مقابله با نحسی سیزده در تمدن‌های مختلف

در بسیاری از فرهنگ‌های بومی در مناطق مختلف کره زمین عدد سیزده عددی نحس و بد یُمن است که وجود آن بدشانسی و اتفاقات بدی را به همراه خواهد داشت. از دوران باستان و تمدن‌های اولیه، صور فلکی، ماه‌های سال و حتا تعداد فرشتگان درگاه پروردگار را به عدد دوازده نسبت می‌دادند و اعتقاد داشتند که عدد دوازده عددی کامل است و از این روی عدد سیزده که دقیقاً پس از دوازده می‌آید را عددی نحس و نفرین شده می‌دانستند.

عدد سیزده در تمدن‌های مختلف

حتماً تاکنون داستان‌هایی درباره خرافات مربوط به نحسی عدد سیزده به گوشتان خورده است؛ هتل‌هایی که اتاقی با شماره 13 ندارند، ساختمان‌هایی که طبقه یا پلاک 13 را به شکل 12+1 علامت می‌زنند، پروازهایی که به دلیل داشتن عدد 13 در شماره خود کنسل شده‌اند یا مهمانی‌هایی که هرگز اجازه نمی‌دهند سیزده نفر سر یک میز بنشینند. این خرافات که سالانه میلیون‌ها دلار خسارت به نحوه‌های مختلف به دولت‌ها وارد می‌کند، با داستان‌ها و روایات مختلفی در تمدن‌های متفاوت دیده می‌شود اما همه‌ی این داستان‌ها به نحس بودن عدد سیزده و دوری از آن تاکید دارند.

برای مثال، طبق اعتقاد مسیحیان گفته می‌شود که در مراسم شام آخر عیسی مسیح، سیزده نفر بر سر میز شام حضور داشتند و حتا عدد سیزده را به یهودا نسبت می‌دهند که بزرگ‌ترین خیانت‌کار تاریخ شناخته می‌شود.

اما لازم است بدانیم که نحسی عدد سیزده و سعی در دوری از آن به سالیان سال پیش از مسیح و تمدن‌های باستانی برمی‌گردد. مردمان تمدن بابل، که علائم زودیاک (Zodiac Signs) را دوازده عدد شناسایی کرده و بر همین اساس برای عدد سیزده ویژگی‌هایی تاریک و منفی درنظر می‌گرفتند. مردم بابل اعتقاد داشتند که دوازده ستاره که هر کدام در یکی از برج‌های آسمانی تکیه زده و هزار سال بر جهان حکومت می‌کنند. در نتیجه طبق باور مردم آن زمان عمر جهان ۱۲ هزار سال بوده است و پس از پایان رسیدن این ۱۲ هزار سال آسمان‌ها و زمین دچار آشفتگی و هرج‌ومرج شده و در پایان این آشفتگی زمین برای تولدی دوباره آماده می‌شود.

در همین تمدن داستانی اساطیری باقی مانده که ماجرای یک قهرمان را توصیف می‌کند. در سفر ماجراجویانه این قهرمان به او گفته می‌شود که دوازده در را باید باز کنی و ماموریت پشت هر یک را به انجام برسانی اما باید از در سیزدهم فاصله بگیری، که خب قهرمان داستان که غرور پیروزی پی‌درپی او را بی‌پروا کرده بود در سیزدهم را نیز می‌گشاید و اصطلاحاً حقله دوازده‌تایی را شکسته و بیماری، مرگ و غم به شکل ابرهای سیاه از در خارج شده و به دنیا می‌آید

در تمدن چین باستان، عدد دوازده را مرتبط با یک سال کامل دانسته و 365 روز سال را به 12 واحد تقسیم می‌کردند؛ اما در آثار باقی مانده از ستاره‌شناسی باستانی، ماه سیزدهمی نیز وجود داشته که هر چند سال یک بار رخ می‌داد تا سال خورشیدی دوباره روال منظم خود را طی کند. این ماه سیزدهم را مردمان باستان چین "ماه افسردگی" و یا "ارباب اندوه" (Lord of Distress) می‌نامیدند.

در دوران شکار جادوگران و سوزاندن آنها از طرف سازمان تفتیش (Inquisition) که توسط کلیسا اداره می‌شد نیز اعتقاد داشتند که مراسم پرستش و برقرار ارتباط با شیاطین توسط جادوگران در گروه‌های سیزده نفره تشکیل می‌شود. در این دوران و حتا پیش از آن عدد سیزده را دارای ویژگی‌های جادوی شیطانی و سیاه می‌دانستند و فرا رسیدن ساعت سیزده را زمانی برای نزدیکی شیاطین و ارواح شیطانی درنظر می‌گرفتند.

