فاجعه چرنوبیل روی بازی‌های ویدیویی چه تاثیری گذاشت؟

سریال چرنوبیل این روزها بعد از ناکامی‌های فصل آخر گیم آو ترونز، به یکی از سوژه‌های داغ و جنجالی دنیای تلویزیون تبدیل شده است. ساخته جدید و تحسین شده HBO فرصتی در اختیار نسل جدید قرار می‌دهد تا در قالب مینی سریالی جذاب و البته ناراحت‌کننده با فاجعه بزرگ و مهمی چون چرنوبیل آشنا شوند. اما این اولین باری نیست که چرنوبیل روی مدیوم‌های سرگرمی تاثیر می‌گذارد؛ در دو الی سه دهه اخیر بازی‌های متعددی از سرنوشت تلخ شوروی سابق اقتباس‌هایی کردند.

ریک لین (Rick Lane)، نویسنده وبسایت یوروگیمر نیز با توجه به ترند این روزها مقاله‌ای در مورد تاثیرات چرنوبیل روی دنیای بازی‌های ویدیویی نوشته که خواندن آن خالی از لطف نیست. پس در ادامه با ویجیاتو همراه باشید تا یادداشت او را بخوانیم.

۵۰ هزار نفر اینجا زندگی می‌کردند اما حالا به شهر ارواح تبدیل شده.

دوربین به بالا می‌رود تا نمایی کامل از شهر را ببینیم. تصاویری غیر اشباع و بی‌رنگ و رو به نمایش در می‌آیند، انگار که دوربینی قدیمی آن‌ها را ضبط کرده است. نماهایی از برج‌های آجری و درختان می‌بینیم و در پشت همه آن‌ها چرخ و فلکی بزرگ سر به فلک کشیده. دوربین روی چرخ و فلک بیشتر زوم می‌کند و حالا معلوم می‌شود که تمام آن سال‌هاست زنگ زده است. بعد از آنکه دوربین در انتها بالا می‌رود، چهار کلمه روی صفحه با فونتی سبز رنگ حک می‌شود: «پریپات، اوکراین. حومه شهر.»

توصیفات بالا همه برای اولین نمایش و تریلر از Modern Warfare بودند، نسخه‌ای که سری موفق کال آو دیوتی را تبدیل به غول امروزی کرد. همیشه برایم چگونگی تصمیم‌گیری برای ساخت این تریلر شگفت‌انگیز بوده است. کال آو دیوتی ۴ عنوانی است که برخی از مهم‌ترین ماموریت‌های سیاه را به تصویر می‌کشد، به درگیری‌های خاورمیانه می‌پردازد و حول بمب‌های اتم می‌چرخد. اما با این وجود اکتیویژن تصمیم گرفت اولین چیزی که دنیا از عنوانی آن هم با نام مدرن وارفر یا جنگ‌افزار مدرن ببیند، شهری بی‌سکنه از شوروی سابق و در سال ۱۹۸۶ باشد.

این تصمیمی است که قدرت چرنوبیل و ابهت تاریک و ترسناکی را که در ذهن‌های ما از آن وجود دارد، نشان می‌دهد. بازی‌‌های ویدیویی به صورت غیر قابل انتظاری پیوسته به این حادثه اتمی متوسل می‌شوند. چرنوبیل به شکل غیر معمولی در دنیای بازی تاثیرگذار بوده، هم به عنوان منبع اقتباسی مستقیم برای عناوینی خاص و هم به صورت غیر مستقیم برای بازی‌هایی که در پایه‌ریزی داستان خود از آن الهام گرفتند.

آغازگر اصلی بین تمامی این بازی‌ها، عنوان S.T.A.L.K.E.R: Shadow of Chernobyl یعنی شوتر نیمه جهان‌باز استودیو GSC Game World است. شدو آو چرنوبیل از منابع زیادی الهام گرفته بود: به طور عمده از رمانی به نام پیک‌نیک کنار جاده و فیلم استاکر که خود آن اقتباسی آزاد از کتاب است. کتاب و فیلم هر دو نیز در مورد گروهی از مردم بودند که با هدف پیدا کردن عتیقه‌های با ارزش به منطقه ممنوعه چرنوبیل قدم می‌گذاشتند.

شدو آو چرنوبیل این ایده اصلی را می‌گیرد و آن را به مناطق ممنوعه واقعی که دور تا دور راکتور را احاطه کرده‌اند، می‌برد. از منظر گیم‌پلی، حضور چرنوبیل ارتباط زیادی با بازی ندارد. بیشتر مکانیک‌های بازی از فیلم استاکر و کتاب پیک‌نیک کنار جاده گرفته شده و بیشتر بازی نیز به پیدا کردن اشیا قیمتی از مناطق خطرناک می‌گذرد. در اصل گیمرها درست تا قبل از آخر بازی حتی خود راکتور را از نزدیک نمی‌بینند.

