بحران کمبود تراشه در سال ۱۴۰۱ نیز ادامه دارد

دو سال گذشته برای صنعت سخت افزار، سال‌های پرچالشی بود. در اواسط سال ۱۳۹۸ بود که کرونا برای اولین بار در جهان و کمی بعدتر نیز در ایران دیده شد. گسترش سیستم دورکاری، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها و جا افتادن فرهنگ خانه نشینی، تغییر سبک زندگی روزانه‌ی بسیاری از جمله تبعات اساسی این ویروس و قرنطینه‌ بود.

حالا آدم‌های بشتری روزانه وقت خود را در خانه می‌گذراندند و به تبع نیاز بیشتری به تجهیزات سخت افزاری با منظور کار، تحصیل و مهم‌تر از همه تفریح و سرگرمی وجود داشت. این موضوع و همراهی آن با بازاری که حالا تحت تاثیر تورم جهانی حاصل از خانه نشینی بود در کنار هجوم ماینرها و بازار کریپتو کارنسی به اندازه‌ی کافی اوضاع را آشفته نمود.

در ادامه با تعطیلی کارخانه‌ها، فقدان نیروی متخصص و عدم توانایی تامین بازار جهانی در این بازه به اندازه‌ی کافی دسترسی به تجهیزات سخت افزاری را محدود شده بود. اما این پایان ماجرا نبود، چون خیلی زود جنگ نیز به این بحران افزوده شد. چالش جدیدی که می‌تواند تاثیر مستقیمی روی تولید پردازنده‌ها، به ویژه کارت گرافیک داشته باشد.

---

از کجا شروع شد؟

اگر قرار باشد به دنبال نقطه شروع بحرانی که امروز آن را بحران جهانی تراشه (Chip shortage) می‌نامیم شروع کنیم، باید به کمی پیش از آغاز کرونا برگردیم. کمتر از سه سال قبل بازار سخت افزار و به صورت ویژه پردازنده‌ها به صورت قابل توجهی تحت تاثیر رمز ارزهای دیجیتال و ماینرها قرار گرفته بود. در این بازه دسترسی به پردازنده‌های گرافیکی نسل جدید به علت هجوم ماینرها دشوار و قیمت نهایی این دسته از تجهیزات به شدت بالا رفته بود.

در چنین شرایطی نیاز بازار نیز با توجه به پیشبرد صنعت بالا بود. با این وجود غول‌های صنعت نیمه هادی چون TSMC و شرکت‌های مادر تولید کننده پردازنده چون اینتل، AMD و انویدیا پیش بینی چنین شرایطی را داشتند و جبران نیاز بازار جهانی، در بازه‌ی کوتاهی قابل تامین بود. اما رخداد غیرمنتظره‌ی کرونا همه چیز را بهم ریخت.

با خانه نشینی افراد در اواخر سال ۹۸، خیلی زود سیستم کاری و تحصیلی آنلاین برپا شد. خیلی زود تفریحات و سرگرمی افراد نیز به خانه محدود شد. این بدین معنی است که نیاز بیشتری برای تهیه‌ی تجهیزات سخت افزاری و به طور ویژه کامپیوتر و کنسول‌های بازی احساس شد.

از همین رو تعداد افرادی که به دنبال تجربه‌ی شکل جدیدی از سرگرمی، به صنعت گیمینگ به ویژه در پلتفرم‌های کنسول و کامپیوتر ورود کردند، به شدت افزایش یافت. مطابق آمار منتشر شده از سمت Statista در اوایل سال میلادی ۲۰۲۰ فروش تجهیزات گیمینگ به شکلی صعودی افزایش پیدا کرد. در راس این لیست سخت افزار گیمینگ شامل قطعات کامپیوتری و کنسول‌های بازی و سپس بازی‌ها و بعد از آن اکسسوری‌های مربوط به گیمینگ جای گرفته‌ند.

