نگاهی به قسمت اول سریال جیران – روایت اشتباه تاریخ

قسمت اول سریال جیران به عنوان جدیدترین ساخته حسن فتحی در نهایت پس از مدت‌ها از راه رسید. این سریال انحصاری سرویس استریم فیلیمو مطمئنا یکی از عناوین مورد انتظار سینما و تلویزیون ایران در سال جاری بود که با توجه به حواشی پیش آمده این احتمال را مطرح کرده بود که احتمالا تا سال ۱۴۰۱ مهمان مخاطبان ایرانی نمی‌شود. اما در نهایت مشکلات قضایی پیرامون این سریال به پایان رسیدند و دست‌پخت تازه حسن فتحی به شبکه نمایش خانگی راه پیدا کرد. با ویجیاتو همراه باشید.

ظاهرا بستر تاریخی این روزها به یکی از جذاب‌ترین بسترهای روایت داستانی در سینما و تلویزیون ایران تبدیل شده است. شاید یکی از مهم‌ترین دلایل توجه بیش از حد هنر هفتم ایرانی به زوایای پیدا و پنهان گذشته ریشه در مشکلات جامعه امروز ایران داشته باشد؛ اساسا وضعیت جامعه، فرهنگ و هنر ایران امروز چنگی به دل نمی‌زند و به همین دلیل غوطه‌ورشدن در گذشته این فرصت را به کارگردان و فیلم‌نامه‌نویس می‌دهد تا سوژه‌های جدیدی را زنده کنند. از سوی دیگر، محدودیت‌هایی برای واکاوی داستان‌های امروزی وجود دارد که برای برخی از سینماگران آزاردهنده به نظر می‌رسد. بنابراین آن‌ها تصمیم می‌گیرند تا تمرکز خود را روی تاریخ گذشته قرار دهند.

سریال‌های با پیش‌زمینه در چند سال اخیر بیشتر از قبل دیده می‌شوند. اگرچه آغازگر این مسیر شخص حسن فتحی با سریال شهرزاد بود [که حالا با سریال جیران به مسیر موفقیت بازگشته است] اما سریال‌های دیگری هم در این چند سال دیده شده‌اند که مضمونی تاریخی دارند؛ سریال می‌خواهم زنده بمانم، سریال نیسان آبی و سریال قبله عالم [که پخش آن به دلایلی متوقف شد] در کنار سریال خاتون از جمله عناوینی هستند که در چند سال اخیر با تمرکز روی ژانر تاریخی تولید شده‌اند.

واقعیت اما آن است که مانند بسیاری از عناوین شبکه نمایش خانگی، سریال‌هایی که با محوریت بستر تاریخی در این شبکه ساخته شده‌اند هم چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند. حتی با وجود هزینه‌های سنگین، موفقیت این سریال‌های بر بستر شبکه نمایش خانگی آن‌طور که باید جشن گرفته نشد. بخش مهمی از این شکست، ریشه در ضعف در داستان‌پردازی دارد. وقتی سریال خاتون به عنوان قدرتمندترین سریال تاریخی شبکه نمایش خانگی در چند سال اخیر به بن‌بست می‌رسد، طبیعتا نباید انتظار زیادی از سایر رقبای آن داشت. با این حال سریال جیران با دستانی پر از راه رسیده و احتمالا ورق این رقابت را به سمت خود بازمی‌گرداند.

شخصیت‌های ملموس

سریال جیران به عنوان جدیدترین سریال حسن فتحی [که با سریال شهرزاد توانایی‌اش در ژانر تاریخی را ثابت کرد] در نخستین اپیزود خیره‌کننده ظاهر می‌شود. به عبارت دیگر، قسمت اول سریال جیران در مقام یک اپیزود پایلت موفق به جذب حداکثری همه دستاوردهای لازم شده و در همان نخستین اپیزود خودش را به تماشاگر ثابت می‌کند. شخصیت‌های سریال جیران به خوبی از توانایی‌های خود آگاه هستند و به همین دلیل به بهترین شکل ممکن به مخاطب معرفی می‌شوند.

