نگاهی به قسمت پنجم سریال خاتون – بگذارید این وطن دوباره وطن شود

قسمت پنجم سریال خاتون احتمالا بهترین اپیزود این سریال خوش‌ساخت و دوست‌داشتنی باشد که تا امروز منتشر شده است. جدیدترین قسمت سریال تینا پاکروان با پیشرفت‌های خیره‌کننده‌ای که در شخصیت‌پردازی و داستان‌سرایی به دست می‌آورد به یک درام تاریخی ارزشمند تبدیل می‌شود که بدون هیچ شک و تردیدی بالاتر از نمونه‌های مشابه قرار می‌گیرد. برای بررسی اجمالی قسمت پنجم سریال خاتون با ویجیاتو همراه باشید.

بلاک‌باستری در چارچوب اپیزود

اگرچه اقتصاد ایران از مسیر اقتصاد جهانی جدا و عقب مانده اما اصول اساسی اقتصاد به حدی تاثیرگذار هستند که حتی کُندترین قطارها را هم به درون ریل‌های خود دعوت می‌کنند. بنابراین طبیعی به نظر می‌رسد که اقتصاد ایران در سخت‌ترین و دشوارترین روزها هم تلاش کند تا فرمول‌های موفق جهانی را دنبال کرده و به نتایجی درخشان دست پیدا کند. سریال خاتون هم شباهت‌های زیادی با پیروی اقتصاد ایران از فرمول‌های جهانی دارد و احتمالا یکی از دلایل موفقیت آن را باید قرارگرفتن در ریل جذابیت‌های امروزی دانست.

سریال خاتون یک عنوان درجه‌یک سریالی است که بازیگرانی شناخته‌شده را میزبانی می‌کند و از دکورهایی دقیق و سرشار از جزییات یاری می‌گیرد. ساخت چنین سریال خوش‌ساختی در سال‌های نه‌چندان دور تنها توسط سازمانی مانند صدا و سیما برمی‌آمد اما در دنیای امروز این سرویس‌های استریم هستند که می‌توانند عناوینی خیره‌کننده را در برابر دوربین قرار دهند. موفقیت سریال خاتون در ادامه موفقیتی است که از چندین سال پیش در شبکه نمایش خانگی آغاز شد و حالا جدی‌تر از همیشه ادامه پیدا می‌کند.

سریال خاتون یک بلاک‌باستر در چارچوب اپیزود لقب می‌گیرد؛ عنوانی جذاب، خیره‌کننده، سرشار از جزییات، خوش‌ساخت و میزبان ستاره‌های سینما، تلویزیون و تئاتر که تلاش می‌کند تا احترامی شایسته مخاطبش را بروز دهد. تا همین چند سال پیش ساخت سریال‌هایی مانند سریال خاتون نه‌تنها در شبکه نمایش خانگی ممکن نبود بلکه در سازمان صدا و سیما هم مورد استقبال قرار نمی‌گرفت. اما در دوران حکمرانی سرویس‌های استریم ماجرا متفاوت به نظر می‌رسد.

تا پیش از شیوع ویروس کرونا، بسیاری از تحلیلگران اقتصادی سینما باور داشتند که سرویس‌های استریم می‌توانند به رقبایی جدی و دردسرساز برای سالن‌های سینما تبدیل شوند. اگرچه گروهی از این تحلیلگران تصور می‌کردند که سرویس‌های استریم دیر یا زود بخش قابل توجهی از تماشاگران سینما [و حتی تلویزیون] را به سوی خود جلب می‌کنند اما احتمالا هیچکدام از آن‌ها باور نمی‌کردند که این پیروزی ارزشمند در ابتدای سومین دهه قرن بیست و یکم ثبت شود.

با شیوع جهانی ویروس کرونا تقریبا همه سالن‌های سینما در سراسر جهان تعطیل شدند. این تعطیلی‌ها ضربات سختی به پیکره سالن‌های سینما در نقاط مختلف دنیا وارد کرد اما سالن‌های سینما در ایالات متحده آمریکا بیشتر از هر کشور دیگری آسیب دیدند. در دوران شیوع ویروس کرونا که هنر هفتم به معنای واقعی کلمه متوقف شده بود، وضعیت سالن‌های سینما در ایالات متحده [که اکثرا به شکل زنجیره‌ای اداره می‌شوند] به حدی ناامیدکننده شد که همان تحلیلگرانی که روزگاری پیش‌بینی موفقیت سرویس‌ها استریم در برابر سالن‌های سینما را مطرح کرده بودند حالا آهسته آهسته مطمئن می‌شدند که پرده نقره‌ای دیگر جذابیت چندانی برای تماشاگران ندارد و اعتبار تاریخی‌اش را از دست داده است.