هم زمانی این موضوع با آغاز نسل نهم و همچنین در نظر گرفتن نیاز سایر کاربران، فروش تجهیزات سخت افزاری را به شکل بی‌رویه و بی‌حساب و کتابی افزایش داد. این در حالی بود که بازار سخت افزار و به طور ویژه پردازنده‌ها به تنهایی تحت تاثیر ماینینگ به اندازه کافی زیر فشار رفته بود.

حالا تامین این نیاز حجم از تجهیزات صنعت نیمه هادی با وجود تعطیلی کارخانه‌ها و شرایط قرنطینه، به یک معضل بزرگ بدل گردیده بود. کمپانی‌های مادر توان پاسخگویی به این نیاز را نداشتند و بازار تراشه در حال تبدیل شدن به یک بحران اساسی بود. بحرانی که صنعت لوازم خانگی، تکنولوژی، خودرو سازی، زیر ساخت تلفن و شبکه و مهم‌تر از همه گیمینگ را تحت تاثیر قرار داده بود.

---

بحران کمبود تراشه و گیمینگ

نسل نهم در حالی آغاز شد که دنیا در اوج بحران کرونا به سر می‌برد. با این حال کنسول‌های پلی استیشن ۵ و ایکس باکس سری ایکس و اس با امید به پایان یافتن بحران در کمتر ۶ الی ۷ ماه راهی بازار شدند. اما شرایطی که پیش بینی می‌شد تنها کمتر از یک نیمه‌ی سال همه ما را درگیر کند، حالا تا دو سال پیش آمده بود.

این موضوع نینتندو رو در عرضه‌ی کنسول‌های جدید خود دچار بحرانی نمود. با وجود اعتراض کاربران به مشکلات بنیادی نینتندو سوییچ و سخت افزار محدود و بسیار سبک آن، این کمپانی نتوانست زمانی که انتظار می‌رفت اقدام به معرفی نسل جدید کنسول‌های هیبریدی خود نماید و تنها شاهد عرضه‌ی مدل اولد نینتندو سوییچ بودیم که موجبات نارضایتی گسترده را نسبت به این کمپانی فراهم نمود.

کارت‌ها و پردازنده‌های جدید در حالی معرفی می‌شدند که کارخانه‌های مادر توانایی تامین نیاز بازار را نداشتند. اما این موضوع صرفا به کمبود تراشه‌ و تامین ماینرها نبود. نیاز بازار جهانی به تجهیزات الکترونیک به شکل غیرقابل پیش بینی افزایش پیدا کرده بود و کمپانی‌های سازنده‌ و عرضه کننده‌ی پردازنده توانایی پیش بینی این حجم از تقاضا را نداشتند و در همین حین وضع برای کمپانی‌های ترد پارتی نیز از این هم بدتر بود.

با وجود افزایش تقاضای تجهیزات منحصر به گیمینگ نظیر کنسول‌های بازی، تجهیزات سخت افزاری و لپ تاپ های بالارده، تولید این دسته از تجهیزات با مشکلات زیادی روبرو بود. کمپانی‌ها توان تغذیه‌ی به موقع بازار را نداشتند. در نتیجه شاهد راه افتادن بازار سیاه محصولات گیمینگ و کارت گرافیک‌های سری سی بودیم.

تجهیزات گیمینگ از خرده فروش‌ها و یا بازارهای شخص ثالث با قیمتی تا چندین برابر بیشتر نیز به فروش می‌رفت. این موضوع موجبات داغ شدن تنور کلاه برداری‌های آنلاین را نیز فراهم نمود. با این حال در این دوران کمپانی‌های مادر و سرمایه گذاران بی‌کار نبودند. این کمپانی‌ها به منظور پایان دادن به این بحران سرمایه گذاری‌های بزرگی انجام دادند.

هرچند وضعیت کرونا و قرنطیه با وجود موج‌های بعدی توانست تا حدی خوبی به وسیله‌ی واکسیناسیون جهانی کنترل شود. اما همچنان با تحولات رخ داده در این دو سال، پاسخ به تقاضای جهانی تراشه به سادگی ممکن نیست. پیش بینی می‌شود بحران تراشه با سرمایه گذاری ۱۰۰ میلیون دلاری کمپانی تایوانی TSMC و همچنین همکاری دولت آمریکا می‌تواند طی سه سال بعدی به نقطه‌ی اعتدال باز گردد.