اما با این وجود ایده وارد کردن چرنوبیل به ذهن مخاطب، محصول نهایی را هم قابل لمس‌تر و هم اسرارآمیزتر می‌کند. بازی‌هایی با موضوع فاجعه اتمی از زمان عرضه Missile Command وجود داشتند اما سری ویستلند و فال‌آوت سال‌ها قبل‌تر از عرضه استاکر، به ایده گشت و گذار در محیط‌هایی خطرناک و آلوده پرداخته بودند.

اما پس چه فاکتوری چرنوبیل را متفاوت می‌کند؟ جواب به این سوال را به راحتی می‌توان در مینی‌‌سریال اخیر شبکه HBO دید، چرنوبیل بسیار فراتر از یک فاجعه اتمی ساده است. اهمیت این واقعه علمی نیست، بلکه فرهنگی، انسانی، محیطی و حتی مربوط به معماری است. مجتمع‌های مسکونی خالی از سکنه، روستاهای ویرانه داخل منطقه ممنوعه و قبرستان ارتش که مملو از کامیون‌های زنگ زده و هلیکوپترهای زنگ زده است* همه بخشی از چرنوبیل هستند.

هر چقدر هم که خواندنش به نظر ترسناک آید، چرنوبیل واقعا تبدیل به نوعی زیبایی با به بیان بهتر، به شکل اتمسفر در آمده است. یکی از آن اتمسفرهایی که باد برگ درختان جنگل را پیچ و تاب می‌دهد، صدای کلیک کلیک شمارشگرهای گایگر مغز را سوراخ می‌کند، فلز زنگ زده و بتن خرد شده در گوشه به گوشه شهر دیده می‌شود، آسمان به رنگ سرب است و از همه مهم‌تر سکوت با نهایت قدرت فریاد می‌زند. اتمسفر چرنوبیلی جایی است که حواس‌پرتی‌های معمول دیگر جایی ندارند و تمام حس‌های چندگانه شما قدرتمندتر از همیشه هستند چرا که می‌دانید واقعا چیزی در هوایی که تنفس می‌کنید، وجود دارد.

برای بازی‌سازان چنین اتمسفری غیر قابل مقاومت است چرا که این اطمینان را بهتان می‌دهد گیمر قرار نیست هیچوقت یک ناظر منفعل در دنیایی که شما خلق می‌کنید، باشد. اقتباس GSC Game World از مناطق ممنوعه چرنوبیل نقشه راهی فوق‌العاده برای غرق کردن مخاطب در یک لوکیشن است و موفقیت آن را می‌توان با شمردن بازی‌هایی که از استاکر الگو گرفتند، اندازه‌گیری کرد. سری بازی هایی مثل مترو، Survarium، Fear the Wolves و البته مدرن وارفر. حتی نسخه های آخر فال‌آوت نیز واقعا وام‌دار استاکر هستند.

اما اتمسفر چرنوبیل فراتر از ظاهر است. چرنوبیل مکانیست که از خود اسرار و رموز تراوش می‌کند، بیشتر به خاطر تاثیراتی که تشعشعات می‌تواند روی سیستم‌های بیولوژیکی (هم فیزیکی و هم روانی) داشته باشد و همچنین به دلیل پنهان‌کاری‌هایی که شوروی سابق پس از وقوع فاجعه انجام داد.

برای مثال بازی استاکر به اندازه کافی المان‌های علمی-تخیلی دارد اما آنتون بلشاکوف (Anton Bolshakov)، کارگردان بازی در مصاحبه‌ای با سایت Rock, Paper, Shotgun توضیح داد که چطور این المان‌ها و طرح‌ها خودشان در واقع از تئوری‌های توطئه واقعی در مورد راکتور چرنوبیل الگوبرداری شده بودند. اینکه برای مثال این راکتور در واقع پایگاهی مخفیانه برای انجام آزمایش‌های نظامی است یا آنتن بزرگ مستقر در منطقه امواجی فعال‌کننده روانی منتشر می‌کردند تا رفتار مردم در غرب را تحت تاثیر قرار دهد.

برخی اوقات حتی واقعیت‌ها از خیال و بازی عجیب‌تر هستند. برای مثال مدرن وارفر را در نظر بگیرید. صحنه‌ای که در مقدمه به آن پرداختیم، مربوط به فلش‌بکی در بازی می‌شد که دو ماموریت از کال آو دیوتی ۴ را شامل می‌شود. شما، در نقش کاپیتان پرایس معروف با فرمانده و مافوق خود به نام مک‌میلان همراه می‌شوید و به منطقه ممنوعه چرنوبیل قدم می‌گذارید تا شخصیت منفی اصلی بازی یعنی عمران زاخائف (Imran Zakhaev) را ترور کنید.