ادعایی که در ابتدا منطقی به نظر می‌رسید. استودیوهای سینمایی که نمی‌توانستند در بحران‌زده‌ترین روزهای اقتصادی منتظر گشوده‌شدن سالن‌های سینما باشند در نهایت تصمیم گرفته بودند تعدادی از عناوین نه‌چندان کلیدی‌شان را در سرویس‌های استریم نمایش دهند. از آن‌جایی که مردم در بسیاری از نقاط دنیا از قرنطینه‌های خانگی به ستوه آمده بودند با خرید اشتراک ویژه سرویس‌های استریم در حقیقت دو نشان را با یک تیر هدف قرار دادند؛ اگرچه آن‌ها در ابتدا سرگرم شده بودند اما این سرگرمی می‌توانست به یک اعتیاد غیرقابل ترک تبدیل شود و همین مسئله اهمیت سرمایه‌گذاری بیشتر استودیوهای سینمایی در سرویس‌های استریم را ثابت کرد.

امروزه با وجود این‌که ایالات متحده آمریکا [به عنوان بزرگترین بازار سینما در جهان] موفق شده تا شیوع ویروس کرونا را کنترل کند و سالن‌های سینما را در کنار بسیاری از کسب و کارها را به مدار اقتصاد بازگرداند اما استودیوهای سینمایی از سیاستی که در روزگار کرونا اتخاذ کردند، عقب‌نشینی نمی‌کنند. بنابراین فیلم‌های سینمایی تنها چند هفته پس از اکران در سالن‌های سینما در سرویس‌های استریم هم در دسترس قرار می‌گیرند. سیاستی که شاید برای استودیوها سود قابل توجهی به همراه داشته باشد اما عملکرد مالی فیلم‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به همین دلیل مورد انتقاد عوامل فیلم‌های سینمایی و البته صاحبان سالن‌های سینمایی قرار گرفته است.

در ایران هم شرایط به شکل مشابهی پیش‌روی می‌کند. اگرچه سالن‌های سینمایی زنجیره‌ای که در بسیاری از نقاط دنیا به اکران فیلم‌های خارجی مشغول هستند در ایران جایی ندارند اما تعطیل‌شدن سالن‌های سینما در ایران با مجموعه‌ای از عواقب متفاوت همراه بود. در ابتدا پروژه ساخت بسیاری از فیلم‌های کمدی و درام که تهیه‌کنندگان آن‌ها تصور می‌کردند با فروش خوبی در گیشه مواجه می‌شوند، متوقف شد. سپس فیلم‌هایی که قرار بود در سالن‌های سینما اکران شوند به صورت اکران‌های ویژه به سرویس‌های استریم آمدند و در ادامه مخاطبانی که از سرویس‌های استریم استقبال نمی‌کردند در نهایت به مشتری‌های ثابت آن‌ها تبدیل شدند.

اگرچه رقابتی که سرویس‌های استریم ایرانی در روزگار کرونا با سالن‌های سینما و حتی سایت‌های دانلود فیلم و سریال می‌کنند را نمی‌توان رقابتی سالم و منصفانه دانست اما واقعیت آن است که این سرویس‌های استریم امروزه بیشتر از هر زمان دیگری به جذب مخاطب می‌پردازند. در این میان اما سرویس استریمی را می‌توان موفق دانست که با انتشار محتوای ارزشمند و تماشایی در جذب و حفظ مخاطب بی‌نظیر عمل می‌کند. مسیری که به نظر می‌رسد نماوا در مقایسه با رقیب سنتی‌اش یعنی فیلیمو بهتر پیموده است.

