بررسی سبک‌های بازی – بازی‌های استراتژیک [قسمت اول]

«مردم در حال ترک قلعه هستند.» اگر هنگام خواندن این جمله صدایش را هم شنیدید، پس حتما به ژانری که امروز می‌خواهیم به آن بپردازیم علاقمند هستید. ژانری که یکی از ژانرهای مادر، نه فقط در ویدیوگیم‌ها، بلکه در تمام انواع بازی محسوب می‌شود. درباره‌ی بازی‌های استراتژیک صحبت می‌کنم. بازی‌هایی که قدمتشان تقریبا به اندازه‌ی عمر تمدن بشری‌ست و همواره جزو مهم‌ترین و البته جدی‌ترین سرگرمی‌های انسان شناخته می‌شدند. اینکه می‌گویم جدی، به این دلیل است که بازی‌های استراتژیک برخلاف انواع دیگر ورزش‌ها و بازی‌ها، بیشتر از مهارت‌های فیزیکی به مهارت‌های ذهنی و فکری نیاز دارد. از این رو، این نوع از بازی‌ها همواره محل عرض اندام متفکران و نابغه‌ها بوده است. چه بازی کنندگان این بازی‌ها و چه سازندگان‌شان.

درباره‌ی قدمت بازی‌های استراتژیک صحبت کردم، بد نیست که بحث این نوع از بازی‌ها را از همین منظر شروع کنیم. اما پیش از آن اجازه بدهید یک بار به طور اجمالی سبک استراتژیک را تعریف کنیم تا از اینجا به بعد یک تصویر مشترک از مفهوم «بازی استراتژیک» داشته باشیم. به طور کلی بازی استراتژیک به بازی‌ای گفته می‌شود که بازیکن برای رسیدن به پیروزی در آن باید مهارت‌های ذهنی و مدیریتی‌اش را مورد استفاده قرار دهد. در این نوع از بازی‌ها بازیکن عموما به جای یک دانای کل قرار می‌گیرد و اشراف کامل به تمام منابع، نیروها و ابزارهایش دارد، عامل شانس نقش بسیار کمرنگ‌تری دارد و پلیر باید با ترکیبی از برنامه‌های بلند مدت و تصمیم‌های لحظه‌ای به رقیب یا رقیبانش غلبه کند.

این تعریف اولیه را داشته باشید، تا به مرور تا انتهای مطلب آن را کامل‌تر کنیم. اما برگردیم به بررسی سابقه‌ی استراتژیک‌ها. همانطور که گفتم عمر بازی‌های استراتژیک خیلی بیشتر از ویدیوگیم‌هاست. شاید هزاران سال. ریشه‌ی این ژانر برمی‌گردد به بازی‌های استراتژیک رومیزی. بازی‌هایی مثل دوز و گو با ابتدایی‌ترین ابزارها ابداع شده‌اند تا انواع پیچیده‌تر مثل شطرنج و چکرز. بازی‌هایی که اصطلاحا به آن‌ها انتزاعی می‌گویند. یعنی داستان، قوانین و مکانیسم‌های بازی ما به ازای واقعی در جهان خارجی ندارند. این بازی‌های قرن‌ها تنها دارایی بشر برای سرگرم شدن و به چالش کشیدن هوش و ذکاوتش بود. البته سرگرمی به‌اصطلاح لاکچری‌ای محسوب می‌شد و معمولا طبقه‌ی اشرافی جامعه آن را بازی می‌کردند.

بعد از عصر روشنگری و از قرن نوزدهم میلادی،‌ بشر مجال این را پیدا کرد تا بازی‌های جدیدی را با الهام از قبلی‌ها طراحی کند و به بوته‌ی آزمایش بگذارد. کم کم با صنعتی-تجاری شدن سرگرمی از ابتدای قرن بیستم، این بازی‌ها یکی یکی منتشر می‌شدند و یک تجارت پر سود را به وجود آوردند. پیشرفت صنعت باعث شد این بازی‌ها کم کم از حالت انتزاعی خارج و تم‌های مختلف به خود بگیرند. بازی‌های رومیزی یا همان بردگیم‌ها در نیمه‌ی دوم قرن بیستم تنوع سرسام آوری به خود گرفتند و با شتابی فزاینده هر روز تجربه‌ی جدیدی از بازی را در اختیار مخاطبان قرار می‌دادند، و خب اصلی‌ترین و پرطرفدارترین ژانر در بردگیم‌ها، بازی‌ها استراتژیک بودند.