از سوی دیگر، فرصتی که سریال به هر کدام از شخصیت‌های اصلی و فرعی می‌دهد، کافی و تحسین‌برانگیز به نظر می‌رسد. بنابراین تماشاگر در پایان قسمت اول سریال جیران شناخت قابل قبولی از همه شخصیت‌ها به دست آورده و تاثیرگذاری احتمالی آن‌ها روی ادامه داستان را قابل پیش‌بینی می‌داند؛ این دقیقا همان دستاوردی است که سریال خاتون هرگز نتوانست به آن دست پیدا کند. شخصیت‌ها در سریال جیران به شکل جذابی ملموس، دوست‌داشتنی و تاثیرگذار هستند. به عبارت دیگر، سریال جدید حسن فتحی از یک شخصیت‌پردازی بی‌مثال و جذاب بهره می‌برد که یادآور موفقیت سریال شهرزاد است.

جذابیت تحسین‌برانگیز قسمت اول سریال جیران اما می‌تواند مانند شمشیری دولبه عمل کند. اگر سریال در اپیزودهای بعدی نتواند این مسیر موفق را به خوبی ادامه دهد احتمالا تراژدی تلخ سریال خاتون تکرار می‌شود؛ پایان خسته‌کننده یک آغاز جذاب. اما به نظر نمی‌رسد که سریال جیران به عنوان سریالی از حسن فتحی، این‌ چنین خسته‌کننده ظاهر شود.

اشتباهات تاریخی

سریال شهرزاد احتمالا موفق‌ترین تجربه کارگردانی و نویسندگی حسن فتحی باشد؛ مردی که با سریال پهلوانان نمی‌میرند [که در سال ۱۳۷۶ از شبکه دو پخش شد] توانایی‌اش در ژانر تاریخی را ثابت کرد و در سال ۱۳۷۸ با سریال روشن‌تر از خاموش به سراغ ژانر بیوگرافی رفت. او با سریال شب دهم به یک کارگردان کارکشته در مدیوم تلویزیون ایران تبدیل شد و با سریال مدار صفر درجه یک عنوان ماندگار دیگر برای سیمای ملی خلق کرد. او که در سال‌های پایانی دهه ۱۳۸۰ همکاری‌های خیره‌کننده‌ای با صدا و سیما نداشت در سال ۱۳۹۳ با یک سریال جذاب به شبکه نمایش خانگی آمد؛ سریال شهرزاد که برای سه فصل ساخته شد و به شدت مورد توجه قرار گرفت.

سریال جیران از بسیاری از اصول کارگردانی و نویسندگی حسن فتحی بهره می‌گیرد؛ در بستر تاریخ روایت می‌شود، با محوریت زنان است و مضمونی عاشقانه دارد که در نهایت به مثلثی عشقی تبدیل می‌شود. اما فتحی در جدیدترین و جدی‌ترین تجربه‌اش در شبکه نمایش خانگی قمار بزرگی کرده که شاید برای او گران تمام شود. او به سراغ یک روایت تاریخی رفته که به‌تصویرکشیدن آن در مدیوم اپیزودیک دشوار به نظر نمی‌رسید. اما تغییراتی که فتحی در داستان عاشقانه‌اش ایجاد کرده، آن را از ژانر تاریخی خارج می‌کند.

داستان سریال جیران درباره داستان واقعی عشق و عاشقی میان ناصرالدین شاه قاجار و خدیجه خانم تجریشی است. زنی که پس از ازدواج با شاه قاجار به فروغ‌السلطنه شهرت پیدا کرد و مهم‌ترین معشوقه ناصرالدین شاه لقب گرفت. با این حال سریال جیران ایراداتی در روایت تاریخی خود دارد که عبور از آن‌ها چندان آسان به نظر نمی‌رسد.