از سوی دیگر کمپانی‌هایی رده دوم تولید تجهیزات نیز نظیر  کوالکام، سامسونگ و اینتل اقدام به توسعه‌ی خط تولید خود نموده‌اند. بدین ترتیب احتمالا در اواخرا سال ۱۴۰۱ (۲۰۲۳ میلادی) شاهد پایان یافته بحران تراشه‌ و بازگشت به قیمت‌های واقعی باشیم. اما در آن زمان کسی پیش بینی بحران جهانی بعدی را نمی‌کرد.

---

جنگ روسیه و اوکراین بحران بعدی در صنعت سخت افزار

در دورانی که تصور می‌کردیم کرونا بزرگترین بحران عصر خواهد بود، افزایش تنش‌ها بین روسیه و اوکراین و احتمال کلید خوردن جنگ جهانی سوم، همگان را در بهت فرو برد. جنگ موجبات رکود اقتصادی، تورم و از کار افتادن چرخ صنعت را حتی در کشورهای توسعه یافته‌ای چون اوکراین و روسیه فراهم می‌کند.

این موضوع نه تنها در مورد خود این دو کشور، بلکه بر کل اقتصاد اوراسیا و در صورت تداوم در تمام جهان صدق خواهد کرد. یکی از ابعاد جهانی قابل توجه این جنگ را می‌توان در تولید تراشه‌های نیمه هادی نیز جستجو کرد.

تولید تراشه سیلیکونی و به طبع تولید کارت گرافیک وابسته به گاز نئون برای تامین انرژی لیزری لازم برای برش طرح‌ها در تراشه‌های کامپیوتری است. گاز نئون، کمابیش یک ماده کمیاب است که به صورت عمده به عنوان محصول جانبی فرآیند تولید فولاد در اوکراین تولید می‌شود.

گاز نئون تولید در ادامه به منظور استفاده در صنعت تولید تراشه‌های نیمه هادی، وارد فرآیند خالص‌سازی می‌شود. طبق گزارش فایننشال تایمز (Financial Times)، اوکراین بیش از ۹۰ درصد نئون نیمه هادی جهان را تولید می‌کند. بخش اعظم آن از شهرهای بندری اودسا و ماریوپل این کشور می‌آیند.

در سوی دیگر، از پالادیوم برای ساخت آلیاژ پالادیوم استفاده می‌شود که به منظور آبکاری تراشه‌های الکترونیکی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پالادیوم که فلز بسیار گران بهایی نیز محسوب می‌شود، در ساخت تراشه های سیلیکونی نقش اساسی دارد.

روسیه قریب به ۴۰ درصد پالادیوم جهان را تولید می‌کند. این منابع عظیم به دلیل تحریم های اعمال شده بر این کشور به شدت تحت تاثیر قرار گرفته است. این موضوع می‌تواند در طولانی مدت اثرات قابل توجهی بر بازار تولیدات الکترونیک و تراشه‌ داشته باشد.

در این میان چین تلاش کرده است در تولید نئون و پالادیوم بیش از پیش به خود متکی شود، اما این روند آسانی نیست. گاز نئون و مشتقات آن به‌ویژه توسط کارخانه‌های فولادی طراحی‌شده قدیمی‌تر که کشورهای کمی به جز اوکراین و روسیه در آن فعالیت می‌کنند، تولید می‌شود. از طرفی راه اندازی صنعت به منظور استقلال منابع برای چین بسیار زمان‌بر خواهد بود.

---

کارت گرافیک باز هم گران می‌شود؟

کارت گرافیک از جمله پرفروش‌ترین محصولات صنعت نیمه هادی‌ها است. این قطعه طی سال‌های گذشته همواره تحت تاثیر قیمت رمز ارزها و به طور ویژه اتریوم و بیت کوین قرار گرفته است. و برای مدت طولانی است که ماینرها دسترسی ارزان قیمت و سریع را برای عده‌ی زیادی از کاربران به ویژه گیمرها دشوار نموده‌اند.