اساسا بازی‌های رومیزی به دلیل ماهیت فرمی خود و تسلطی که به بازیکنان روی دنیای بازی‌ می‌دادند، بهترین بستر برای پیاده‌ کردن چالش‌های استراتژیک بودند و طراحان بازی‌ در جنت برین به سر می‌بردند چون تقریبا‌ هر ایده‌ی قابل تصوری تقریبا قابل اجرا هم بود. اما وقتی در سال‌های پایانی قرن بیستم پدیده‌ای به نام ویدیوگیم پا به عرصه‌ی وجود نهاد اوضاع برای آن‌ها حتی بهتر هم شد. چون رایانه اجازه‌ی پیاده‌سازی محاسبات بسیار پیچیده‌تری را به طراح می‌داد و از طرفی بار این محاسبات را هم از دوش بازیکن برمی‌داشت. لذا یک بازی دو سر برد بود. یک انقلاب در طراحی بازی‌های استراتژیک که اجازه‌ می‌داد این بازی‌ها الگو‌ها و احتمالات بسیار پیچیده‌تر را بسیار سریع‌تر و کاملا اتوماتیک اجرا کنند و بازیکن فقط وظیفه‌ی تصمیم‌گیری را به عهده داشته باشد. اما دقیقا از کی این جریان آغاز شد؟

اولین ویدیوگیم استراتژیک تاریخ در ۱۹۷۲ منتشر شد. یک بازی به نام Invasion که الهام گرفته شده از بازی رومیزی معروف و محبوب ریسک بود. اینویژن یکی از بازی‌های اولین کنسول خانگی تولید شده در آمریکا یعنی Magnavox Odyssey بود. اما برای بازی کردن بازی استراتژیک بعدی تاریخ ویدیوگیم باید ۸ سال صبر می‌کردیم. در سال ۱۹۷۹ یک شرکت بازی‌ سازی با تمرکز روی سبک استراتژی تاسیس شد. Strategic Simulations ,Inc. یا به اختصار SSI یک سال بعد یعنی در ۱۹۸۰ عنوان Computer Bismarck را عرضه کرد. بیسمارک شبیه ساز آخرین نبرد بیسمارک، کشتی جنگی ارتش نازی در جنگ جهانی دوم، بود که بازیکن در آن باید با اتخاذ تصمیمات و استراتژی مناسب در نبرد تنگه‌ی دانمارک دو کشتی بریتانیایی را غرق می‌کرد.

در سال‌های بعدی دهه هشتاد میلادی بازی‌های استراتژیک شروع به رشد و گسترش کردند و تبدیل به یکی از ژانرهای محبوب ویدیوگیم شدند. از آنجایی که پدر این نوع از ویدیوگیم‌ها بازی‌های رومیزی بودند، اساس طراحی آن‌ها استراتژی نوبتی بود. یعنی بازیکن در نوبت خودش (که حدود آن توسط عوامل مختلف و متنوعی تعیین می‌شد) باید تصمیم‌هایش را می‌گرفت و انتخاب‌هایش را می‌کرد. سپس منتظر می‌ماند تا بازیکن دیگر یا هوش مصنوعی این کار را بکند و دوباره بر اساس تصمیم رقیب، تصمیم‌های جدیدی بگیرد. اما در سال ۱۹۸۹ یک بازی به نام Herzog Zwei مفهوم جدیدی را به بازی‌های استراتژیک اضافه کرد. استراتژی ریل تایم.

سیستم مبارزات در هرزاگ، نوبتی نبود بلکه همه بازیکنان به صورت همزمان تصمیم می‌گرفتند و پیشرفت به صورت همزمان اتفاق میفتاد. این کار باعث شد مدیریت زمان و گرفتن تصمیم‌های لحظه‌ای برای بازیکنان تبدیل به یکی از اصول استراتژی شود و هیجان بازی را بسیار بالاتر ببرد. سه سال بعد در ۱۹۹۲، بازی Dune II با همین سبک ریل تایم، منتشر شد و به محبوبیت بسیار بالایی رسید. محبوبیتی که باعث شد استراتژی‌های ریل تایم تبدیل به یکی از داغ‌ترین ژانرهای بازی رایانه‌ای بشود. کمپانی‌های مختلف بازی‌های مختلف را در تم‌ها و فضاهای متنوع در همین سبک منتشر می‌کردند و اغلب بسیار محبوب هم می‌شدند. استراتژیک‌های نوبتی به حاشیه رانده شدند و حتی ژانرهای دیگر مثل RPGها هم طراحی مبارزاتشان را به سمت ریل تایم شدن بردند.

