ۲۰۰۵) یک بار گفت:
ما هیچ تعهدی به تاریخ‌سازی نداریم. ما هیچ تعهدی به ساختن هنر نداریم. ما هیچ تعهدی برای بیانیه دادن هم نداریم. تنها هدف ما کسب درآمد است.
حال اگر دیزنی را با تمام زیرمجموعه‌هایش (از جمله فاکس) در نظر بگیریم، می‌بینیم تقریبا یک سوم کل صنعت سرگرمی در اختیار این ابرکمپانی است. و اگر واقعا تنها هدف آن‌ها درآمدزایی حداکثری باشد و بس، باید ما هم نگران باشیم.
نویسنده پادکست ?ButWhyTho یعنی لیزی گارسیا که این مطلب را نوشته به مدت شش سال در شرکت دیزنی فعالیت کرده است. وی در «دنیای والت دیزنی» واقع در اورلندو کار می‌کرد و در دو برنامه دانشگاهی این شرکت نیز حضور داشته است. و خب هرآنچه تاکنون خوانده‌اید و هرآنچه از اینجا به بعد می‌خوانید، چکیده و ترجمه‌ای از صحبت‌های او است.
والت دیزنی در سال ۱۹۲۳ به شکل رسمی تاسیس شد. این استودیو در ابتدا کارهای کوچکی انجام می‌داد و انیمیشن‌های کوتاهی نظیر میکی ماوس (Steamboat Willie و The Silly Symphonies) می‌ساخت. این انیمیشن و شخصیت‌های آن تا همین امروز یکی از بخش‌های مهم و شخصیت دیزنی محسوب می‌شود؛ حتی لقب این کمپانی House of Mouse (خانه موش) است.
اما خب والت دیزنی علاوه بر ساختن این انیمیشن‌های به‌یاد ماندنی توانست صنعت را به کلی متحول کند. پس از ساخت کارتون موفق «سفیدبرفی و هفت‌کوتوله» به عنوان نخستین انیمیشن سینمایی تاریخ، شخص والت دیزنی احساس کرد خلاقیت حد و مرزی ندارد و او می‌تواند کارهای خیلی بزرگ‌تری هم انجام دهد.
این موضوع هم در ادامه به شخصیت و هویت دیزنی تبدیل شد و روز به روز شاهد ایجاد محصولات خلاقانه و فوق‌العاده از سوی این کمپانی بوده‌ایم. این ایده‌آل حتی در تعهد شرکت به آی‌پی‌ها و شخصیت‌هایش نیز کاملا به چشم می‌آید؛ استودیو دیزنی همیشه شخصیت‌هایش را با بیشترین پتانسیل ممکن طراحی می‌کند و اجازه نمی‌دهد آن‌ها ذره‌ای هوادار را ناامید کنند.
پس باید گفت دیزنی علاقه بسیاری به شخصیت‌های خودش دارد، تا جایی که چندین بار قوانین ایالات متحده را به خاطر آنان تغییر داده است! دامنه عمومی از سال‌ها پیش برای دیزنی یک مشکل بزرگ بوده است. سال‌ها پیش از تاسیس این شرکت، گنگره ایالات متحده قانون کپی‌رایت ۱۷۹۰ را تصویب کرد که به مدت ۱۴ سال از محتوای خلق‌شده محافظت می‌کرد.
گرچه در پایان این ۱۴ سال اگر خالق محتوا زنده بود، این حافظت ۱۴ سال دیگر تمدید می‌شد. پس از انقضای این زمان، محتوای خلق‌شده وارد دامنه اموال عمومی می‌شد. این موضوع با قانون ۱۹۰۹ مورد تجدید نظر قرار گرفت و دوره حفاظت تا ۲۸ سال افزایش یافت. این قانون برای دادن حس امنیت به صاحبان و خالقان محتوا ایجاد شده است. اما خب این محافظت برای همیشه نیست و یک دوره زمانی معقول و مشخص دارد.
حال باید در جریان باشید که بسیاری از انیمیشن‌های مشهور دیزنی از ایده‌ها و دامنه عمومی گرفته شده‌اند: از «آلیس در سرزمین عجایب» گرفته تا «پری دریایی کوچولو» و «فروزن». با این حال چنین اتفاقی هیچ‌گاه برای کاراکترهای خود دیزنی نمی‌افتد و هیچ‌یک از آن‌ها وارد دامنه عمومی نمی‌شوند.
