مروری بر سیستم رده‌بندی فیلم‌ها و ظهور درجه NC-17

مسئولیت رده‌بندی فیلم‌ها با انجمن سینمای آمریکا (MPAA) است. این سیستم رده‌بندی از گذشته تاکنون تغییرات بسیاری کرده، قبلاً شامل درجه‌های G (مناسب برای همه)، M (با نظارت والدین)، R (مناسب برای بالای 17 سال) و X (فیلم‌های دارای صحنه‌های غیراخلاقی و مناسب برای بالای 18 سال) بود. در ادامه ویجیاتو پرونده کاملی از روند ایجاد درجه NC-17 و همه جنجال‌ها برای تثبیت فیلم‌های مخصوص بزرگ‌سال در سینما بدون برچسب X را مورد بررسی قرار داده است.

در اولین ماه‌های 1990، مرزهای خوب و بد فیلم‌ها در آستانه فروپاشی قرار گرفت. در این دوره بحث‌های جنجالی درباره موارد مجاز در فیلم‌ها ایجاد و باعث بازنگری در سیستم رده‌بندی 22 سال گذشته شد. در یک سمت MPAA (انجمن سینمای آمریکا)  به‌صورت مخفیانه و ناواضح به فعالیت خود ادامه می‌داد و عملاً تمایز خاصی میان فیلم‌های هجوی که قوانین درجه R را رعایت نمی‌کردند و فیلم‌های هنری که به خاطر حساسیت‌ها در دسته پورنوگرافی قرار می‌گرفتند، قائل نمی‌شد. در سمت دیگر بعضی فیلم‌سازانی قرار داشتند که تمایل به ساخت فیلم‌هایی برای بزرگ‌سالان بدون برچسب X داشتند. در نهایت جوانانی که برای تفریح و سرگرمی فیلم می‌دیدند MPAA را مجبور به تجدیدنظر در قوانین کردند.

در دهه 80 میلادی بحث‌وجدل‌ها بر سر اختلافات فرهنگی که از دهه 60 به وجود آمده بود، بالا گرفت و این حق را به مذهب داد تا به هر آنچه مغایر ارزش‌هایش بود اعتراض کند. اما این هدف عملاً محقق نشد و به لطف کلوپ‌های ویدیویی محل و کانال‌های کابلی دسترسی به فیلم‌هایی با برچسب «مخصوص بزرگ‌سالان» و موزیک ویدیوهای مغایر با ارزش‌ها، ممکن بود. بااین‌وجود اکران فیلم Hail Mary (درود بر مریم) در سال 1985 اعتراض شدید پاپ ژان پل دوم را به همراه داشت. این فیلم نگاه تازه‌ای به ماجرای تولد مسیح داشت. اما همه این اعتراضات مقدمه‌ای برای فیلم The Last Temptation of Christ (آخرین وسوسه مسیح) ساخته «مارتین اسکورسیزی» در سال 1988 بود.

سیستم رده‌بندی MPAA در بیش‌تر موارد کارایی لازم را نداشت و معیاری برای هنجارهای فرهنگی بود. مثلاً اگر روی یک فیلم برچسب X  زده می‌شد، بسیاری از سالن‌های سینما از نمایش آن امتناع می‌کردند و روزنامه‌ها و شبکه‌های تلویزیونی نیز اجازه پخش تبلیغات آن را نداشتند. این در حالی بود که فیلمی با رده‌بندی R به‌راحتی توسط طیف وسیعی از مخاطبان در همه رده‌های سنی دیده می‌شدند (حتی اگر مخاطب زیر سن قانونی بود و اجازه تماشای آن در سینما را نداشت، به لطف نمایش در کانال‌های کابلی و ویدیویی، ، می‌توانست بعداً آن‌ها را بدون محدودیت تماشا کند).