در سال ۱۹۹۴ کمپانی بلیزارد بازی جدیدی را منتشر کرد، که اگر بگوییم امروز یکی از پایه‌های اصلی صنعت ویدیوگیم است، اغراق نکرده‌ایم. WarCraft یک استراتژیک تمام عیار بود. موفقیت این عنوان باعث شد بلیزارد یک سال بعد نسخه‌ی دوم آن را منتشر کند و ۳ سال بعد از آن یعنی در ۱۹۹۸ یکی از نمادین‌ترین بازی‌های استراتژی ریل تایم تمام تاریخ را منتشر کرد. StarCraft با مکانیسم‌های جدید و البته داستان غنی، که مشخصه‌ی اصلی بازی‌های بلیزارد بودند، توانست تبدیل به یکی از محبوب‌ترین بازی‌های تمام دوران شود. به طوری که هنوز بعد از قریب به ۲۳ سال این بازی همچنان پرطرفدار است و عده‌ی زیادی به طور مرتب و مداوم آن را بازی می‌کنند. اما بمب اصلی بلیزارد ۴ سال بعد منفجر شد.

در سال ۲۰۰۲، بلیزارد عنوان Warcraft III را عرضه کرد. وارکرفت ۳ به جز گیم‌پلی استراتژی ریل تایمش، عناصر نقش‌آفرینی را هم به آن آمیخته بود. طبق معمول داستان بازی هم یکی از جذاب‌ترین‌ها در تمام دوران بود. اما این همه‌ی نوآوری بلیزارد در وارکرفت ۳ نبود. آن‌ها با اضافه کردن امکان World Editor درواقع یک ابزار بسیار ساده و کاربردی برای ماد سازی و طراحی نقشه‌های مختلف در اختیار بازیکنان قرار داده بودند. ابزاری که به خلق مادها و مودهای گوناگونی ختم شد. که مهم‌ترین آنها مودی بود به نام Defense of the Ancient که به اختصار آن را DotA می‌خواندند.

DotA خیلی سریع محبوب شد و در بین بازیکنان دست به دست می‌شد و کم کم مسابقات و رقابت‌های مختلفی حول آن شکل گرفت. اینگونه بود که متاخرترین و البته مدرن‌ترین نوع از استراتژیک‌ها پا به عرصه‌ی وجود نهادند. بازی‌هایی که امروز به آن‌ها Multiplayer Online Battle Arena یا همان MOBA گفته می‌شود. بعد از محبوبیت دوتا، شرکت‌های مختلف اقدام به ساخت بازی‌های رسمی با الهام از آن کردند. در سال ۲۰۰۹ استودیو Riot عنوان لیگ آو لجندز را توسعه داد و در سال ۲۰۱۳ Valve با خرید امتیاز ماد DotA از سازنده‌ی آن، عنوان Dota 2 را منتشر کرد. بازی‌هایی که هر دو امروز بعد از گذشت یک دهه تبدیل به یکی از پول‌سازترین رقابت‌های ورزشی جهان شده‌اند و از پایه‌های اصلی Esports محسوب می‌شوند. تاثیر بلیزارد را می‌بینید؟

بیشتر بخوانید:

• معرفی بهترین بازی‌‌های استراتژیک برای موبایل
• معرفی سبک‌های بازی – شوتر اول شخص [قسمت دوم]
• معرفی سبک‌های بازی – شبیه‌سازها

البته گروهی دیگر بازی‌های استراتژیک از همان اوایل دهه ۹۰ مسیر دیگری را هم در پیش گرفتند که منجر به تولد عناوینی مثل Civilization، Age of Empires و از این قبیل بازی‌ها شدند که اگر بخواهم در همین مطلب به آن‌ها بپردازم، خیلی طولانی می‌شود و ممکن است حوصله‌تان سر برود. پس فعلا تا همینجا را داشته باشید تا هفته بعد ماشین زمان‌مان را ببریم در عصر پیش از قرن بیست و یکم و ببینیم چه چیزهایی در این دوره به ما هدیه شده‌اند.