زمانی که میکی ماوس قرار بود کم کم وارد دامنه عمومی شود، سران دیزنی نوعی لابی با اعضای کنگره ایالات متحده انجام دادند تا دوره حفاظت قانون از کپی‌رایت این شخصیت افزایش یابد. در سال ۱۹۷۶، کنگره مدت این حفاظت را گسترش داد. با قانون جدید، خالقان شخصیت‌های دیزنی توانستند علاوه بر نگه داشتن حق مالکیت در طول زندگی خود، پنجاه سال اضافه‌تر هم دریافت کنند.
- دیزنی ۲۸ هزار کارمند پارک‌های تفریحی خود را تعدیل کرد
- دیزنی نام استودیوهای فاکس قرن بیستم را تغییر می‌دهد
گرچه این پایان کار نبود و با یک لابی دیگر با کنگره در سال ۱۹۹۸ آن دو دوره ۲۸ ساله اولیه همچنان پابرجا ماند و در کنار آن یک دوره هفتاد ساله هم به قانون حفاظتی کپی رایت اضافه گردید! تازه این قانون راه و چاه‌هایی هم برای دیزنی قرار داده تا دوران حفاظت از شخصیت‌هایش را بین ۹۵ تا ۱۲۰ سال افزایش دهد.
در حال حاضر با وضعیت موجود، شخصیت میکی ماوس در سال ۲۰۳۳ باید وارد دامنه عمومی شود اما بعید نیست دیزنی با حرکات جدید آن را همچنان برای خود نگه دارد.
و حالا بد نیست به صحبت‌های مدیر سابق دیزنی بازگردیم که می‌گفت «ما هیچ تعهدی برای تولید هنر نداریم». دیزنی تنها برای درآمدزایی کار می‌کند و هدف دیگری ندارد. یکی از انتقادات مهمی که در سال ۲۰۱۹ (که میلیاردها دلار سودزایی برای دیزنی داشت) به این شرکت می‌شد، تولید آثاری چون «بازسازی شیرشاه» بود.
این اثر هیچ محتوای تازه‌ای ارائه نمی‌کرد و تنها عنوان اصلی را با زرق و برق CGI امروزی به تصویر می‌کشید. با این حال فیلم مذکور توانست بالغ بر یک میلیارد دلار برای دیزنی سودآوری کند و خب چراکه نه؟ وقتی یک اثر نسبتا تکراری با شمایل جدید چنین فروش خارق‌العاده‌ای دارد، مشخصا دیزنی با اشتیاق سراغ آثار اینچنینی می‌رود و دیگر نیازی به خلاقیت و طرح‌های نو ندارد.
وقتی دیزنی شخصیت‌هایش را در اختیار دامنه عمومی قرار ندهد، یعنی همچنان می‌تواند از طریق آن‌ها سودهای کلانی کسب کند. اما حالا این چه معنایی برای دیگر شرکت‌ها، هنرمندان، خالقان یا حتی مصرف‌کنندگان دارد؟
جیمز بویل، هم‌موسس مرکز مطالعه دامنه عمومی، یک بار درباره چنین مشکلی صحبت کرد. وی توضیح داد که این مشکل خیلی فراتر از کارتون‌ها و شخصیت‌ها است. به خاطر لابی‌های دیزنی بسیاری از کتاب‌ها، فیلم‌ها و مقاله‌های علمی در نوعی برزخ قرار گرفته‌اند و نمی‌توانند وارد دامنه عمومی شوند.
قبلا، دسترسی به آثار و محتوای قدیمی کاملا رایگان و قانونی بود و افراد می‌توانستند با مطالعه و بررسی و حتی استفاده از آن‌ها، ایده‌های هنری و علمی جدیدی خلق کنند.
- دیزنی و بدهی ۱۱ میلیارد دلاری به خاطر ویروس کرونا
- دیزنی از عملکرد موفق فیلم Avengers: Endgame در باکس آفیس ۹۰۰ میلیون دلار سود کرد
علاوه بر جلوگیری از بسیاری از ایده‌های جدید، این لابی‌گری‌های دیزنی جلوی کار بسیاری از کتابخانه‌ها و موسسات جهت ایجاد تحول دیجیتال را گرفته است. بر اساس گزارشات مرکز مطالعات دامنه عمومی، «کتابخانه‌ها، موزه‌ها، مورخان، آشیوکننده‌ها، فیلم‌سازان، ناشران، و خالقان پایگاه‌های داده روی دامنه عمومی تکیه دارند».