سرویس استریم نماوا با سریال قورباغه [بررسی همه قسمت‌های این سریال را در ویجیاتو بخوانید] ثابت کرده بود که می‌خواهد سلیقه مخاطب ایرانی را به سمت محتوای اختصاصی‌اش جذب کند و حالا این هدف را با سریال خاتون دنبال می‌کند. به نظر می‌رسد نماوا در آینده نزدیک از سریال‌های اختصاصی دیگری هم رونمایی می‌کند که می‌توانند عناوین جذابی باشند اما در حال حاضر، سریال خاتون را باید خوش‌ساخت‌ترین و ارزشمندترین سریالی دانست که در چند سال اخیر از شبکه نمایش خانگی به خانه مخاطبان رسیده است.

لایه‌سازی یک درام تاریخی

سریال خاتون نخستین تجربه تینا پاکروان در چارچوب اپیزود لقب می‌گیرد. او که فیلم‌سازی را از سال ۱۳۷۹ و با فیلم کوتاه رویا آغاز کرده در دانشگاه UCLA کالیفرنیا هم دوره‌های سینمایی را گذرانده است. پاکروان با فیلم خانوم که در سال ۱۳۹۲ اکران شد، زیرژانر جدیدی را در سینمای ایران ایجاد کرد که هنوز هم مورد توجه سینماگران ایرانی قرار می‌گیرد. این فیلم روایت زندگی سه زن از طبقات اجتماعی مختلف در تهران بود و رویکرد فمینیستی و اجتماعی آن به شدت مورد توجه منتقدان قرار گرفت.

با این حال پاکروان در ادامه مسیر کارنامه هنری‌اش به ساخت عناوین متفاوتی مشغول شد. او فیلم نیمه‌شب اتفاق افتاد را در سال ۱۳۹۴ اکران کرد که به اندازه فیلم قبلی‌اش مورد توجه قرار نگرفت اما با فیلم لس‌آنجلس تهران که در سال ۱۳۹۶ اکران شد، ثابت کرد که می‌تواند در ژانر کمدی‌ هم حرف‌های زیادی برای مطرح‌کردن داشته باشد. اما جدیدترین تجربه فیلم‌سازی که او یک سریال درام تاریخی لقب می‌گیرد احتمالا متفاوت‌ترین عنوان کارنامه کاری او باشد.

در ابتدا به نظر می‌رسید پاکروان نتوانسته آن‌چه در ذهنش بود را روی کاغذ فیلم‌نامه و در برابر دوربین فیلم‌برداری سریال خاتون قرار دهد. اما قسمت پنجم سریال خاتون این پیش‌فرض را تهدید می‌کند. جدیدترین اپیزود سریال خاتون از تلاش‌های این سریال برای تبدیل‌شدن به یک درام تاریخی درجه‌یک رونمایی کرده و آن را به سریالی خوش‌ساخت‌تر تبدیل می‌کند. پاکروان در قسمت پنجم سریال خاتون یکی دیگر از شخصیت‌های فرعی داستانش را حذف می‌کند تا به مخاطب ثابت کند که در مسیر روایت روزهای تلخ و خونین ایران در ابتدای جنگ جهانی دوم از هیچ تلاشی دست نمی‌کشد.

اما حذف دوباره شخصیت‌ها تنها دستاورد قسمت پنجم سریال خاتون نیست. دیالوگ‌ها در این اپیزود کوبنده‌تر از قبل به نظر می‌رسند و هنرنمایی بازیگران اصلی سریال هم بیشتر از قبل به یاری سریال می‌آید. بی‌راه نیست اگر گفته شود که قسمت پنجم سریال خاتون را باید کلیدی‌ترین قسمت این سریال از ابتدای پخش آن دانست. در این قسمت رابطه به پایان‌ نزدیک‌شده خاتون [با هنرنمایی نگار جواهریان] و شیرزاد [با هنرنمایی اشکان خطیبی] وارد فصل جدیدی از اختلاف‌ها می‌شود و فیلم‌نامه به لطف شخصیت‌پردازی دقیق شخصیت شیرزاد موفق می‌شود تا تنهایی و درماندگی خاتون را بهتر از همیشه به تصویر بکشد.