این اتفاق درباره فیلم‌های ترسناک آزاردهنده‌تر بود، چون در آن‌ها اخطارهای امنیتی از سایر فاکتورهای رده‌بندی پررنگ‌تر بود و به همین دلیل معمولاً در دسته‌بندی MPAA قرار نمی‌گرفت و سازندگان برای پیشگیری از عواقب احتمالی مجبور بودند با ترفندهایی فیلم را در رده‌بندی بگنجانند. مثلاً در تبلیغات فیلم Day of the Dead (روز مردگان) ساخته «جورج رومرو» در سال 1985 این جملات گفته شد: «به دلیل صحنه‌های خشونت‌آمیز و تکان‌دهنده، هیچ فرد زیر 17 سالی اجازه تماشای این فیلم را ندارد». چند سال بعد فیلم The Texas Chainsaw Massacre 2 (کشتار با اره‌برقی در تگزاس ۲) نیز پس چند تلاش ناکام، از رویکرد مشابهی استفاده کرد و موفق به کسب درجه R شد. عدم دریافت رده‌بندی از سوی MPAA مشکلات و دردسرهای بسیاری داشت، مثلاً این فیلم‌ها در تبلیغات دچار مشکل می‌شدند و بسیاری از سالن‌های سینما از نمایش آن‌ها سر باز می‌زدند، به‌عبارت‌دیگر برخورد با آن‌ها دقیقاً مشابه فیلم‌های رده X بود.

فیلم‌سازان زیادی مجبور بودند برای کسب رده‌بندی MPAA فیلم‌هایشان را جرح‌وتعدیل کنند و در بعضی از موارد ادامه این روند منجر به جنجال‌های مطبوعاتی می‌شد. مثلاً در سال 1987 اعتراض MPAA به صحنه جنسی فیلم Angel Heart (قلب فرشته) با بازی «لیزا بونت» و «میکی رورک» جنجال‌های مطبوعاتی بسیاری به راه انداخت. این جنجال‌ها به موقعیت تجاری فیلم کمک شایانی نکرد اما با مدیریت صحیح آن‌ها می‌شد از آب گل‌آلود ماهی‌های درشتی صید کرد. در سال 2004 «پیتر بیسکیند» در کتاب Down and Dirty Pictures به جنجال‌های ناخواسته فیلم Angel Heart و ماجراهای میرامکس و MPAA برای فیلم Scandal (رسوایی) در سال 1989 پرداخت. ماجرا ازاین‌قرار است که «هاروی واینستین» به امید تکرار ماجرای Angel Heart و ماهی گرفتن از آب گل‌آلودِ مطبوعات، فیلم‌سازان بریتانیایی «نیک پاول» و «استیو وولی» را مجبور می‌کند تا برای فیلمشان درجه X دریافت کنند (هاروی واینستن در فوریه 2020 به اتهام رفتار مجرمانه جنسی درجه‌یک و تجاوز درجه سه، محکوم شد). این حوادث در نهایت به اعتراض فیلم‌سازانی که آثارشان در قوانین رده R نمی‌گنجید، منجر شد.

در سال 1985 و 1986 Henry: Portrait of a Serial Killer (هنری: تصویر یک قاتل زنجیره‌ای) به‌عنوان یک تریلر روانشناسی کم‌هزینه در شیکاگو فیلم‌برداری شد. ماجرای این فیلم درباره زندگی یک قاتل زنجیره‌ای با بازی «مایکل روکر» بود. ازآنجایی‌که این فیلم هم در چارچوب قوانین MPAA قرار نمی‌گرفت، سازندگان آن از دریافت درجه X هراس داشتند. در سال 1989 و پس از نمایش موفق در جشنواره فیلم تلوراید، توجه‌ها به این درام روانشناسی بیش‌ازپیش شد. به‌طوری‌که «مک ناتون» کارگردان فیلم، به‌صورت علنی اظهار کرد: «این فیلم خیلی هنری و درعین‌حال بسیار خون‌بار است».

