گزاره «وحشت کیهانی» در بیش‌تر اوقات به عنوان همتای وحشت لاوکرفتی به کار گرفته می‌شود؛ در واقع داستان‌هایی که از نوشته‌های اچ. پی. لاوکرفت الهام گرفته‌اند. به همین ترتیب، بیش‌تر ویژگی‌های وحشت کیهانی از آثار لاوکرفت و اساطیر کثولهوی او ریشه می‌گیرند.
طبیعتاً، آثار دیگری نیز وجود دارند که با همین حال و هوا و پیش از لاوکرفت پدید آمده‌اند؛ همانند «شاه زردپوش» نوشته رابرت ویلیام چمبرز. این نوشته چمبرز یک سری از داستان‌های کوتاه جذاب است که حول محور یک نمایشنامه است که خوانندگان را دیوانه می‌کند.
حالا در این نوشتار می‌خواهیم تا شما را کمی بیش‌تر با خود زیرژانر وحشت کیهانی به عنوان یکی از موفق‌ترین، مرموزترین و ترسناک‌ترین زیرژانرهای ژانر وحشت آشنا کنیم.
تم‌های بنیادین وحشت کیهانی
اساطیر کثولهو یا نمایشنامه «شاه زردپوش» جزو مشخصه‌های تکامل این ساب‌ژانر به شمار می‌روند و از پایه‌های تم‌های اصلی وحشت کیهانی هستند: وحشت ناچیز بودن در برابر و ناتوانی در درک نیروهای قدرتمند غیرقابل توصیف، بی‌شکل و بی‌ملاحظه هستی. این وحشت، از ناشناخته‌ها و ذات نسبتاً بی‌اهمیت بشریت در هستی نسبت به زمان، فضا و حتی گونه‌های با هوش برتر ریشه می‌گیرد.
این تم‌ها در بیش‌تر مواقع خوشان را به شکل زوال ذهنی شخصیت‌های اصلی داستان‌های وحشت کیهانی آشکار می‌کنند. وقتی روان در برابرِ نیروهایِ ورایِ درکِ ناچیزِ ذهنیِ بشر یا فرایِ درکِ فیزیکیِ قرار می‌گیرد کاری جز خُرد شدن از دستش برنمی‌آید. این گونه وحشت تمام مفاهیم واقعیت، حقیقت و حتی وجودیت مادی را فراتر از شناخته شده‌ها به تصویر می‌کشد.
تفاوت وحشت کیهانی با دیگر انواع وحشت
زیرژانر وحشت کیهانی راهش را به انواع روایت‌سرایی ترسناک باز کرده است. این ساب‌ژانر می‌تواند به شکل‌های گوناگونی مورد تفسیر قرار بگیرد ولی المان‌های بنیادینش یکسان باقی خواهد ماند: بشریت جایگاه بسیار کوچکی از هستی را اشغال کرده است؛ جایگاهی که هنگام مقایسه با نیروهای شگفت انگیزی که در دی‌ان‌ای زمان و مکان وجود دارند بسیار شکننده و بی‌ارزش به نظر می‌رسد. به این ترتیب، راه برای احتمال وجود موجودات خداگونه‌یِ هیولاوار باز می‌شود تا به آتش این وحشت هیزم بیش‌تر بیفزایند.
ژانر وحشت این مسیر را پیش می‌گیرد که به درون ترس‌های ریشه افکنده در ژرفای ذهن مخاطبان نفوذ کند. برخی از این ترس‌ها احساسی و نسبتاً کوچک هستند که از تجربه‌های مشخصی مثل غم و ضربه روحی سرچشمه گرفته‌اند. دیگر ترس‌ها همچون پایان دنیا و به طور کلی مرگ بزرگ‌تر و جامع‌تر هستند.
وحشت کیهانی ولی از این جهت ویژه است که خبر از تهدیدهای بیگانه‌ای می‌دهد که شاید مرگ، سوگواری، تراژدی و حتی خود ترس نیز در برابر این میزان قدرت بی‌پایان هستی هیچ معنایی ندارند.