آن‌چه یک درام تاریخی را ارزشمند می‌کند، تلاش‌ آن برای تصویرسازی‌های واقعی و قابل احساس از رویدادهای تلخ و گزنده تاریخی است. به نظر می‌رسد تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران سریال خاتون از لزوم پای‌بندی به این اصل کلیدی آگاه بوده‌اند و به همین دلیل صحنه‌سازی‌های سریال کیفیت به شدت قابل قبولی دارد. در حالی که در ابتدا به نظر می‌رسید جدیدترین سریال نماوا به دلیل محدودیتی که در بودجه‌اش دارد، نمی‌تواند چندان وارد فضاهای جدید شود اما قسمت پنجم سریال خاتون به خوبی ثابت می‌کند که لوکیشن‌های متعددی برای این سریال در نظر گرفته شده تا عمق داستان به خوبی روایت شود.

قسمت پنجم سریال خاتون به وضوح تلاش سریال برای واردشدن به سطح جدیدی از داستان‌سرایی و شخصیت‌پردازی را نشان می‌دهد. سریال خاتون گام به گام و اپیزود به اپیزود پیش‌روی می‌کند و لایه‌های جدیدی از داستانش را در کنار پردازش بیشتر شخصیت‌هایش به تماشاگر نشان می‌دهد. این همان دستاورد بزرگی است که سریال قورباغه با وجود تعداد محدود شخصیت‌هایش نتوانست به آن نزدیک شود.

تقدیم به استیون اسپیلبرگ

تبعید اجباری لهستانی‌ها در جریان جنگ جهانی دوم به ایران در صحنه‌هایی از قسمت پنجم سریال خاتون به تصویر کشیده می‌شود. سکانس‌هایی که تینا پاکروان و عوامل سریال تاریخی نماوا پیرامون ورود لهستانی‌ها به ایران ثبت کرده‌اند، یادآور سکانس‌هایی از فیلم Schindler's List به نظر می‌آید. فیلم Schindler's List یکی از بهترین فیلم‌های استیون اسپیلبرگ لقب می‌گیرد که داستان زنده‌ماندن یهودی‌ها در دوران سرکشی حزب آلمان نازی را به تصویر می‌کشد.

شباهت‌های جالبی میان صحنه‌های ورود لهستانی‌ها به خاک ایران در سریال خاتون و حرکت یهودی‌ها در فیلم Schindler's List دیده می‌شود. تینا پاکروان با اضافه‌کردن موسیقی لهستانی به متن این سکانس‌های نفس‌گیر شباهت آن‌ها با فیلم استیون اسپیلبرگ را بیشتر کرده و سقوط ناگهانی تبعیدی‌های لهستانی که از گشنگی و تشنگی به ستوه رسیده‌اند هم یادآور صحنه‌هایی مشابه در فیلم Schindler's List می‌شود. بنابراین می‌توان ادعا کرد که قسمت پنجم سریال خاتون در حقیقت ادای دینی به استیون اسپیلبرگ و یکی از بهترین فیلم‌‌های او به نظر می‌رسد.

کارگردان که تلاش کرده سبک فضاسازی و تصویرسازی اسپیلبرگ را در سریال تماشایی‌اش به کار بگیرد در ادامه از یک شخصیت واقعی دیگر هم رونمایی می‌کند؛ یک خواننده و بازیگر اپرای لهستانی که در جریان تبعیدهای اجباری به ایران منتقل شده بود. قسمت پنجم سریال خاتون در سکانس‌هایی که به آواره‌های لهستانی بخشیده به خوبی ناامیدی و شکست غم‌انگیز آن‌ها را به تصویر می‌کشد و به همین دلیل یک بار دیگر ثابت می‌کند که عنوانی خوش‌ساخت و عظیم است که خرده‌داستان‌های متعددی دارد.

قسمت پنجم سریال خاتون دو روایت جزیی را به یک روایت کلی پیوند می‌زند و با پیش‌بردن جدی داستان یک بستر جدید را برای داستان‌سرایی ایجاد می‌کند. این اپیزود بدون هیچ تردیدی می‌تواند یکی از بهترین اپیزودهای سریال باشد. نیازی به یادآوری نیست که فصل اول سریال خاتون قرار است با ۱۶ اپیزود به پایان برسد.

سریال خاتون را با ویجیاتو دنبال کنید:

• نگاهی به قسمت اول سریال خاتون – فاشیسم سینمایی
• نگاهی به قسمت دوم سریال خاتون – باران خونین داس و چکش
• نگاهی به قسمت سوم سریال خاتون – شیوع ویروس سرخ
• نگاهی به قسمت چهارم سریال خاتون – عاقبت خوردن نان خلق