«مک ناتون» با «راجر ایبرت» منتقد شیکاگو سان تایمز، درباره مشاجرات با MPAA برای دریافت رده‌بندی صحبت کرد. به گفته او MPAA معتقد است این فیلم مستحق دریافت درجه X  است و تنها با جرح‌وتعدیل می‌تواند درجه R را دریافت کند. سرانجام Henry: Portrait of a Serial Killer بدون رده‌بندی و به‌صورت محدود اکران شد. در آوریل همان سال «ایبرت» در برنامه تلویزیونی Siskel & Ebert اظهار داشت: «ما تنها کشوری هستیم که فیلم‌های مناسب بزرگ‌سال که برای افراد زیر 17 سال مناسب نیستند را به رسمیت نمی‌شناسیم». او پیشنهاد داد باید درجه‎‌ای بین X و R وجود داشته باشد که به فیلم‌های مخصوص بزرگ‌سالان دلالت دارد.

در زمان پخش این اپیزود، نمونه‌های دیگری نیز وجود داشت که دقیقاً شرایط Henry: Portrait of a Serial Killer را داشتند. مثلاً The Texas Chainsaw Massacre 2، Leatherface: The Texas Chainsaw Massacre III برای کسب درجه R مجبور به جرح‌وتعدیل شدند. همچنین فیلمی مثل The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover (آشپز، دزد، همسرش و عاشقش ) بدون رده‌بندی MPAA اکران شد.

اکران The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover (آشپز، دزد، همسرش و عاشقش ) ماجراهای جالبی داشت. داستان این فیلم درباره خلاف‌کاری خشن و بی‌فکر به نام آلبرت اسپیکا که صاحب یک رستوران است و در طول فیلم شاهد ماجراهای او، همسرش و یکی از مشتریان رستوران هستیم. کارگردان این فیلم «پیتر گرینوی» علاقه خاصی به ساخت فیلم‌های پیچیده و اغلب همراه با روابط جنسی و خشونت گرافیکی، دارد و The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover نیز از این قاعده مستثنا نیست. فیلم در فستیوال بین‌المللی فیلم تورنتو (TIFF) حضور داشت و موفق شد توجه‌های زیادی را به خود جلب کند. اما این بار میرامکس زیر بار اکران آن با درجه X نرفت و بدون رده‌بندی به نمایش درآمد. حواشی فیلمی که در رده R نمی‌گنجید و حاضر نبود به رده X تن دهد، مخاطبان زیادی را به سینما کشاند و فروش 7.5 میلیون دلاری آن را به همراه داشت. درهرصورت ازآنجایی‌که صحنه‌های اروتیک در ذات این فیلم نهادینه‌شده بود و تغییر یا حذف آن‌ها به محتوا آسیب می‌رساند، بار دیگر بحث‌ها بر سر سیستم رده‌بندی فیلم‌ها بالا گرفت.

طولی نکشید که میرامکس و MPAA دوباره باهم برخورد کردند. این بار برای فیلم Tie Me Up! Tie Me Down ساخته «پدرو آلمودوار». اثر پیشین این کارگردان به نام Women on the Verge of a Nervous Breakdown نیز به‌خوبی دیده شد. داستان فیلم درباره «آنتونیو باندراس» است که دیوانه‌وار عاشق یک ستاره سینما با بازی «ویکتوریا آبریل» می‌شود. مشکل اصلی این فیلم تم عاشقانه آن نبود. ظاهراً مشکل یک سکانس جنجالی در وان حمام و نمایش برهنگی کامل بازیگران بود که سروصداهای بسیاری به پا کرد. نهایتاً این فیلم در 4 می، بدون رده‌بندی اکران و موفق شد، فروشی بالغ‌بر 4 میلیون دلار در گیشه‌های آمریکای شمالی داشته باشد. اما آیا این نهایت رکوردی بود که این فیلم می‌توانست بزند؟ Henry: Portrait of a Serial Killer هم می‌توانست گیشه بهتری داشته باشد؟ این سوالاتی بود که سازندگان، پاسخ آن را از مراجع قضایی پیگیری کردند.