در فرهنگ و تمدن اتروسکا خدایان را دو جفت شش‌تایی می‌شناختند که با اضافه شدن یک خدا به این دسته (سیزدهمین خدا) یک گروه تکمیل شده تا خلقت را انجام دهند، این خدای سیزدهمین اما به عنوان رهبری گروه شناخته شده که با تکمیل ماموریت خود محکوم به مرگ است. این اعتقاد در داستان ادیسه این روایت برعکس شده و ادیسه که توسط دوازده خدای همراهش مورد حمله سایکلوپس (Cyclops - موجودات غول‌پیکر و تک‌چشم اساطیر یونان) قرار می‌گیرند و تنها ادیسه می‌تواند قرار کند در حالی دوازده خدای همراهش همگی توسط سایکلوپس‌ها بلعیده می‌شوند. در داستان‌های فولک‌لور آلمانی نیز گفته می‌شود که فرشته مرگ، پدرخوانده سیزدهمین فرزند هر خانواده خواهد بود.

با اینکه ایده ویژگی‌های منحوس عدد سیزده از زمان تمدن بابل و مطالعات اجرام آسمانی (طالع‌بینی) شکل گرفته است اما این عدد از لحاظ ستاره‌شناسی ارتباط مستقیمی با فازهای ماه دارد. در مکزیک ماه قمری را به شکل سیزده روز از ماه سیاه، سیزده روز از ماه کامل و سیزده روز از ماه جدید تقسیم می‌کردند و کشاورزی و دام‌پروری خود را بر اساس این تقسیم‌بندی برنامه‌ریزی می‌کردند. طبق تقویم مایاها، یک سال از 260 روز تشکیل شده که شامل سیزده ماه بیست روزه می‌شود.

---

ترس از عدد سیزده (Triskaidekaphobia)

در تمام دنیا انسان‌ها به دلایلی مختلفی نظیر تراما، اعتقادات خرافی و یا آسیب‌های روحی و روانی از ترس‌های مختلفی رنج می‌برند؛ ترس از ارتفاع، ترس از فضای بسته، ترس از عنکبوت، ترس از دلقک و .... که در میان تمام این ترس‌ها، ترس از عدد سیزده نیز بسیار شایع است.

مشخصاً هیچ دلیل و مدرک عملی برای نحسی و ویژگی‌های تاریک عدد سیزده وجود ندارد و ترس از این عدد تنها ریشه در اعتقادات خرافی افراد دارد که باعث می‌شود این افراد حاضر باشند به هر قیمتی از این عدد دوری کنند تا از طالع نحس در امان باشند.

جمعه سیزدهم

در فرهنگ کشورهای غربی، با الهام از همین خرافات، زمانی که در سال روز سیزدهم ماه با روز جمعه تلاقی پیدا کند، روزی بدیُمن و نحس خواهد بود. این اعتقاد به قدری پرطرف‌دار و رایج است که افراد بسیاری در این روز از خانه بیرون نمی‌روند و تمام کارهایی که در روزهای عادی به سادگی انجام می‌دادند را با احتیاطی چندین برابر به انجام می‌رسانند یا به روزهای دیگر موکول می‌کنند.

در هالیوود نیز با الهام از همین اعتقاد مجموعه فیلم‌های ترسناکی با عنوان جمعه سیزدهم (Friday the 13th) ساخته شده است که الهام بخش فرنچایزهای دیگری نظیر بازی‌های ویدیویی است.

---

عدد سیزده در تمدن و فرهنگ ایران باستان

همان‌طور که در مقاله آفرینش هستی طبق اساطیر باستانی ایران توضیح دادیم، عدد دوازده برای ایرانیان باستان نیز عددی مقدس بود و عمر جهان را نیز مانند همسایگان بابلی خود دوازده هزار سال در نظر داشتند که به ترتیب سه هزار سال به خلقت، سه هزار سال به صلح و آرامش، سه هزار سال به نبرد لشکریان اهریمن و امشاسپندان بر روی زمین و سه هزار سال پایانی به شکست همیشگی اهریمن و صلح ابدی تعلق دارد. از همین روی نیز ماه‌های سال ایرانیان نیز دوازده‌تا هستند.

