یادداشتی درباره سریال سرباز – میلیتاریسم فرهنگی

سریال سرباز با مجموعه‌ای از داستان‌های فرعی که مشخص نیست دقیقا به چه دلیلی در کنار داستان اصلی در جریان هستند به یکی از بی‌هدف‌ترین سریال‌های تلویزیون تبدیل شده است. سریالی که هدف خاصی را دنبال نمی‌کند حتی در روایت داستان‌های متعددش هم مشکلات بزرگی دارد و همانطور که نمی‌تواند تمرکزش را روی داستان مشخصی قرار دهد، از منتقل‌کردن داستانش به بیننده هم عاجز است.

شاید این آمار که سریال متهم گریخت پس از ۱۵ سال و پخش‌های مجدد به محبوب‌ترین سریال تلویزیون در ماه رمضان تبدیل شده خیلی هم عجیب نباشد. واقعیت این است که میان سریال‌های امسال ماه رمضان، هیچکدام آن‌قدر قدرتمند نیستند که مخاطب ثابت و پیگیر خودشان را داشته باشند. شبکه دو با سریال بچه مهندس ۳ یک روایت بیش از حد ساده را برای سومین بار به تلویزیون آورده و شبکه سه هم با سریال زیرخاکی فقط با هنرنمایی بازیگران قدرتمندش با داستانی ناامیدکننده میزبان تماشاگرانش است. شاید بهتر باشد درباره سریال پدرپسری که یکی از بدترین سریال‌های شبکه پنج بوده هم صحبت نکنیم. در این میان اما سریال سرباز به نظر می‌رسید شانس بیشتری برای موفقیت داشته باشد. این سریال پس از افطار پخش می‌شود و فرم تقریبا متفاوتی دارد... اما همانطور که گفتیم، تنها به نظر می‌رسد که شانس با این سریال است و واقعیت چیز دیگریست!

در ابتدا ین سریال درباره داستان ازدواج زوجی است که هنوز نامزد هستند و مشکلات پیش از ازدواج خود را حل می‌کنند. همینجا این سوال هم مطرح می‌شود که این داستان عاشقانه و پیچیده چرا باید با نام سرباز پخش شود؟ تماشاگران سریال سرباز خیلی سریع جواب سوال خود را پیدا کردند؛ شخصیت یحیی ریاحی (با هنرنمایی آرش مجیدی) باید راهی خدمت مقدس سربازی می‌شد. بنابراین کافی بود کمی هوشمندانه فکر کنید تا متوجه شوید این سریال بیشتر شبیه به یک عنوان تبلیغاتی برای رایحه خوش خدمت سربازی است.

نظامی‌گری یا میلیتاریسم یک باور سیاسی-اقتصادی است که تاکید می‌کند قدرت نظامی به سرچشمه و دلیل اصلی امنیت و اقتدار یک کشور تبدیل می‌شود. براساس این ایدوئولوژی، کشورها با گسترش قدرت نظامی خود آماده مقابله با تهدید بیگانگان می‌شوند. کشور ما در حساس‌ترین و در عین حال ثروتمندین منطقه جهان یعنی خاورمیانه قرار دارد و همین هم باعث می‌شود برای مقابله با هر تهدیدی، همیشه آماده باشیم. بنابراین به نیروی نظامی قدرتمندی نیاز داریم. خدمت سربازی هم در ایران یک دوره اجباری دوساله برای مردان است و سرپیچی از آن می‌تواند عواقب خطرناکی به همراه داشته باشید.

واقعیت این است که خدمت سربازی برای بیشتر مردان ایرانی اندکی ترسناک به نظر می‌رسد. این که دو سال از عمرتان را در یک شهر ناشناخته به کاری مشغول باشید که تقریبا علاقه‌ای به آن ندارید و حقوق زیادی هم برای آن دریافت نمی‌کنید باعث می‌شود نگران آینده باشید. با این حال در سال‌های اخیر نیروهای مسلح تلاش کرده‌اند تا مزایای بیشتری به سربازان ارائه دهند تا این خدمت دو ساله به یک کابوس بزرگ تبدیل نشود. سریال سرباز به عنوان یک عنوان تبلیغاتی با وجود داستان‌های فرعی در نهایت تلاش می‌کند تا سادگی و ویژگی‌های مثبت دوران سربازی را نمایش دهد. اما در رسیدن به این هدف، ناامیدکننده رفتار می‌کند.

اگر قرار بود تمرکز سریال سرباز روی خدمت سربازی قرار بگیرد نه تنها داستان آن بیش از حد بی‌رحمانه می‌شد بلکه در شخصیت‌پردازی هم ناتوان بود. بنابراین عوامل سریال تصمیم گرفتند با ایجاد داستان‌های فرعی از تمرکز بیش از حد روی پادگان و مشکلات آن اجتناب کنند. اما مشکل اصلی سریال سرباز این است که نه تنها با ایجاد داستان‌های متعدد و بیش از حد فرعی داستان اصلی را به حاشیه برده بلکه در توصیف داستان اصلی هم نقشه مشخصی ندارد.

سریال حتی در رساندن شخصیت‌های اصلی‌اش به یکدیگر هم داستان خوبی ندارد. شخصیت‌هایی که درون پادگان با هم هستند، به شکل عجیبی با یکدیگر آشنا شده‌اند. یک گروه از سربازانی که داستان‌های گوناگونی دارند، می‌توانند هر مخاطب جدی سریال‌های تلویزیونی را یاد سریال Band of Brothers بیاندازند اما سریال سرباز اینقدر در داستان‌های حاشیه‌ای‌اش غرق شده که فراموش می‌کند شخصیت‌های سربازش را پردازش کند.

اگرچه تلویزیون تلاش می‌کند تا داستان جذاب و ارزشمندی درباره خدمت سربازی خلق کند و یک فرم تازه را برای آن خلق کرده اما ضعف‌های سریال قابل چشم‌پوشی نیست. نشان‌دادن بیش از حد ساده سربازی واقعا نمی‌تواند هیچ مخاطبی که در آستانه این دوران قرار دارد را برای گذراندن آن متقاعد کند. بنابراین سریال سرباز حتی با داشتن راوی و نمایش جالب ارتباطات شخصیت‌ها درون شبکه‌های اجتماعی هم ناموفق است. سریالی که تلاش می‌کند نظامی‌گری فرهنگی را نمایش دهد اما نمی‌تواند مسیر واقعی را پیدا کند.

بیشتر بخوانید:

• نقد سریال The End of the F***ing World – یک تعریف سرخوشانه از عشق ابدی
• بهترین انیمیشن‌های غیرهالیوودی ده سال اخیر
• بهترین فیلم‌های گانگستری تاریخ سینما
• آیا هواداران قدرت بیشتری از عوامل یک فیلم سینمایی برای تصمیم گیری دارند؟
• درس‌هایی در حوزه کسب و کار که از فیلم‌سازی مارول آموختیم
• پنج فیلم درباره فوتبال که کم‌تر دیده‌شده‌اند؛ از خیابان گرین تا یونایتد نفرین‌شده
• نقد سریال I Am Not Okay with This – انفجاری هیجان‌انگیز اما احمقانه