در 14 ماه می همان سال سازندگان Henry: Portrait of a Serial Killer از MPAA به دادگاه فدرال شکایت و ادعا کردند وعده درجه X پتانسیل تجاری این فیلم را از بین برده است. 9 روز بعد میرامکس به نمایندگی از فیلم «پدرو آلمودوار» همین کار را تکرار کرد. هرچند رأی دادگاه به نفع میرامکس نبود اما  این شکایت‌ها در تغییر سیستم رده‌بندی فیلم تأثیر بسزایی داشت. قاضی «چارلز راموس» این‌طور استدلال می‌کند: «میرامکس نتوانست دلایل منطقی برای عدم استحقاق Tie Me Up! Tie Me Down برای عدم دریافت درجه X ارائه دهد و شکایت این سازنده بیش‌تر شبیه یک جنجال تبلیغاتی بود. اما فارغ از این ادعا، صداقت سیستم رده‌بندی MPAA زیر سؤال است و این نوع رده‌بندی باعث فشار اقتصادی به بسیاری از فیلم‌ها شده است».

از زمان تأسیس MPAA در سال 1968 «جک والنتی» ریاست آن را بر عهده داشت و از آن زمان تنها تغییری که در این سیستم ایجاد شد، اضافه شدن رده‌بندی PG-13 در سال 1984 با نمایش فیلم‌هایی مثل Gremlins و Indiana Jones and the Temple of Doom (پیش‌تر با درجه G) بود. درهرصورت این حوادث و اختلافات به وجود آمده بر سر درجه X، باعث به وجود آمدن سلسله تغییراتی در سیستم رده‌بندی MPAA شد.

در 17 ژوئن فراخوانی برای تغییرات سیستم رده‌بندی  در روزنامه لس‌آنجلس تایمز به چاپ رسید. منتقد «چارلز چمپلین» به منتقدینی مثل «ایبرت» پیوست و خواستار پایان درجه X شد. همچنین  در این فراخوان به موضوع دیگری نیز اشاره کرد. او معتقد بود سیستم رده‌بندی فیلم‌ها باید کمی باقی بماند نه کیفی. به‌عبارت‌دیگر این MPAA نیست که شایستگی و ارزش‌های هنری یک اثر را مشخص می‌کند. به باور او درجه X و پیامدهایی که به‌واسطه وابستگی به پورنوگرافی به وجود می‌آید، مشکل اصلی است. پس با جایگزین کردن یک درجه جدید به‌جای X می‌توان مشکل را حل کرد.

در همین اوضاع‌واحوال اکران فیلم Life Is Cheap … but Toilet Paper Is Expensive گردوغبار کوچکی به پا کرد. ماجرای فیلم درباره یک آمریکایی ناشناس است که برای تحویل یک چمدان به یک مجرم محلی به هنگ‌کنگ سفر می‌کند. فیلم مملو از صحنه‌های تعقیب و گریز در خیابان‌های هنگ‌کنگ است. اما دارای صحنه‌هایی مثل کشتن اردک برای استفاده در رستوران و نگاه اجمالی به یک مجله فتیش بارداری به نام Poppin’ Mamas است و به همین دلیل برای نمایش، درجه X را دریافت کرد. سازندگان به نشانه اعتراض، فیلم را با درجه ساختگی A اکران کردند. پس‌ازاین اتفاق، فیلم Frankenhooker که یک کمدی ترسناک بود نیز با همین درجه اکران شد. در نتیجه فیلم‌سازان به این نتیجه رسیدند حالا که MPAA اصرار دارد فیلم‌های مناسب بزرگ‌سال که مستهجن نیستند را با درجه X اکران کند، پس آن‌ها هم‌درجه بندی جدیدی را برای فیلم‌هایشان به وجود می‌آورند.