گفتیم که نوروز نمادی برای شروعی دوباره و بازگشت زندگی به شمار می‌رود. در اساطیر ایرانی ۱۲ روز ابتدای هر سال نمادی از تمام ۱۲ ماه سال به شمار می‌رفت. همان‌طور که پیش‌تر نیز اشاره شد ایرانیان باستان روزهای ماه را به نام ماه می‌خواندند برای مثال به جای شنبه، یک‌شنبه، دوشنبه و... به شکلی چرخشی فروردین روز، اردیبهشت روز، خرداد روز و... داشتند و زمانی که نام روز با نام ماه یکی می‌شد آن روز را جشن می‌گرفتند که به این ترتیب در هر ماه حداقل دو روز مخصوص جشن و شادی بود.

ایرانیان باستان اعتقاد داشتند که ویژگی‌های زندگی انسان در این دوازده روز سال تعیین‌کننده وضعیت زندگی او در تمام سال خواهد بود، به عنوان مثال اگر کسی در این ۱۲ روز ابتدایی سال مشغول شادی باشد تا انتهای سال نیز شاد خواهد بود و اگر درگیر غم و غصه باشد تا انتهای سال نیز غم و غصه را با خود همراه خواهد داشت.

جشن سیزده بدر (به معنای به در کردن نحسی سیزده یا به دشت (دَر) رفتن در روز سیزدهم) که در سیزدهمین روز فروردین ماه برگزار می‌شود در نظر ایرانیان باستان نمادی از دوازده روز ابتدای سال به شمار می‌رود. ایرانیان در تمام دنیا همه ساله در این روز مخصوص کار و دل‌مشغولی‌های خود را کنار گذاشته و به طبیعت می‌روند تا با جشن و شادی و گذراندن روز خود به خوشی به نوعی تمام روزهای آتی سال جدید را متبرک کنند و تا پایان سال از غم و اندوه به دور باشند.

طبق برخی روایات اساطیر ایرانی روز سیزده‌بدر مختص ایزد باران یا "تیشتر" بود و مردم در این روز به شکرگزاری این ایزد می‌پرداختند و برای بارش باران که باعث باوروی زمین‌های کشاورزی می‌شد از او تشکر می‌کردند. برای این شکرگزاری خانواده‌ها دور هم جمع شده و به دامان طبیعت می‌رفتند تا به جشن و پایکوبی بپردازند چرا که شادی و خنده مردم در روز سیزده بدر نمادی از فرو ریخته شدن اندیشه‌های پلید و تیره در روزهای پیش‌رو در سال جدید می‌باشد.

---

آیین‌های جشن سیزده‌بدر

سبزه گره زدن: گره زدن چمن یا سبزه سفره هفت‌سین در این جشن نماد گره زدن زندگی با طبیعت است به این امید که سال جدید همواره سالم و شاداب باقی بمانیم.

فال گرفتن و فال‌گوش ایستادن: مشابه مراسم جشن چهارشنبه‌سوری ایرانیان باستان در روز سیزده‌بدر نیز با روش‌های مختلفی فال گرفته و سعی می‌کردند از عاقبت خود در سال جدید باخبر شوند.

پرتاب سیزده سنگ: در پایان جشن سیزده‌به‌در، افراد سیزده عدد سنگ را به پشت سر خود پرتاب می‌کنند؛ بدین معنا که آرزو می‌کنند بلایا و مشکلات از شخص دور شده و به‌ازای هر سنگ یک آرزوی می‌کنند به امید اینکه در سال جدید این آرزوها برآورده شود.

سبزه به رود انداختن: یکی دیگر از سنت‌های رایج جشن سیزده‌بدر، انداختن سبزه هفت‌سین به رود روان است. ایرانیان با انداختن سبزه‌های خود را به رود جاری به آناهیتا (ایزد آب) هدیه می‌دهند و امیدوارند که با این هدیه در سال جدید در سایه این ایزد سالی پربرکت و شاد داشته باشند.

آب‌پاشی: همان‌طور که گفتیم این جشن با طبیعت و ایزدان باران (تیشتر) و آب (آناهیتا) ارتباط مستقیمی دارد و مردم به نوعی در این جشن به شکر‌گزاری از این ایزدان برای سال پربرکتی که گذشت می‌پردازند. همین‌طور در این روز با شادی و آب‌بازی امید دارند تا سال جدید نیز سالی پربرکت و پرآب باشد.

دروغ سیزده: این آیین مشابه آیین اول ماه آوریل در فرهنگ کشورهای غربی است که به نظر آیینی جدید می‌رسد. در این روز به قصد شادی و شوخی دروغی گفته شده ولی در پایان روز حقیقت را برملا می‌سازند.