در حال حاضر تقریبا همه می‌توانند به راحتی به آثار پیش از سال ۱۹۲۳ دسترسی یابند اما خب پس از این سال هم آثار و محتوای بسیاری وجود دارد که در حالت عادی باید در اختیار عموم قرار می‌گرفت. با این حال اعمال دیزنی موجب شده حجم گسترده‌ای از آثار یک قرن اخیر همچنان از دسترسی موسسات و افراد نیازمند دور بماند.
نسل‌های مختلف به منابع گسترده‌ای دسترسی ندارند چراکه یک سری کمپانی بزرگ و طمع‌کار (از جمله دیزنی) حاضر نیستند تحت هیچ شرایطی اموال خود را در اختیار دامنه عمومی قرار دهند. و این در حالی است که خودشان از بسیاری از اموال دامنه عمومی بهره می‌برند و درآمدزایی می‌کنند.
بدون شک اذهان بااستعداد و خلاق بی‌شماری در شرکت دیزنی و زیرمجموعه‌های آن کار می‌کنند اما خب سیاست کلی این ابرکمپانی همیشه حفاظ همه جانبه از اموالش خواهد بود. در هر حال بسیاری از این آثار و شخصیت‌ها در گذشته به اثبات رسیده‌اند و ساخت و تولید محتوا با استفاده از آن‌ها خیلی امن‌تر از خلق ایده‌های جدید است.
تاثیر دیزنی روز به روز روی صنعت سرگرمی بیشتر می‌شود و اگر این کمپانی بخواهد مسیر اشتباه خود در برخی سیاست‌ها را ادامه دهد، خطر بزرگی همه هنرمندان و مخاطبان را تهدید می‌کند. افراد خلاقی چون تایکا وایتیتی که JoJo Rabbit را ساخت احتمالا کمتر مورد توجه قرار بگیرند و در عوض «آثار از پیش اثبات‌شده» چراغ سبز تولید دریافت کنند.
و خب نکته مهم همین است که خود شخص والت دیزنی و اکنون شرکت والت دیزنی از گذشته توانسته‌اند از دامنه عمومی بهره ببرند و چیزهای جدیدی خلق کنند. حال اینکه دلشان نمی‌خواهد اموال و ساخته‌های خودشان به دست کس دیگری بیوفتد، کمی ناجوانمردانه به نظر می‌رسد.
کمپانی دیزنی تا سال ۲۰۳۳ وقت دارد تا راهی برای محافظت بیشتر از میکی ماوس و بسیاری از دیگر اموال خود پیدا کند و در این میان مردم ایالات متحده باید کمی مقتدرتر در مقابل لابی‌گری‌های آن بایستند.
گرچه نباید فکر کنیم دیزنی با این اعمال یک کمپانی شیطانی و نابودکننده صنعت است؛ آن‌ها طی یک قرن اخیر آثار فوق‌العاده‌ای به ما هدیه داده‌اند و بسیاری از نسل‌ها با کارتون‌های همین شرکت بزرگ شده‌اند. با این حال، سیاست خاص آن‌ها در «عدم قبول ریسک» برای ساخت آثار خلاقانه، و همچنین جلوگیری از ورود آثارشان به دامنه عمومی اصلا مقبول نیست و باید فکری به حال آن کرد.
بیشتر بخوانید:
بدبخت دیزنی نمیدونه که ما در ایران بدون پرداخت هزینه انیمیشن هاش رو دانلود میکنیم. این مقاله برای ایرانی ها خیلی قابل درک نیست چون ما اصلا کپی رایت محصولات خارجی نداریم.
بنابراین دیزنی در ایران هیچگونه تعهدی از جمله کسب درآمد ندارد?
“ما هیچ تعهدی به تاریخ‌سازی نداریم. ما هیچ تعهدی به ساختن هنر نداریم. ما هیچ تعهدی برای بیانیه دادن هم نداریم. تنها هدف ما کسب درآمد است.”
خب پس سیاست دیزنی اینه:
گوربابای کیفیت
فروش بچسب
من واقعا دارم از دیزنی بدم میاد ، دیگه اون حا هوای قدیمی رو نداره ، بیشتر دارم به هیولا جلوم میبینم