درنهایت MPAA مجبور شد به این خواسته تن دهد و به‌نوعی پیشنهاد «چارلز چمپلین» را اجرایی کند. بر این اساس اعلام شد، درجه X از سیستم رده‌بندی فیلم‌ها حذف می‌شود و جای خود را به درجه جدیدی به نام  NC-17 می‌دهد. مدیر MPAA اظهار کرد: «ما به هدف اصلی سیستم رده‌بندی فیلم‌ها بازمی‌گردیم و امیدواریم بتوانیم به‌روزهای اکران فیلم‌هایی مثل Last Tango in Paris، Midnight Cowboy، Clockwork Orange بازگردیم». فیلم Henry & June اولین فیلم بزرگ‌سالی بود که با این شرایط در سالن‌های سینما اکران شد و تبلیغات آن در روزنامه‌ها و تلویزیون پخش شد. این فیلم عملکرد قابل‌توجهی در باکس آفیس داشت.

اما رده NC-17 نیز در حد وعده باقی ماند و اندکی پس از ظهور، به دست فراموشی سپرده شد. درهرصورت نمی‌شد از این واقعیت گذشت که این فیلم‌ها به علت عدم حضور جمعیت سینمارو (زیر 17 سال) عملاً گیشه را از دست می‌دادند و به حیات پس از اکران امیدوار بودند. این در صورتی بود که فیلم‌هایی با رده R می‌توانستند روی مخاطبان زیر 18 سال نیز حساب ویژه‌ای باز کنند. در نهایت بلاک باسترها برای جذب مخاطب بیش‌تر، باز هم ناچار به کسب رده  R و جرح‌وتعدیل می‌شدند. مثلاً میرامکس برای کسب درجه R مجبور بود 30 دقیقه از فیلم The Cook, the Thief, His Wife & Her Lover را حذف کند. در حال حاضر لیست فیلم‌هایی که درجه NC-17 را حفظ کرده‌اند کوتاه است که از جمله آن‌ها می‌توان به Dice Rules اشاره کرد.

اکران دو فیلم در سال 1992 این اختلاف را به‌خوبی نمایان کرد. فیلم Bad Lieutenant (ستوان بد) به کارگردانی «آبل فرارا» با درجه NC-17 در سینماها اکران و 2 میلیون دلار فروش داشت. این در صورتی بود که فیلم Basic Instinct (غریزه اصلی) با جرح‌وتعدیل، موفق به کسب درجه R  شد و در همان سال گیشه‌ای 117 میلیون دلاری داشت. با پایان دهه 90 میلادی ، وعده اکران فیلم‌های بزرگ‌سال علیرغم اکران فیلم‌هایی مثل Crash (تصادف) «دیوید کراننبرگ»، عملاً بی‌نتیجه ماند. جالب‌تر از همه اینکه فیلم Showgirls‎ (دختران شو) با درجه NC-17 برای دیده شدن منتظر نمایش خانگی شد. درهرصورت این تغییر رده‌بندی هیچ تفاوتی در اصل قضیه ایجاد نکرد و فیلم‌های NC-17 هنوز هم خیلی بدتر از درجه R بودند و عملاً از لحاظ فروش تفاوتی با فیلم‌های پورن نداشتند.

«استنلی کوبریک» در سال 1999 با سانسور دیجیتالی بدن‌های برهنه در فیلم Eyes Wide Shut (چشمان کاملاً بسته) موفق شد از کسب درجه NC-17 بگریزد (مشابه این اتفاق برای فیلم‌های Summer of Sam (تابستان سام)، Casino (کازینو) و Natural Born Killers (قاتلین بالفطره) نیز افتاد).

در نهایت باید بگوییم با گذشت 30 سال از ماجرای تغییر سیستم رده‌بندی فیلم‌ها، هنوز هم مشکل پابرجا است به نظر می‌رسد تفاوت ملموسی میان فیلم‌های درجه R و NC-17  وجود ندارد.