بخش مهمی از ایرادها ریشه در شکل‌گیری رابطه میان جیران و ناصرالدین شاه دارد. در حالی که این رابطه عاشقانه میان رعیت و شاهی در دوران امیرکبیر رخ می‌دهد، حسن فتحی تصمیم گرفته تا این رابطه را به دوران آقاخان [دومین صدراعظم ناصرالدین شاه] منتقل کند. از سوی دیگر، ناصرالدین شاه تقریبا ۲۰ ساله بود که عاشق خدیجه خانم تجریشی شد اما گریم ناصرالدین شاه [با هنرنمایی بهرام رادان] در سریال جیران چندان نشانی از سن و سال کم شاه قاجار ندارد.

اشتباهات تاریخی سریال جیران اما محدود به تحریف زندگی‌نامه شخصیت‌های تاریخی نمی‌شود. عمارت مسعودیه [که در صحنه‌های ابتدایی سریال جیران میزبان مراسم اعدام می‌شود] در سال ۱۲۹۵ قمری ساخته شده است؛ به عبارت دیگر، این عمارت حدود ۲۴ سال پس از مرگ شخص جیران توسط ناصرالدین شاه ساخته شده و اساسا در دوران عشق و عاشقی شاه قاجار و معشوقه‌اش وجود خارجی نداشته است.

سریال خاتون را با ویجیاتو دنبال کنید:

• نگاهی به قسمت اول سریال خاتون – فاشیسم سینمایی
• نگاهی به قسمت دوم سریال خاتون – باران خونین داس و چکش
• نگاهی به قسمت سوم سریال خاتون – شیوع ویروس سرخ
• نگاهی به قسمت چهارم سریال خاتون – عاقبت خوردن نان خلق
• نگاهی به قسمت پنجم سریال خاتون – بگذارید این وطن دوباره وطن شود
• نگاهی به قسمت ششم سریال خاتون – همسری که همراه نیست
• نگاهی به قسمت هفتم سریال خاتون – تصویر دقیق زن گیلانی
• نگاهی به قسمت هشتم سریال خاتون – روایت خسته‌کننده
• نگاهی به قسمت نهم سریال خاتون – گفتار مدرن یک پوستین کهنه
• نگاهی به قسمت دهم سریال خاتون – سرگیجه‌‌ای از شخصیت‌ها
• نگاهی به قسمت یازدهم سریال خاتون – عاشقانه در عاشقانه
• نگاهی به قسمت دوازدهم سریال خاتون – پوستین جذاب یک باطن مستهلک
• نگاهی به قسمت سیزدهم سریال خاتون – عشق مسموم
• نگاهی به قسمت چهاردهم سریال خاتون – مسیر گمراه‌کننده
• نگاهی به قسمت پانزدهم سریال خاتون – آغاز پایان

شمس‌العماره یکی دیگر از اماکن تاریخی لقب می‌گیرد که در قسمت اول سریال جیران به تماشاگر معرفی می‌شود. این عمارت هم در سال ۱۲۸۴ قمری ساخته شده است. به عبارت دیگر، این عمارت ۸ سال پس از مرگ جیران [که خود ده سال همسر ناصرالدین شاه بود] ساخته شده و اساسا کوچک‌ترین ارتباطی با دوران زندگی جیران و همسر قجری‌اش ندارد. چراکه این عمارت ۱۸ سال پس از مرگ جیران ساخته شد.

بنابراین قسمت اول سریال جیران با وجود همه جذابیتی که برای مخاطب ایجاد کرده در نهایت چندان در چارچوب تاریخ قرار نمی‌گیرد. بسیار ارزشمند به نظر می‌رسید اگر حسن فتحی همان‌گونه که تصمیم گرفته هر اپیزود سریال جدیدش را به یکی از بزرگان فوت‌شده سینمای ایران تقدیم کند به این حقیقت هم اشاره می‌کرد که سریال جیران رونوشتی دقیق از تاریخ دوران قاجار نیست و تنها از بستر تاریخی آن دوران یاری گرفته تا داستانی رمانتیک را روایت کند.