این بازار آشفته با آغاز کرونا و ورود به تورم جهانی بدتر نیز شد. خیلی زود و با تعطیلی کارخانه‌ها به دنبال همه‌گیری کووید ۱۹ و همچنین افزایش بی‌حساب و کتاب نیاز صنعت لوازم مصرفی الکترونیک به تامین تراشه به علت رشد تقاضای بازار، خیلی زود صنعت را به مرحله‌ای رساند که آن را بحران تراشه می‌نامیم.

بحران تراشه به کارت گرافیک و یا تجهیزات گیمینگ محدود نمی‌شد. این بحران صنایع لوازم خانگی، خودروسازی، تلفن و تجهیزات الکترونیک و... را نیز دچار محدودیت‌های قابل توجهی در روند تولید نمود. با این حال در سال گذشته و با سرمایه گذاری کمپانی‌های بزرگی چون TSMC قرار بود در طی دو الی سه سال بعدی اوضاع را بهبود بخشد. و قیمت این تجهیزات را تا حدودی کاهش دهد.

با این وجود بحران بعدی که می‌توانست تولید تراشه و نیمه رساناها را تحت تاثیر قرار دهد، خیلی زود از راه رسید. حمله‌ی نظامی روسیه به اوکراین و سایه‌ی جنگ جهانی سوم بحران بعدی بود که انتظار این صنعت را می‌کشید. وابستگی به نئون و پالادیوم تولیدی اوکراین و روسیه می‌تواند در طولانی مدت شرایط را از این نیز بدتر کند.

با وجود تلاش‌های چین، متاسفانه در صورت ادامه پیدا کردن شرایط بحران و عدم تامین مواد خام از سوی این دو کشور، صنعت نیمه‌ هادی‌ها و تولید تراشه‌ مورد استفاده در تجهیزات الکترونیک با چالش‌های بزرگی روبرو خواهد شد. این موضوع می‌تواند موجبات افزایش قیمت و تشدید پیدا کردن بیش از پیش محدودیت‌های دسترسی به سخت افزار و به ویژه کارت گرافیک را فراهم آورد.

---

کلام انتهایی

در نهایت اگرچه سرعت شیوع این ویروس در بسیاری از نقاط دنیا کاهش یافته است. با این حال ویروس کرونا همچنان به عنوان معضل پررنگی در سرتاسر شناخته می‌شود. همه‌گیری سراسری و گسترش هرچه بیشتر ویروس کرونا، زندگی‌ متفاوتی را به همه مردم در سرتاسر دنیا تحمیل کرده است. این پدیده پیامدهای مختلفی را برای اقتصاد و صنایع متفاوت داشته است.

صنعت تولید نیمه رساناها و همچنین سخت افزار از جمله تاثیر پذیرترین صنایع در این دوران بودند. با وجود تورم جهانی و عدم تعادل مابین عرضه و تقاضا، دسترسی به تجهیزات سخت افزاری و به طبع تجهیزات گیمینگ و کامپیوتری دشوارتر از پیش شد. در این میان سایه‌ی جنگ نیز توانسته است چشم انداز آینده‌ی این بخش را تیره‌تر از گذشته نماید.

با این حال امید است با سرمایه گذاری کمپانی‌های مادر و همچنین همکاری کشورهای توسعه یافته، همان طور که پیش بینی می‌شد شرایط به نفع برقراری تعادل در بازار، بهبود پیدا کند. و مهم‌تر از آن امید است که جنگ و هرگونه درگیری نظامی در سرتاسر دنیا پایان یابد. تا با افزایش تولید و توسعه تجهیزات تراشه و نیمه هادی، شاهد تسهیل دسترسی این دسته از تجهیزات برای همگان و خروج از بحران باشیم.

بیشتر بخوانید:

• خدمات گیمینگ ابری – تکنولوژی انقلابی در صنعت بازی
• چگونه با افسردگی دوران قرنطینه مبارزه کنیم؟
• تاثیرات کرونا بر صنعت گیم و سخت افزار چگونه بوده است؟