تمام این دو مرحله هیجان‌انگیز، فوق‌العاده طراحی شده‌اند اما یک چیزی هست که مدرن وارفر به آن اشاره نمی‌کند. بازی در سال ۱۹۹۶ اتفاق می‌افتد و در آن زمان هنوز دو تا از راکتورهای چرنوبیل فعال بودند.

بعد از آنکه راکتور شوم شماره چهار در ماه آپریل سال ۱۹۸۶ منفجر شد، ده سال به طول انجامید تا فشارهای بین‌المللی برای متوقف کردن راکتور شماره یک به نتیجه برسد. راکتور شماره ۳ نیز حتی تا سال‌های بعد از آن نیز به فعالیتش ادامه داد و در نهایت سال ۱۹۹۹ خاموش شد. در مورد راکتور شماره ۲ هم اکراین خیلی زودتر از باقی راکتورها آن را در سال ۱۹۹۱ خاموش کرد؛ آن هم فقط به خاطر اینکه ساختمان توربین آن آتش گرفته بود.

آیا اینفینیتی وارد، سازنده مدرن وارفر، از این موضوع اطلاع داشت؟ اگر می‌دانستند، چرا آن را در بازی حذف کردند؟ بدون شک این یکی از آن نکاتی است که شما به عنوان سازنده در بازی اکشن خود به آن می‌پردازید، مگر آنکه بخواهید از قصد کمی به سناریو، حس آخرالزمانی بیشتری دهید. از طرفی اگر واقعا این نکات را رعایت می‌کردند، از بار فانتزی بازی کاسته می‌شد. اینکه درست در میان معامله سلاح تروریست‌ها، دانشمند‌هایی هم به کار خودشان ادامه دهند، بدون شک حال و هوای مرحله را خراب می‌کند. بخشی از فضای افسانه‌ای چرنوبیل از این نشات می‌گیرد که آن را به شکل منطقه‌ای مرده می‌بینید، جایی که هیچ چیز عادی نیست.

افسانه هم واقعا همان کلمه درست برای توصیف چرنوبیل است چرا که چنین تصوری یکی از بزرگترین شایعات و افسانه‌های امروز چرنوبیل به حساب می‌آید. سال‌ها بعد از آن که این منطقه تخلیه شد، حیات وحش در منطقه ممنوعه رشد پیدا کرد. به جای آنکه مانند دنیای استاکر، چرنوبیل مملو از هیولاهای جهش‌یافته باشد؛ این منطقه میزبان بیش از ۲۰۰ نوع پرنده، جمعیت کثیری از دوزیستان و پستانداران بزرگی چون خرس، گرگ، اسب وحشی و گاومیش است. اثر تشعشعات روی این حیوانات ناچیز و کم نیست اما بسیار کمتر از آن مقداریست که پیش‌تر دانشمندان پیش‌بینی کرده بودند.

با گذشت زمان و روز به روز، چرنوبیل بیشتر از آنکه هشداری در مورد خطرات انرژی هسته‌ای یا عواقب رژیم‌های تمامیت‌خواه ایدئولوژیک باشد، نشان می‌دهد انسان چه تاثیری روی کره‌زمین می‌گذارد. وقتی منطقه‌ای آلوده و غیر قابل سکونت تنوع زیستی وسیع‌تری از طبیعت بیرون از شهر ما دارد، بدون شک این باید زنگ خطری برای ماها باشد که داریم روی محیط زیست چه تاثیری می‌گذاریم.

هنوز مانده تا کار بازی‌های ویدیویی با چرنوبیل تمام شود. پاییز امسال بازی Chernobylite منتشر می‌شود که شوتری ترسناک و جاه‌طلب است، نسخه دوم سری استاکر نیز قرار است در سال ۲۰۲۱ میلادی عرضه شود. اطلاعات زیادی از S.T.A.L.K.E.R 2 در درسترس نیست اما به عنوان یکی از طرفداران قدیمی سری استاکر، چرنوبیلیت از درد صبر کردن برای نسخه بعدی استاکر کم می‌کند.

اما به این فکر می‌کنم که شاید وقتش رسیده تا از تصویر کشیدن چرنوبیل به شکل منطقه‌ای نحس و خطرناک دور شویم. در عوض، ترجیح می‌دهم بازی‌هایی را در آینده ببینم که به اهمیت رو‌به‌افزون منطقه ممنوعه می‌پردازند و به جای تاکید روی خطرات چرنوبیل برای انسان‌ها، بیشتر به خطری که انسان برای چرنوبیل دارد، بپردازند.

بیشتر در مورد چرنوبیل بخوانید:

• مینی‌سریال چرنوبیل چقدر به وقایع تاریخی وفادار مانده است؟
• بررسی مینی‌سریال چرنوبیل - هامارتیای هسته‌ای
• سریال چرنوبیل مرتکب چه اشتباهی شده؟‌